Tuesday 18 January 2022 / سه شنبه ۲۸ دی ۱۴۰۰
شعر «مارتین نیمولر» وقتی مرا گرفتند، صدای احدی در نیآمد
در آغاز نازی ها سراغ کمونیست ها را گرفتند تا با خود ببرند و سر به نیست کنند. من سکوت کردم و لام تا کام حرف نزدم چون کمونیست نبودم. بعد (از کمونیستها) در نخ اتحادیه های کارگری رفتند اما من چون در شمار آنان نبودم سکوت کردم. یهودی ها را که هدف گرفتند بازهم واکنشی نشان ندادم چون یهودی نبودم. تا اینکه آمدند خودم را دستگیر کنند... حالا هیچ کس نبود تا صدایی به اعتراض برآرد.
عراق؛ حزب بعث، و خُلق و خویِ صدام حسین
گرچه عراق صدام حسین خالی از سایه‌های یک خفقان پنهان نیود و بسیاری از عراقی‌ها کنترل رادیو ــ تلویزیون، مطبوعات و محدودیت استفاده از ساتالایت و اینترنت و… را سمبل روشن استبداد می‌دانستند، گرچه برخی از کردهای عراق که از آخوندها نیز دل خوشی نداشتند، دولت صدام را از خودشان نمی‌دانستند، گرچه روشنفکران در منگنه‌های نامرئی بودند و هیچ‌کس به دیکتاتوری چه پنهان و چه آشکار، صحّه نمی‌گذارد، اما همان حکومت با همه ایرادات جدّی که داشت به این شیخ و آن شیخ مرتجع و نابکار بارها و بارها ارزش داشت. کسانی که حمله و اشغال کشورشان را توجیه کردند و روضه دموکراسی خواندند و با بر جسد به خاک افتاده صدام حسین، هلهله کردند...
تلسکوپ فضایی جیمز وب؛ کاوش در پایان عصر ظلمت و انفجار نور
James Webb Telescope Space
یکی از پیچیده‌ترین دستگاه‌هایی که بشر تا کنون ساخته؛ «تلسکوپ فضایی جیمز وب» James Webb Telescope Space، قرار است در فواصلی بسیار دورتر از تلسکوپ فضایی هابل Hubble Space Telescope، جانشین آن شود. تلسکوپ فضایی جیمز وب بزرگ‌ترین و قدرتمندترین تلسکوپی است که تاکنون در فضا قرار گرفته است. این تلسکوپ؛ اتمسفر سیاره‌های دور را به دنبال نشانه‌های گازی بررسی می‌کند تا احتمال وجود حیات در آن‌ها مشخص شود.
کو به کو در به در من بِگردَستم بوشوم / بسا کسان بیدم دل نَبستم بوشوم دل بو می شین من می دیلِ شین بوم / عقل ویرجه دانه اوچین بوم ناگه بیدم دل گه من دِ بجَستم بوشوم / پَر بکشه دل پیِ خو نیمه هوش ببه آشفته سراسیمه / تنها بمانستم بار دَبستم بوشوم نۊشۊ ، نۊشۊ یاد بیاور آن شب‌های مهتابی را؛ آن شب‌روی‌های مخفیانه را، بی‌قراری‌ها و حرف نزدن‌ها را، بیاد بیاور آن کشش آشکار و عیان‌مان را، آن اولین حرف‌های شیرین‌مان را، هرآنچه تو گفتی در خاطرم هست، شاهد قلب من لب‌های توست، نوشو نوشو
غبارزدایی از آینههاجبهه دموکراتیک ملی
سال پُرماجرای ۵۷؛ ایران آبستن حوادث تازه و در تب و تاب انقلاب بود. مهرماه همان سال شکرالله پاکنژاد(شُکری)؛ در زندان مشهد می‌گفت «امیدوارم [در این اوضاع و احوال] جبهه ملی در پی آلترناتیو مورد لزوم باشد در غیر اینصورت قطبی‌شدنِ طیف سیاسی به نفع روحانیون، حتمی است». سیر وقایع نشان داد انتظار شُکری واقعی نبود. سران وقت جبهه ملی آنچنان که خودش بعدها گفت رفته بودند زیر عبا. عبای آقا (خمینی). نهضت آزادی نیز در عمل جز این نبود. متأسفانه خلاء شرائط ذهنی را تشکیلات سنّتی و سراسری روحانیت پُر کرده و مرتجعین میخ خود را کوبیده بودند.
