امیرکبیر و آبله‌کوبی در ایران
میرزا تقی خان امیرکبیر از برجسته‌ترین دولتمردان ایرانی در سه قرن اخیر است. در میان ایرانیان البته مریدان و محبان سید علی محمد باب دل خوشی از امیرکبیر ندارند. چون به دستور وی، سید علی محمد باب که در قلعه چهریق آذربایجان زندانی بود، در تبریز تیرباران شده‌است.
مورخین بهایی از جمله دکتر عباس امانت که کتاب قبله عالم از آثار ایشان است، چه بسا در واکنش به بابی‌کُشی، امیرکبیر را در تقابل با «مجلس مشورتی» هم معرفی نموده، معتقدند او ظهور نهادهای دمکراتیک در ایران را تا انقلاب مشروطه به تأخیر انداخت.
...
امیرکبیر البته گل‌بی‌عیب نبود اما اگر به زمانه وی (حدود ۱۶۰ سال پیش) برگردیم، می‌بینیم نخستین برنامه‌ى دولت ایران براى واکسن‌زدن، نشر علوم جدید. ترویج ترجمه و انتشار کتب علمی، تأسیس دارالفنون و روزنامه وقایع اتفاقیه و...(که همه مرهون همت اوست)، در جامعهِ خرافات‌زدهِ ما کار کوچکی نیست.
...
سال ۱۱۹۲ شمسی (۱۸۱۳میلادی) وقتی امیرکبیر شش سال بیشتر نداشت، پزشک ویژه عباس میرزای نایب السلطنه، دکتر ویلیام کورمیک Dr William Cormick آبله‌کوبی در ایران را بر روی فرزندان ولیعهد و تعداد زیادی از اهالی آذربایجان انجام داد.
اشاره من به واکسیناسیون به شیوه علمی است. پیش‌تر، این خبرا نبود. شیر گاو یا شتر مبتلا به آبله را روی زخم کودکان می‌ریختند و دلاّکان یا سلمانی‌ها دَلَمه یا قشر آبله را از کودک آبله‌کوبی‌شده، می‌گرفتند و در قوطی‌هایی نگهداری می‌کردند و در مواقع لزوم آن را با آب جوشیدۀ سردشده به حالت مایع درمی‌آوردند و به عنوان مایۀ انسانی با استفاده از قلم به بازوی کودک تلقیح می‌کردند!
در شیوه غیربهداشتی فوق، کودک مایه‌کوبی شده، اگر زنده می‌ماند پس از دو سه روز دچار تب می‌شد که اصطلاحاً می‌گفتند آبله گرفته‌است. دو هفته بعد به مرور جای آبله‌کوبی التیام می‌یافت و دَلمَۀ خشک‌شده می‌افتاد، اما جای آبله‌کوبی مثل یک لک، تا آخر عمر باقی می‌ماند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ
در زمان امیرکبیر، روزنامۀ وقایع اتفاقیه به تاریخ ۱۲۲۵ شمسی در صفحات ۱۳ و ۱۴ مقاله‌ای در مورد آسیب‌های حاصل از آبله و ضرورت برخورد با آن چاپ کرد. واکسیناسیون جزو برنامه‌های بهداشتی امیرکبیر شد و او بی‌اعتنا به مخالفت مرتجعین، سفت‌و‌سخت روی آن ایستاد. در اماکنی مانند مدرسۀ دارالفنون، مریض‌خانۀ دولتی و ادارۀ بلدیه، آبله‌کوبی رایگان صورت گرفت. کتاب واکسیناسیون منسوب به دکتر ویلیام کورمیک هم بدستور آن صدراعظم خردمند تجدید چاپ شد....
امیرکبیر می‌خواست آبله‌کوبی در سراسر کشور به انجام برسد، اما فقر عنصر ذهنی بیداد می‌کرد و توده‌های مردم، که از سوی شماری از روحانیون کوک می‌شدند در برابر مامورین آبله‌کوبی مقاومت می‌کردند. مرتجعین با تبلیغ این یاوه که ای مسلمان‌ها کجای کارید، اجنبی می‌خواهد جّن را به بدن شما وارد کند، مردم را از لولوخُرخُره مایه‌کوبی می‌ترساندند. مردم پاک و ساده در آب انبارها و... قایم می‌شدند مبادا واکسینه شوند و جّن به سراغ‌شان بیاید.
...
بر اساس نوشته مندرج در روزنامه «وقایع اتفاقیه» نمره چهارم سال ۱۲۷۶ ق، در طی بیست و هشت روز از ماه ربیع الاول سال ۱۲۷۶ (۱۲۳۲ شمسی) تنها ۳۳۰ نفر قبول کردند آبله‌کوبی شوند.
