میراث باستانی ایران در جای‌جایِ جهان
The Heritage of Persia
https://www.youtube.com/watch?v=aEpnXNraiXQ
...
پیشتر، به یافته‌های مکتوبی که به زبان مادی، پارسی باستان، اوستایی، پارتی و پارسی میانه و... به دست آمده، میراث مکتوب نیاکان پرداخته‌ام و ازجمله:
- نامهٔ تنسر به گُشْنَسپْ،
- ماتیکان یوشت فریان،
- درخت آسوریگ،
- اَوِستایِ گاهانی و غیرگاهانی
- اندرزنامه‌های کهن ایرانی،
- خودای‌نامگ،
- اَرداویراف‌نامه،
- وداها،
- مادیان هَزاردادِستان
- گاتاها - و
- یادگار زریران را تا آنجا که می‌دانستم شرح داده‌ام که ویدئوها و مقالات مربوط به آن در سایت خودم موجود است.
در این بحث به میراث باستانی ایران در جای جای جهان می‌پردازم. متاسفانه شمار زیادی از آثار باستانی و هنری ایران زمین و آنچه به نام «پرشین آرت» Persian art بر سر زبان‌ها است در غربت به سر می‌برد. من آنچه را خودم در موزه‌های دیگر کشور‌ها دیده‌ام و یا از آن با خبر شده‌ام اینجا می‌آورم و تا آنجا که اطلاع دارم این کامل‌ترین مطلب در این مورد، تا این لحظه در وب فارسی است و من برای آن زحمت بسیار کشیده‌ام. متاسفانه به کتاب «کهن دیار» نوشته آقای بهنام محمد پناه دسترسی نداشتم....
اول اردیبهشت ۱۳۹۲، شرکت چندملیتّی آمریکایی «سادِبیز»(ساتِبیز) Sotheby's (که یکی از بزرگترین حراجی‌های آثار هنری را در جهان اداره می‌کند) بعضی از نادرترین نقاشی‌ها و اشیای هنری مشرق زمین را در لندن به معرض فروش گذاشت. در نمایشگاه مزبور اثر زیبایی از «میر علی کاتب» به چشم می‌خورد. میر علی کاتب هرَوی از سرآمدان نستعلیق‌نویسی و از خوشنویسان بزرگ قرن دهم هجری بود که خطش از نظر رعایت اصول، استحکام و همواری، تا زمان خود بی‌همتا بوده و شاید پس از او نیز جز «میر عماد» کسی یارای برابری با او نداشته باشد.
جلوتر - سوم آبان سال ۱۳۸۶ - شرکت تجاری «کریستی» Christie's نیز به نقش برجسته‌ای از تخت جمشید از میراث باستانی و هنری ایران زمین چوب حراج زد.
حراج سادِبیز، و نیز دزدیده شدن یک اثر تاریخی و گرانبها از شهر زادگاهم گلپایگان (سنگی از جنس رُخام که بر سر در بقعه هفده تن نصب شده بود) و عشق به ایران زمین، خاک پاک ایزدی، میهن فرزانگان و شهیدان مرا به ارائه این مطلب واداشته‌است.
_________________
هنر فقط نزد ایرانیان نبوده و نیست
اگرچه هنر فقط نزد ایرانیان نبوده و نیست اما این واقعیّت دارد که هنر ایران یکی از غنی‌ترین میراث هنری در تاریخ جهان است، و بویژه از قرن یازدهم تا سیزدهم میلادی، کانون و دربرگیرنده بسیاری از رشته‌ها از جمله معماری، نقاشی، بافندگی، سفالگری، موسیقی، خوشنویسی و فلزکاری بوده‌است.
حراج سادِبیز، و نیز دزدیده شدن یک اثر تاریخی و گرانبها از شهر زادگاهم گلپایگان (سنگی از جنس رُخام که بر سر در بقعه هفده تن نصب شده بود) و عشق به ایران زمین، خاک پاک ایزدی، میهن فرزانگان و شهیدان مرا به ارائه این مطلب واداشته‌است.
_________________
هنر فقط نزد ایرانیان نبوده و نیست
اگرچه هنر فقط نزد ایرانیان نبوده و نیست اما این واقعیّت دارد که هنر ایران یکی از غنی‌ترین میراث هنری در تاریخ جهان است، و بویژه از قرن یازدهم تا سیزدهم میلادی، کانون و دربرگیرنده بسیاری از رشته‌ها از جمله معماری، نقاشی، بافندگی، سفالگری، موسیقی، خوشنویسی و فلزکاری بوده‌است. اگرچه نقش نیاکان ما در میراث فرهنگی غنی میهنمان تردید برنمی‌دارد اما تاریخ ایران به حدود سه هزار سال پیش بازمی‌گردد و برای سه هزار سال، این سرزمین افزون بر سلسله‌های بومی، توسط سلسله‌های یونانی، عرب، مغول و ترک نیز اداره شده و تاثیر آنها را هم باید در نظر گرفت وگرنه از انصاف و واقع بینی دور می‌مانیم.