غبارزدایی از آینههاکاروانسرا سنگی و لباس شخصی‌های حکومتی
ٰ ۱۱ آبان ۱۳۵۶؛ یک سال و اندی پیش از انقلاب بزرگ ضدسلطنتی، ۵۸ نفر از فرهنگ‌ورزان ایران بیانیه مهمی منتشر کردند که متأسفانه ازمابهتران به آن دهن‌کجی کردند و شد، آنچه شد. توجه و تأمل در بیانیه مزبور و وقایعی که بعد از آن اتفاق افتاد؛ ازجمله، ۲۰ روز بعد ماجرای کاروانسرا سنگی، نشان می‌دهد «انقلاب ۵۷، پی‌آمد طبیعی سرکوب درازمدت جنبش ملی و ممنوع بودن سیاست اعتراضی در چارچوب قانون بود.»
آب زندگی - صادق هدایت
داستان «حسنی قوزی»؛ «حسینی کچل» و «احمدک»
سه برادر؛ «حسنی قوزی» و «حسینی کچل» و «احمدک» به سفارشِ پدرِ پینه دوزشان، هر یک به سمتِ سرنوشت خویش می‌روند. دو برادرِ بزرگتر، برادرِ کوچکتر «احمدک» را در غاری زندانی کرده و پیراهنش را به خونِ کفتر آغشته نموده و برایِ پدرشان می‌فرستند. یکی‌شان به دیار کوران می‌رود و ادا و اطوار پیامبری درمی‌آورَد و دیگری به شهرِی می‌رسد که مردمانش کر و لال هستند...
تاریخ جهان دادگاه جهان است (۱۷) جنگ جهانی اول؛ یکی از برجسته‌ترین رخدادهای تاریخ بشر
یکی از برجسته‌ترین رخدادهای تاریخ بشر که بگونه مستقیم و غیرمستقیم نقش بزرگی در تعیین تاریخ سده بیستم داشت، جنگ جهانی اول است که از ۲۸ جولای ۱۹۱۴ میلادی(پنج مرداد ۱۲۹۳ شمسی) تا ۱۱ نوامبر ۱۹۱۸ (نوزده آبان ۱۲۹۷) طول کشید. جنگ جهانی اول با سیلی از وقایع همراه است. «سیل»ی که در این یحث فشرده، باید آنرا در یک انگشتانه ریخت! توجه داشته باشیم که معنای بسیاری از وقایع تاریخی را جز در جریان دگرگونی‌های تاریخی نمی‌توان فهمید و توضیح داد.
دکتر آرامش دوستدار؛ برتر از سؤال نیست+نامه به هابرماس و...
در این بحث بعد از اشاره به شماری از آراء دکتر آرامش دوستدار؛ و تحول ایشان از «خود پیشین» به «خود پسین»، به نامه‌ای که سال ۲۰۱۰ برای یورگن هابرماس، فیلسوف آلمانی نوشتند و پاسخ وی و... اشاره می‌شود و در پایان پرسشها و ملاحظات خودم را که همان ایام؛ شاگردانه، به اطلاع آن آموزگار عزیز رساندم، اضافه می‌کنم.
AUKUS آکوس که آمد به بازار، ناتو شود دل‌آزار؟!
آیا «ناتو» تیکه‌پاره می‌شود؟ آیا گردش به سوی شرق؛ جنگ تجاری بین آمریکا و چین که زمان اوباما صحبتش می‌شد و در دوره پُرآسیب ترامپ شدت گرفت و بایدن هم هیزم‌بیار آن شده، دارد به نوعی رویارویی نظامی می‌کشد که پیمان آکوس، پیش‌درآمد آن است؟ آیا منطقه شرق آسیا به خاورمیانه جدید تبدیل می‌شود؟ آیا شاهد یک جنگ سرد جدید خواهیم بود؟ ائتلاف نظامی نوظهور آکوس، نه یک نقطه، بلکه حاصل یک روند است. روندی که چندین سال طول می‌کشد تا دود و دَمش را نشان دهد.