امیرکبیر دستور داد تا هر کس که از آبله‌کوبی فرزندش ممانعت نماید و آن فرزند دچار آبله شده، چشمانش صدمه ببیند، ۲ تومان و اگر بر اثر بیماری جان بسپارد باید ۵ تومان به دولت جریمه و تاوان بدهد، اما لک و پیسه‌های جامعه رماّل زده و تکلیف‌گرای ایران، با این ترفند هم علاج نشد...
امیرکبیر دستور داد تا هر کس که از آبله‌کوبی فرزندش ممانعت نماید و آن فرزند دچار آبله شده، چشمانش صدمه ببیند، ۲ تومان و اگر بر اثر بیماری جان بسپارد باید ۵ تومان به دولت جریمه و تاوان بدهد، اما لک و پیسه‌های جامعه رماّل زده و تکلیف‌گرای ایران، با این ترفند هم علاج نشد...
...
در حالیکه بعد از جالینوس که تعریفی از جُدَری(آبله) آورده، اولین توصیف دقیق بالینی از آن را محمد زکرّیای رازی در سدۀ ۴ ق/ ۱۰ م ارائه نمود و روشمندترین و علمی‌ترین توصیف بالینی این بیماری در کتاب «الجدری و الحصبۀ» او آمده، مرتجعین بیماری آبله را به جّن و اجنبی نسبت می‌دادند و با مَشیّت‌گرایی کور، تلف‌شدن هزاران کودک ایرانی را تقدیر الهی می‌خواندند...
برای اینکه قانون مایه‌کوبی در مجلس شورا به تصویب برسد بیش از ۱۰۰ سال طول کشید. کم‌کم، آبله که نوعی بیماری ویروسی، مُسری و ناتوان‌کننده همراه با ضایعات پوستی است، مهار شد و آن به اصطلاح «جّن»، در برابر بسم اللهِ علم و دانش عقب نشست.
پانویس
ادوارد جنر
مدّت‌ها پیش از لوئی پاستور آبله‌کوبی به شیوه علمی رواج داشت و «ادوارد جنر» Edward Jenner پدر ایمنی شناسی، روش پیشگیری از ابتلا به آبله را یافته بود. او حدود سی سال پیش از تولد پاستور، مایه آبله گاوی را ساخت.
...
جُدَری(آبله)
در متون طبی کهن فارسی و عربی به جای واژۀ «آبله» جُدَری، یا جَدَری به کار می‌رفت که آن نیز به معنای تاول است. واژه‌های مَجِل، مَجِله، نَفَط، جَدَر، بَثَره، دُژَک، خَجوله، و نَفاطه، چیچَک و شِژَک نیز معادل‌هایی برای جُدَری(آبله) هستند.
...
حکیم میرزا محمّد تبریزی
حدود ۳۰ سال پیش از کشته شدن امیرکبیر در حمام فین کاشان، محمدبن عبدالصبور خوئی طبیب (حکیم میرزا محمّد تبریزی یا میرزا محمّدحکیم‌باشی تبریزی معروف به حکیم قُبُلی) با استفاده از منابع لاتینی رساله‌ای در مورد آبله تنظیم نموده‌است. فریدون آدمیّت درکتاب امیرکبیر و ایران، دکتر محمود نجم‌آبادی در مقالۀ نخستین کتاب طبّی چاپی در ایران و، میرزا محمّدعلی تربیت در کتاب دانشمندان آذربایجان، رساله مربوط به آبله را تألیف دکتر کورمیک می‌دانند، در صورتی که بنا بر مندرجات صفحۀ ۹ رسالۀ مزبور، و همچنین صفحات دیگری از این رساله، تنها یکی از منابع کتاب حکیم محمّد، تقریرات ویلیام کورمیک بوده و او مشاهدات و تجربیات خودش را هم افزوده‌است.
...
آوانس مرادیان
یکی از ارامنه مقیم بغداد به نام «اوانس مرادیان» که به ایران آمد، در سالهای ۱۲۹۰ -۱۲۹۶شمسی/۱۹۱۳-۱۹۱۹میلادی کوشید واکسیناسیون در کرمانشاه و اصفهان و...رواج یابد. برخی بی توجه به زمانه و ماهیت متفاوت، وی را با آوانس مرادیان که در سازمان انقلابی کمونیست‌های ایران(ساکا) فعالیت داشت، دبیر اول اتحادیه کفاشان تهران بود و با فیروز گوران و آلبرت سهرابیان و هونان عاشق و... در ساکا فعالیت می‌کرد، یکی گرفته‌اند.
...
سایت همنشین بهار
برای ارسال این مطلب به فیس‌بوک، آیکون زیر را کلیک کنید: برگردیم، می‌بینیم نخستین برنامه‌ى دولت ایران براى واکسن زدن، نشر علوم جدید. ترویج ترجمه و انتشار کتب علمی، تأسیس دارالفنون و روزنامه وقایع اتفاقیه و...(که همه مرهون همت اوست)، در جامعه خرافات زده ما کار کوچکی نیست.){kind=small}
facebook