برای مثال روی تاخت‌وتاز چادرنشینان مغول مکث کنیم که فقط به ویرانی ایران نینجامید. این یورش‌ها، سال‌ها بعد اثر مهمی بر تاریخ و هنر ایران هم گذاشت. میراث هنری ایران به هند منتقل شد و هنر و ادبیات گورکانی را پدید آورد. هم‌اکنون صدها نسخه خطی فارسی(مربوط به تمدن ایرانی)، در موزه‌ها و کتابخانه‌های هندوستان است.
_________________
دزدان هنر شال و کلاه می‌کنند
مترجم ناصرالدین شاه در سفر فرنگ(ژولیوس ریچارد) که با نام مستعار «میرزا رضا» در دارالفنون تدریس می‌کرد و سال ۱۸۶۰-۶۱ میلادی در سفر صدر اعظم مشیرالدوله به خارج راهنمای او بود، شمار زیادی از آثار هنری ایران از جمله نسخ گرانبهای خطی را از ایران خارج کرد و در پاریس به قیمت گزافی فروخت.
همچنین «رابرت مردوک اسمیت» که در سال ۱۸۶۳ میلادی به عنوان مدیر تلگرافخانه از سوی انگلیس در ایران کار می‌کرد در رأس تشکیلاتی بود که بسیاری از آثار هنری ایران اعم از حجاری و گج‌بُری، نقاشی‌های برجسته دیواری، مجسمه‌های مفرغی اشکانی، عطرپاش‌های ساسانی. سلاح‌های آهنین و سرامیک‌های سفالین، پارچه‌های زری و ابریشمی و فرش‌های قرون شانزدهم و هفدهم... را از طریق بوشهر با کشتی به انگلستان می‌فرستادند.
محراب مسجد میدان کاشان را که یکی از ظریف‌ترین محرابهای زرین فام بود اینگونه دزدان هنر ربوده‌اند. محراب مزبور را من در موزه‌ای در برلین دیده‌ام.
...
ما که خودمان در خواب، و بی‌خیال و کیفور بودیم. باستان‌شناسانی چون «پروفسور آرتور پوپ»، «آندرا گدار»، «ریچارد اتینگ هاوزن»، «ارنست کونتل»، «جیمز هنری بریستد»، «اریک اشمیت» و «ارنست هرتسفلد» هم، که در شناساندن هنر ایران به جهانیان نقش داشتند نتوانستند از غارت و حیف و میل شدن هنر این سرزمین جلوگیری کنند، دزدان هنر آنها را هم قال گذاشتند و یا دَمشان را دیدند و برخی از آنها را با خود شریک کردند.
البته و صدالبته آنچه بیش از همه باعث تاراج فرهنگ و تمدن ما شده در درجه اول نه استعمارگران، نه فرنگیان، بلکه حکام زورگو و هالو و نیز، بی‌خبری و نابخردی خود ما است.
اکنون مگر از طاق‌بستان و کتیبهٔ بیستون و شکارگاه خسرو پرویز در کرمانشاه، از منزل نظامی گنجوی در روستای «تا» در تفرش، از معبد آناهیتا در کنگاور و سنگ‌نبشته‌های منطفه خرقاب گلپایگان... حفاظت لازم صورت می‌گیرد؟
برای مثال روی تاخت‌وتاز چادرنشینان مغول مکث کنیم که فقط به ویرانی ایران نینجامید. این یورش‌ها، سال‌ها بعد اثر مهمی بر تاریخ و هنر ایران هم گذاشت. میراث هنری ایران به هند منتقل شد و هنر و ادبیات گورکانی را پدید آورد. هم‌اکنون صدها نسخه خطی فارسی(مربوط به تمدن ایرانی)، در موزه‌ها و کتابخانه‌های هندوستان است.
_________________
دزدان هنر شال و کلاه می‌کنند
مترجم ناصرالدین شاه در سفر فرنگ(ژولیوس ریچارد) که با نام مستعار «میرزا رضا» در دارالفنون تدریس می‌کرد و سال ۱۸۶۰-۶۱ میلادی در سفر صدر اعظم مشیرالدوله به خارج راهنمای او بود، شمار زیادی از آثار هنری ایران از جمله نسخ گرانبهای خطی را از ایران خارج کرد و در پاریس به قیمت گزافی فروخت.همچنین «رابرت مردوک اسمیت» که در سال ۱۸۶۳ میلادی به عنوان مدیر تلگرافخانه از سوی انگلیس در ایران کار می‌کرد در رأس تشکیلاتی بود که بسیاری از آثار هنری ایران اعم از حجاری و گج‌بُری، نقاشی‌های برجسته دیواری، مجسمه‌های مفرغی اشکانی، عطرپاش‌های ساسانی. سلاح‌های آهنین و سرامیک‌های سفالین، پارچه‌های زری و ابریشمی و فرش‌های قرون شانزدهم و هفدهم... را از طریق بوشهر با کشتی به انگلستان می‌فرستادند.