محاکمه عمله استبداد بعد از شهریور ۱۳۲۰
گام مهم در دادخواهی، مستند‌سازی و آرشیو‌کردن است
شهریور ۱۳۲۰ که دولت‌های روس و انگلیس ایران را اشغال کردند و دوره رضاشاه بسر رسید، محاکمه عمله استبداد در دادگستری آغاز شد. سرپاس رکن الدین مختاری (آخرین رئیس کل شهربانی رضاشاه)، عرب شاهی (رئیس آگاهی)، جوانشیر (رئیس اداره سیاسی)، عبدالله مقدادی (رئیس کارآگاهی)، سرهنگ مصطفی راسخ و سرهنگ حسین نیرومند (رؤسای زندان)، سرهنگ محمدرفیع نوائی (رئیس شهربانی خراسان)، یاور جهانسوزی، حسینقلی فرشچی، حبیب خلج، محمود مستوفیان، منصور وقار و پزشک احمدی دستگیر شدند. مردم دادخواه، سر از پا نمی‌شناختند و غرق شور و هیجان بودند.
حملات ۱۱ سپتامبر The September 11 attacks
اگرچه تئوری توطئه(تو مو می‌بینی و من پیچش مو)، ریشه در واقعیت‌های تلخ زندگی مردمی دارد که همواره با دوز و کلک ستمگران روبرو بوده‌اند، اما... اما از آنجا که جهان از بدو پیدایش تابع تغییرات و کنش و واکنش‌های استوار بر قوانین علمی و دقیق بوده و لحظه‌ای نمی‌توان بقای آنرا در نبود این قوانین تصّور نمود، به تئوری توطئه باور ندارم. البته، ارائه اسنادی که گزارشات رسمی را به چالش می‌کشد، ربطی به تئوری توطئه که با توسّل به آن پرسشها را لوث می‌کنند، ندارد....
۴۰ سؤال پیرامون اسیرکُشی سال ۶۷
در نمایشنامه «شاه لیر» King Lear که دردناک‌ترین تراژدی شکسپیر محسوب می‌شود؛ دلقک شریفی را می‌بینیم که در واقع درون واقع بین خود آدمی است. دلقک در نمایشنامه شاه لیر؛ از سویی یک آدم فرزانه است که دقیقاً می‌داند چه می‌گوید و چه می‌کند و از عقل سلیم برخوردار است و از سوی دیگر با سادگی یک انسان پاک، واقعیت‌ها، و «راست هائی را که می‌پوشانیم» به رخ می‌کشد. همه ما بدون استثناء به این دلقک فرزانه که نمی‌گذارد نان را به نرخ روز بخوریم نیازمندیم. او ندای وجدان ما است که در سر هر بزنگاهی سَرک می‌کشد و ما را به دیدار خویشتن فرا می‌خواند...
نامه دکتر احمد دانش اولین جراح پیوند کلیه در ایران به آیت‌الله منتظری
مست است زمين زيرا، خورده است به جای می در كاس سر هرمز، خون دل نوشروان (خاقانی) دکتراحمد دانش، سال‌ها قبل از انقلاب بعنوان یکی از شاخص‌ترین پزشکان تحصیل‌کرده آلمان، برای خدمت به هموطنانش به ایران بازگشت. بعدها به زندان مرتجعین افتاد و با حکم مهیب روح‌الله خمینی، او نیز در اسیرکُشی سال ۶۷، به دار شقاوت آویخته شد. نامه دکتر دانش از زندان اوین، به آیت‌الله متنظری یک سند تاریخی است.
ترانه زیبای شادی/خوشبختی Felicità
Felicità (شادی/خوشبختی)؛ آهنگی دو نفره از «آلبانو کاریزی» و «رومینا پاور»، از مشهورترین آهنگهای ایتالیایی در جهان شناخته می‌شود. شادی، دست هم را گرفتن و به دوردست رفتن است. شادی نگاه معصوم توست در میان جمع. شادی همچون کودکان؛ صمیمی‌ماندن است. بالشی است از پَر، و آب رودی که جاری است. بارانی است که از پشت پرده‌ها می‌بارد. کم‌کردن نور است برای آرام‌شدن و آشتی‌کردن. لیوانی شراب است و یک تکه نان. گذاشتن یادداشتی مهرآمیز در کشو است. شادی؛ دونفره خواندن است که چقدر دوستت دارم.