محراب مسجد میدان کاشان را که یکی از ظریف‌ترین محرابهای زرین فام بود اینگونه دزدان هنر ربوده‌اند. محراب مزبور را من در موزه‌ای در برلین دیده‌ام.
...
ما که خودمان در خواب، و بی‌خیال و کیفور بودیم. باستان‌شناسانی چون «پروفسور آرتور پوپ»، «آندرا گدار»، «ریچارد اتینگ هاوزن»، «ارنست کونتل»، «جیمز هنری بریستد»، «اریک اشمیت» و «ارنست هرتسفلد» هم، که در شناساندن هنر ایران به جهانیان نقش داشتند نتوانستند از غارت و حیف و میل شدن هنر این سرزمین جلوگیری کنند، دزدان هنر آنها را هم قال گذاشتند و یا دَمشان را دیدند و برخی از آنها را با خود شریک کردند.
البته و صدالبته آنچه بیش از همه باعث تاراج فرهنگ و تمدن ما شده در درجه اول نه استعمارگران، نه فرنگیان، بلکه حکام زورگو و هالو و نیز، بی‌خبری و نابخردی خود ما است.
اکنون مگر از طاق‌بستان و کتیبهٔ بیستون و شکارگاه خسرو پرویز در کرمانشاه، از منزل نظامی گنجوی در روستای «تا» در تفرش، از معبد آناهیتا در کنگاور و سنگ‌نبشته‌های منطفه خرقاب گلپایگان... حفاظت لازم صورت می‌گیرد؟
...
عکسی از اسب سنگی بزرگ شوش، دیدم که روی زمین افتاده و دارد از بین می‌رود. پیشتر در میدان ولی عصر شهر شیراز یک سرستون از دوران هخامنشیان بود. آن تندیس را که اذیت و آزارش به کسی نمی‌رسید، از بیخ کندند و از این نمونه‌ها کم نیست. آثار باستانی در جای‌جای کشورمان توسط عوامل طبیعی و یا توسط اشخاص بی‌مسؤولیت درحال تخریب است. بگذریم...
عکسی از اسب سنگی بزرگ شوش، دیدم که روی زمین افتاده و دارد از بین می‌رود. پیشتر در میدان ولی عصر شهر شیراز یک سرستون از دوران هخامنشیان بود. آن تندیس را که اذیت و آزارش به کسی نمی‌رسید، از بیخ کندند و از این نمونه‌ها کم نیست. آثار باستانی در جای‌جای کشورمان توسط عوامل طبیعی و یا توسط اشخاص بی‌مسؤولیت درحال تخریب است. بگذریم......
توجه داشته باشیم که قلمرو فرهنگی ایران بسیار گسترده‌تر از قلمرو سیاسی آن است. از این‌رو، بخش مهمی از میراث فرهنگی ایران را باید بیرون از مرزهای سیاسی‌اش جست‌وجو کرد. از اینجا به بعد می‌کوشم آثار مربوط به ایران را در کشورهای زیر اشاره کنم. به ترتیب الفبا:
آذربایجان، آلمان، آمریکا، اتریش، ارمنستان، ازبکستان، اسرائیل، انگلیس، اوکراین، بلژیک، پاناما، پرتقال، تاجیکستان، ترکیه، چین (ختای)، روسیه، زنگبار (یکی از جزایر تانزانیا)، ژاپن، عراق، مصر، هلند، هندوستان...
_________________
آثار هنری ایران در کشور آذربایجان
از ناحیه «آران» آذربایجان و از محلی به نام «ساری تپه» در نزدیکی باکو، در جریان کاوش‌های باستانشناسی ستون‌های دوران هخامنشی پیدا شده و هم اکنون در موزه تاریخ باکو نگهداری می‌شود. همچنین در محلی به نام «قَبَلّه» آثاری از دوران اشکانی پیدا شده که در حیاط قلعه «شیروانشاهان» به معرض دید گذاشته‌اند.
از ناحیه «آران» آذربایجان و از محلی به نام «ساری تپه» در نزدیکی باکو، در جریان کاوش‌های باستانشناسی ستون‌های دوران هخامنشی پیدا شده و هم اکنون در موزه تاریخ باکو نگهداری می‌شود. همچنین در محلی به نام «قَبَلّه» آثاری از دوران اشکانی پیدا شده که در حیاط قلعه «شیروانشاهان» به معرض دید گذاشته‌اند.
_________________
آثار هنری ایران در آلمان
همانطور که گفتم، محراب مسجد میدان کاشان که یکی از ظریف‌ترین محرابهای زرین فام بود در موزه برلین است. این محراب کاشی، و سنگ‌کاری شده، اثر هنرمند ایرانی «حسن بن عربشاه» است. محراب مسجد نطنز، هم در این موزه بود. محراب مزبور متعلق به ۱۳۰۷ میلادی است.
آثار هنری ایران در آلمان
همانطور که گفتم، محراب مسجد میدان کاشان که یکی از ظریف‌ترین محرابهای زرین فام بود در موزه برلین است. این محراب کاشی، و سنگ‌کاری شده، اثر هنرمند ایرانی «حسن بن عربشاه» است. محراب مسجد نطنز، هم در این موزه بود. محراب مزبور متعلق به ۱۳۰۷ میلادی است.
آثار دیگری هم از میهن ما در این موزه نگهداری می‌شود. ازجمله:
- ظروف قلمکاری و قلمزده ایران از دوره نهم تا دوازدهم هجری،
- کاشی‌های قرون هفدهم و هجدهم،
- پارچه‌های دست دوز و زربفت ایران دوره صفوی،
- قالی شاه عباسی که شهرت بین المللی دارد،
- قطعه‌ای از بهترین پارچه‌های عهد ساسانی.
- کاشیکاریهای همراه با طلا، لاجورد و مینا، با نقش شکارگاه از کاشان،
- قرآن به خط کوفی، و -
- کاشیکاریهای نفیس متعلق به «امامزاده یحیی» ورامین، و......
در موزه برلین، فرش و گلیم ایرانی، و نیز آثار مکتوب و هنرهای تذهیب و نقاشی مینیاتور ایران در کنار انواع آثار فلزی، شیشه و حجاری‌های زیبا با نقش‌های اسلیمی را دیدم. [نقش اسلیمی= نقش تزیینی به شکل گیاه با ساقه‌های مارپیچی، که ابتدا و انتهای آن مشخص نیست.]
- کاشی‌های قرون هفدهم و هجدهم،
- پارچه‌های دست دوز و زربفت ایران دوره صفوی،
- قالی شاه عباسی که شهرت بین المللی دارد،
- قطعه‌ای از بهترین پارچه‌های عهد ساسانی.
- کاشیکاریهای همراه با طلا، لاجورد و مینا، با نقش شکارگاه از کاشان،
- قرآن به خط کوفی، و -
- کاشیکاریهای نفیس متعلق به «امامزاده یحیی» ورامین، و......
در موزه برلین، فرش و گلیم ایرانی، و نیز آثار مکتوب و هنرهای تذهیب و نقاشی مینیاتور ایران در کنار انواع آثار فلزی، شیشه و حجاری‌های زیبا با نقش‌های اسلیمی را دیدم. [نقش اسلیمی= نقش تزیینی به شکل گیاه با ساقه‌های مارپیچی، که ابتدا و انتهای آن مشخص نیست.]
در این موزه همچنین حکاکی‌ها و کاشیکاریهای نفیس فراوانی از مساجد مختلف در سراسر ایران گردآوری شده‌است. در این موزه یک کاشی دیدم با اشعار فارسی حک شده روی آن. راهنمای موزه گفت این اثر متعلق به بخشی از دیوار یک کاخ در دامغان بوده‌است.
...
در موزه هنر kunsthe-museum، مینیاتورهای بلوری ایرانی و در موزه گوته، نوشته خط‌‌هایی میخی و نقاشی‌های مذهبی موجود است.
در آلمان، در موزه‌های مردم‌شناسی در هامبورگ و هانور و هایدلبرگ و موزه کستنر، موزه فولکونگ، موزه هنر و صنایع دستی و... ــ قطعات نفیس مفرغی، زربفت‌های ساسانی، حجاری‌های برنزی، سرامیک‌های زیبای قرون اولیه و قلمدان‌ها و جلدهای نقاشی شده ایرانی دیده می‌شود.
...
در موزه هنر kunsthe-museum، مینیاتورهای بلوری ایرانی و در موزه گوته، نوشته خط‌‌هایی میخی و نقاشی‌های مذهبی موجود است.
در آلمان، در موزه‌های مردم‌شناسی در هامبورگ و هانور و هایدلبرگ و موزه کستنر، موزه فولکونگ، موزه هنر و صنایع دستی و... ــ قطعات نفیس مفرغی، زربفت‌های ساسانی، حجاری‌های برنزی، سرامیک‌های زیبای قرون اولیه و قلمدان‌ها و جلدهای نقاشی شده ایرانی دیده می‌شود.
نقش سه نیزه‌دار که یکی از آثار باستانی ایران است و در کاخ آپادانا شوش در استان خوزستان کشف شده و سه سرباز را نشان می‌دهد که پشت سر هم ایستاده و هر یک نیزه‌ای به دست دارند، در موزه پرگامون برلین است. در موزه چرم و کفش(آلمان)، یک جلد قرآن جلد چرمی مطلا را با نقش‌های ترنجی به رنگ‌های سبز و آبی دیدم که مربوط به قرن یازدهم هجری بود.