پرداختن به شاهنامه از این جهت ضروری است که هنوز عُمر کارکردهای اجتماعی آن به‌سر نرسیده‌است. این اثر جاودانه در متن تاریخ و فرهنگ ما حضوری هزارساله دارد، با سرنوشت تاریخ ایران گره خورده و از سکوی خوانِش آن می‌توان به پرسش‌های انسان امروز نگریست. شاهنامه، تاریخ(حماسه) و زبان ماست. بگذریم از اینکه بعداً همین کتاب نقش دیگری هم پیدا می‌کند و مهم‌ترین عامل فرهنگی نگهدارنده ملیت می‌شود. مضمون و محتوای این خردنامه؛ ستایش نیکی و نکوهش بدی است و این اندیشه در داستان‌ها، مَنِش و رفتار اشخاص داستان، پیش‌آمدها، تصویرگری‌ها، اشارات و همه جا به نوعی جلوه‌گر است.
نامهِ منسوب به دکتر اسماعیل خویی به آقای رضا پهلوی
نامه مزبور را قرائت می‌کنم با این توضیح که بعنوان دوستدار آن شاعر دردمند و خردمند، با مضمون نامه موافق نیستم و با آن همدلی ندارم. اینکه پس چرا قرائت می‌کنم برای مبارزه با فراموشی است و علاقه و خاطره‌ای‌ست که در نوجوانی از آن انسان فرزانه دارم.
خطابهِ آلبر کامو برنده نوبل ادبیات در سال ۱۹۵۷
Albert Camus – Banquet speech
در این بحث بعد از اشاره به «آلبر کامو» یکی از تأثیرگذارترین نویسندگان قرن بیستم، به متن اصلی سخنان وی در آکادمی نوبل می‌پردازم که آقای رضا رضایی در «یک کتاب و هفت خطابه نوبل ادبیات» ثبت کرده‌است. آلبر کامو پس از دریافت جایزه، در یکی از دانشگاه‌های پژوهشی در شهر اوپسالا در سوئد هم سخنرانی کرد که زنده یاد دکتر مصطفی رحیمی با عنوان «هنرمند و زمانه‌ی او» ترجمه کردند.
صورتِ استنطاق میرزا رضا کرمانی؛ ضارب ناصرالدین شاه
۱۵ آبان ۱۳۵۴، بخشی از بازجویی میرزا رضای کرمانی، در مجموعه تلویزیونی سلطان صاحبقران (ساخته علی حاتمی) از شبکه دوم تلویزیون ملی ایران به نمایش درآمد. من همان ایام در زندان قصر بودم و آن استنطاق – بازجویی از میرزا رضای شاه شکار، را با دیگر زندانیان پی می‌گرفتم.
در زندان کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان» که نویسنده آن ناظم الاسلام کرمانی، از نزدیک میرزا رضا را دیده بود، دست‌به‌دست می‌گشت چون پرسش و پاسخ‌های بازجو (میرزا ابوتراب نظم‌الدوله) و ضارب شاه را واژه به واژه ثبت کرده بود.
ترور رزمآراسیاسیترین سپهبد تاریخ نوین ایران
این بحث به ترور سپهبد رزم‌آرا می‌پردازد که گروه‌های سیاسی مختلف با وجود تفاوت‌هایشان علیه او هم‌آواز شدند. ضرورت طرح این بحث آشنایی بهتر با کسانی است که بعد از ورود امثال مُحَقّق کَرَکی به ایران، به نام اسلام و تشیع فتوای قتل می‌دادند و گاه با دستگاه جابر زمانه همآهنگ و همنوا می‌شدند. «بندیتو کروچه» Benedetto Croce فیلسوف ایتالیایی و نویسنده کتاب «تاریخ به مثابه داستان آزادی» گفته‌است: هر تاریخ واقعی، تاریخ معاصر است. Ogni vera storia è storia contemporanea یعنی چه؟ یعنی فهمیدن ما با واقعیت کنونی همنشین می‌شود و از آن تاثیر می‌گیرد. ترور غبارآلود سپهبد رزم‌آرا نیز چنین است. بیش از ۷۰ سال از واقعه می‌گذرد اما اهمیت سیاسی و تاریخی آن کاسته نشده‌است.