در یکی دیگر از موزه‌های آلمان حوالی آلتنبورگ Altenburg آثار یکصد ورق آس و گنجینه‌های قدیمی ساخت ایران که بر پنجاه برگ از آنها صحنه‌های مختلف شاهنامه فردوسی نقاشی شده، و ورق‌های مُدّور، که آراسته به صحنه‌هایی از داستان‌های هفت پیکر نظامی است، دیده می‌شود.
در موزه عروسکی مونیخ(آلمان) مجموعه‌ای از عروسک‌های ایرانی و مدارک اصول و جزئیات خیمه‌شب‌بازی در ایران، نگهداری می‌شود.
گنجینه‌های هنر ایران در آلمان، کتابهای مصور خطی فارسی در کتابخانه دانشگاه توبینگن Universität Tübingen را هم شامل می‌شود. انواع و اقسام نسخه‌های خطی شاهنامه، خمسه نظامی، یوسف و زلیخای جامی، دیوان حافظ، خمسهٔ امیر خسرو دهلوی و...
در یکی دیگر از موزه‌های آلمان حوالی آلتنبورگ Altenburg آثار یکصد ورق آس و گنجینه‌های قدیمی ساخت ایران که بر پنجاه برگ از آنها صحنه‌های مختلف شاهنامه فردوسی نقاشی شده، و ورق‌های مُدّور، که آراسته به صحنه‌هایی از داستان‌های هفت پیکر نظامی است، دیده می‌شود.
در موزه عروسکی مونیخ(آلمان) مجموعه‌ای از عروسک‌های ایرانی و مدارک اصول و جزئیات خیمه‌شب‌بازی در ایران، نگهداری می‌شود.
گنجینه‌های هنر ایران در آلمان، کتابهای مصور خطی فارسی در کتابخانه دانشگاه توبینگن Universität Tübingen را هم شامل می‌شود. انواع و اقسام نسخه‌های خطی شاهنامه، خمسه نظامی، یوسف و زلیخای جامی، دیوان حافظ، خمسهٔ امیر خسرو دهلوی و...
_________________
آثار هنری ایران در آمریکا
در آمریکا - در گالری نلسون، واقع در کانزاس سیتی در استان میسوری - علاوه بر سرستونهای سنگی و نقوش برجسته از دوران هخامنشی و ظروف مفرغ متعلق به لرستان و...، آثار هنری دیگری هم از کشور ما موجود است.
آثار هنری ایران در آمریکا
در آمریکا - در گالری نلسون، واقع در کانزاس سیتی در استان میسوری - علاوه بر سرستونهای سنگی و نقوش برجسته از دوران هخامنشی و ظروف مفرغ متعلق به لرستان و...، آثار هنری دیگری هم از کشور ما موجود است. در بشقاب سفال لعابداری متعلق به قرن سوم هجری، تصویر سه انسان را می‌بینیم که هر کدام با سازی در دست، می‌نوازند و می‌رقصند، نیاکان ما شاد و خرم بودند.
...
یک بشقاب دیگر هم که نقرهای و از دوران ساسانی است در این موزه وجود دارد. در بشقاب مزبور نقش دو جوان به همراه دو اسب بالدار دیده می‌شود. در پایین تصویر، مردی کوزۀ بزرگ آبی را در جلو دهان اسب‌ها گرفته‌است.
...
در موزه شهر دترویت Detroit بزرگترین شهر ایالت میشیگان، نقش برجسته‌ای مربوط به هخامنشیان موجود است. (دترویت هم‌مرز با شهر ویندزور در کانادا است.)
...
موزه «سینسینتی» The CincinnatiArt Museum (یکی از قدیمی‌ترین نگارخانه‌های ایالات متحده آمریکا) هم، آثار متعددی از هنر ایران دارد که از مهمترین آنها می‌توان لوحه نفیس نقرهای با نقش «اهورامزدا»، «اهریمن»، و «زروان»(خدای زمان، که در منطقه لرستان ساخته شده) را نام برد. این لوح متعلق به قرن‌های ۷ تا ۸ قبل از میلاد است.
...
یک بشقاب دیگر هم که نقرهای و از دوران ساسانی است در این موزه وجود دارد. در بشقاب مزبور نقش دو جوان به همراه دو اسب بالدار دیده می‌شود. در پایین تصویر، مردی کوزۀ بزرگ آبی را در جلو دهان اسب‌ها گرفته‌است.
...
در موزه شهر دترویت Detroit بزرگترین شهر ایالت میشیگان، نقش برجسته‌ای مربوط به هخامنشیان موجود است. (دترویت هم‌مرز با شهر ویندزور در کانادا است.)
...
موزه «سینسینتی» The CincinnatiArt Museum (یکی از قدیمی‌ترین نگارخانه‌های ایالات متحده آمریکا) هم، آثار متعددی از هنر ایران دارد که از مهمترین آنها می‌توان لوحه نفیس نقرهای با نقش «اهورامزدا»، «اهریمن»، و «زروان»(خدای زمان، که در منطقه لرستان ساخته شده) را نام برد. این لوح متعلق به قرن‌های ۷ تا ۸ قبل از میلاد است.
در موزه هنرهای زیبای بوستون در آمریکا The Museum of Fine Arts نقش برجسته سرباز هخامنشی نگهداری می‌شود. آثار باستانی دیگری هم از ایران، در موزه بوستون هست. ازجمله، تندیس پنج هزارساله بز کوهی، و... گلدان سفالینی که ساخت آن مربوط به بیش از ۶۰۰۰ سال پیش است. تکوک اشکانی(تکوک=ظرف‌هایی که در دوران کهن به شکل جانوران ساخته می‌شدند)
جام شراب به شکل بز، یک بشقاب نقرهای طلاکاری شده زیبا، که داخل آن با نقش‌های مختلفی تزیین شده‌است، در بالا نیم دایره ماه به چشم می‌خورد که بر روی آن ایزد ماه قرار گرفته و ارابه آن توسط چهار گاو کوهان‌دار کشیده می‌شود.
...
در موزه دانشگاه شیکاگو ردیفی از شیرهای غُرّان تخت جمشید، سر ستونی از تحت جمشید، سر ستون ایوان شمالی کاخ صد ستون، کتیبه‌ای آجری از خشایارشا و بخش‌هایی از طاقچه‌های سنگی تخت جمشید دیده می‌شود.
همچنین یکی از مهمترین آثار هنری ایران، یعنی «مجسمه نیم تنه شاپور دوم» که از گچ ساخته شده، در موزه تاریخ طبیعی شیکاگو است.
...
در مرکز فرهنگی ایالت مریلند در آمریکا، در موزه هنر والترز Walters Art Museum آثار زیر از کشور ما وجود دارد.
...
در موزه دانشگاه شیکاگو ردیفی از شیرهای غُرّان تخت جمشید، سر ستونی از تحت جمشید، سر ستون ایوان شمالی کاخ صد ستون، کتیبه‌ای آجری از خشایارشا و بخش‌هایی از طاقچه‌های سنگی تخت جمشید دیده می‌شود.
همچنین یکی از مهمترین آثار هنری ایران، یعنی «مجسمه نیم تنه شاپور دوم» که از گچ ساخته شده، در موزه تاریخ طبیعی شیکاگو است.
...
در مرکز فرهنگی ایالت مریلند در آمریکا، در موزه هنر والترز Walters Art Museum آثار زیر از کشور ما وجود دارد.
گلدان نهصدساله با نقوش دایره البروج، بُز کوهی سه هزار ساله ایران باستان، سرامیک مینایی ایرانی با نقش سربازان سلجوقی، مُهر دو هزار و پانصدساله هخامنشی از جنس عقیق، لوستر نقرهای هشتصد ساله از خراسان، آبریز سرامیکی سه هزارساله لرستان، جواهر-دان نقرهای ایرانی، مجسمه سرامیکی از سر زن سلجوقی، بشقاب نقرهای با نقش پادشاه و ملکه ساسانی و چندین اثر دیگر که از آن می‌گذرم.اینگونه چگونه قدمت اشیاء و آثار هنری را مشخص می‌کنیم به کمک علم و از جمله با «نیمه عمر کربن» است که شرح آن در این بحث نمی‌گنجد. نیمه عمر اتم کربن ۱۴ که میزان آن در مواد مختلف، معیار مناسبی برای زمان در تحقیقات باستانشناسی است، ۵۷۳۰ سال می‌باشد...
...
در موزه متروپولیتن نیویورک Metropolitan Museum of Art بشقاب شکار قوچ از آثار باستانی دوران ساسانیان نگهداری می‌شود. بشقاب نقرهای شکارگاه، با جیوه، نقره و طلا تذهیب کاری شده و با روش سیاه قلمکاری تزئین شده‌است.
سگک عقاب و صید هم در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می‌شود. سگگ مزبور از اشیای کشف شده دوران اشکانی است، قدمت آن به سده اول پیش از میلاد بر می‌گردد و در نزدیکی نهاوند پیدا شده‌است. تکه زوج این سگک در موزه بریتانیا است.
کاسه زرین میخی‌نگار از آثار باستانی دوران داریوش اول(یا داریوش دوم)، در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می‌شود. در بالای این کاسه به صورت گرداگرد با سه نوع خط میخی پارسی، عیلامی و بابلی نوشته شده: داریوش، شاه بزرگ. در موزه متروپولیتن نیویورک آثار دیگری از ایران ازجمله «کلاهخود پرنده و سه پیکر» که قدمت آن به دوره عیلام میانه، به سده ۱۴ پیش از میلاد باز می‌گردد، نگهداری می‌شود.
بر روی این کلاهخود، سه پیکر قرار دارند، نفر وسط مرد ریش‌داری است که گلدانی را در دست گرفته و در بالای کلاهخود، پرنده‌ای با بال‌های گشوده در حال پرواز است.
...
در موزه متروپولیتن، سنگ‌نگاره پیشکش‌آوران(مالیات دهندگان) تخت جمشید به نمایش گذاشته شده‌است. سنگ‌نگاره مزبور در قسمت‌های مختلف کاخ‌های هخامنشیان در تخت جمشید دیده می‌شود و پیشکش‌آورانی را نمایش می‌دهد که هر کدام با حمل یک تحفه از پلکانی بالا می‌روند.
...
در موزه متروپولیتن، سنگ‌نگاره پیشکش‌آوران(مالیات دهندگان) تخت جمشید به نمایش گذاشته شده‌است. سنگ‌نگاره مزبور در قسمت‌های مختلف کاخ‌های هخامنشیان در تخت جمشید دیده می‌شود و پیشکش‌آورانی را نمایش می‌دهد که هر کدام با حمل یک تحفه از پلکانی بالا می‌روند.
سنگ‌نگاره، یک مرد پارسی را هم نشان می‌دهد که در حال حمل مشک آب یا شراب به وسیله یک سینی است. نفر سمت راست که در پله بالا‌تر قرار دارد، مرد مسلح اهل ماد استت که ظرفی درپوش دار را با خود می‌برد.تندیس نقرهای گاو نشسته نیز در موزه متروپولیتن نیویورک است. قدمت آن به حدود ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد برمی‌گردد. سر و دستهای تندیس مزبور که در جنوب غرب ایران کشف شده، به شکل گاو است و تن آن به شکل انسان.
...
جنس مجسمه گاو عیلامی که در عصر مس(حدود ۵۰۰۰ سال پیش) ساخته شده، علاوه بر هنرمندی قابل ستایش سازندگان آن، بیانگر پیشگامی تمدن عیلام در فناوری استخراج و ذوب فلزات گرانبها است.
در موزه متروپولیتن نیویورک دسته‌های پرنده‌گون دیگ از اشیای کشف شده در تپه حسنلو هم نگهداری می‌شوند. این دسته‌ها سابقاً به ظرفی با عمق کم و چکش‌کاری شده، پرچ شده بودند. نقش این اشیاء پرنده‌ای را نشان می‌دهد که گردن بلند و دم و بال کشیده دارد.
...
جنس مجسمه گاو عیلامی که در عصر مس(حدود ۵۰۰۰ سال پیش) ساخته شده، علاوه بر هنرمندی قابل ستایش سازندگان آن، بیانگر پیشگامی تمدن عیلام در فناوری استخراج و ذوب فلزات گرانبها است.
در موزه متروپولیتن نیویورک دسته‌های پرنده‌گون دیگ از اشیای کشف شده در تپه حسنلو هم نگهداری می‌شوند. این دسته‌ها سابقاً به ظرفی با عمق کم و چکش‌کاری شده، پرچ شده بودند. نقش این اشیاء پرنده‌ای را نشان می‌دهد که گردن بلند و دم و بال کشیده دارد.
تکوک شیر غُرّان (جامی که در آن شراب می‌نوشند) از آثار باستانی دوره هخامنشی در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می‌شود. جام مزبور دارای یک ظرف مخروطی شکل و یک شیر است که در حال نعره‌کشیدن است. شیر غران یکی از نمادهای هنرورزی در تزئینات آثار به جا مانده از دوره هخامنشیان است. موزه متروپولیتن مجموعه بزرگی از مفرغ‌های لرستان را هم، در دل خود جای داده‌است.
سفالینههای ارزشمند نیشابور و یک محراب بزرگ ۱۴۰۰ ساله هم که معلوم نیست چگونه از کشور خارج شده در موزه متروپولیتن نیویورک است. محراب مزبور از جنس کاشی لعابی و متعلق به اصفهان است که حدود ۱۳۰۰ سال در یکی از مساجد اصفهان قرار داشت.
در موزه باستانشناسی دانشگاه پنسیلوانیا، آثار باستانی مربوط به ایران باستان موجود است. از اسکلت‌های سه هزارساله مشهور به «دو عاشق» از تپه حسنلو(که دو نفر در آغوش یکدیگر را نشان می‌دهند)، یک دستبند طلای دوره هخامنشی و کاسه‌ی ضد طلسم دوره‌ی ساسانی، که بگذریم، در موزه باستانشناسی دانشگاه پنسیلوانیا، برگی از نگارگری کتاب یوسف و زلیخا، نوشته عبدالرحمن جامی، هم هست با موضوع معراج. که دو بیت زیر در آن دیده می‌شود:
در موزه باستانشناسی دانشگاه پنسیلوانیا، آثار باستانی مربوط به ایران باستان موجود است. از اسکلت‌های سه هزارساله مشهور به «دو عاشق» از تپه حسنلو(که دو نفر در آغوش یکدیگر را نشان می‌دهند)، یک دستبند طلای دوره هخامنشی و کاسه‌ی ضد طلسم دوره‌ی ساسانی، که بگذریم، در موزه باستانشناسی دانشگاه پنسیلوانیا، برگی از نگارگری کتاب یوسف و زلیخا، نوشته عبدالرحمن جامی، هم هست با موضوع معراج. که دو بیت زیر در آن دیده می‌شود:وز آنجا کرد سوی زهره آهنگ
به دامان وفایش زهره زد چنگ
به قصد شستن پا زین گلابه
چهارم چرخش آورد آفتابه
...
موزه بروکلین Brooklyn Museum il (که در محله بروکلین در نیویورک قرار دارد)، مجموعه ارزشمندی از اشیاء هنری از تاریخ ایران را در خود جای داده‌است. ازجمله، یک خوشنویسی روی پوست گاو، شعری ازبوستان سعدی -
جهانت به کام و فلک یار باد - جهان آفرینت نگهدار باد(...)،
یک کاشی بسیار زیبا و تابلویی از عاشورا هم در این موزه(از ایران) بود.
...
در مؤسسه هنر مینیاپولیس(میا)، Minneapolis Institute of Art در ایالت مینه‌سوتا، در کشور ایالات متحده هم آثاری از ایران وجود دارد ازجمله آفتابه برنزی(مربوط به زمان هخامنشی) و یک ابریق زیبا به شکل قوچ، که مربوط به دوره سلجوقی است.
...
در موزه پاول گتی J. Paul Getty Museum در کالیفرنیا آثاری از گذشته ایران موجود است ازجمله کوزه‌ای از دوران هخامنشی، و از عصر اشکانی، یک تکوک (جام شراب) به شکل گوزن، یک دیگ به شکل گربه وحشی، تکوک دیگر به شکل شیر، و چند کاسه که وسط یکی از آنها تصویری از دولفین است.
به دامان وفایش زهره زد چنگ
به قصد شستن پا زین گلابه
چهارم چرخش آورد آفتابه
...
موزه بروکلین Brooklyn Museum il (که در محله بروکلین در نیویورک قرار دارد)، مجموعه ارزشمندی از اشیاء هنری از تاریخ ایران را در خود جای داده‌است. ازجمله، یک خوشنویسی روی پوست گاو، شعری ازبوستان سعدی -
جهانت به کام و فلک یار باد - جهان آفرینت نگهدار باد(...)،
یک کاشی بسیار زیبا و تابلویی از عاشورا هم در این موزه(از ایران) بود.
...
در مؤسسه هنر مینیاپولیس(میا)، Minneapolis Institute of Art در ایالت مینه‌سوتا، در کشور ایالات متحده هم آثاری از ایران وجود دارد ازجمله آفتابه برنزی(مربوط به زمان هخامنشی) و یک ابریق زیبا به شکل قوچ، که مربوط به دوره سلجوقی است.
...
در موزه پاول گتی J. Paul Getty Museum در کالیفرنیا آثاری از گذشته ایران موجود است ازجمله کوزه‌ای از دوران هخامنشی، و از عصر اشکانی، یک تکوک (جام شراب) به شکل گوزن، یک دیگ به شکل گربه وحشی، تکوک دیگر به شکل شیر، و چند کاسه که وسط یکی از آنها تصویری از دولفین است.
...
در موزه اسمیت‌سونیان در آمریکا(واشنگتن دی سی)، اشیاء زیر از ایران موجود است:
یک تندیس سه‌هزارساله‌ی زن از جنس عاج، یک جام نقرهای ۳۰۰۰ ساله، آدمک برنزی با شکلی خاص، یک لیوان دسته‌دار با نقوش هندسی، پیش‌زره‌ی طلایی، بز کوهی از جنس برنز، یک جام طلا که روی آن تصویر یگ کوزه حکاکی شده، پایه‌ای برنزی به شکل موجودی گاومانند و...، (همه متعلق به پیش از روی کارآمدن هخامنشیان)
از دوره اشکانی، هاون‌های سفالی، یک ظرف آب به شکل گاو، ظرف دیگر به شکل جانور خیالی، تکوک(جام شراب) نقرهای اشکانی به شکل سر شیر،
(از عصر ساسانی)، یک تُنگ با نقش دیونیسوس (خدای شراب در اساطیر یونایی)، جام شراب به شکل سر بُز، سردیس اسب از جنس عقیق، بشقاب نقرهای با نقش اسب، یک ظرف بیضی شکل با نقش درخت مو، بشقاب نقرهای با نقش بز کوهی در میان شاخه‌های درخت مو، (همه از ایران) در آن موزه بود.
...
در موزه «فیلد» Fild، در ایلی‌نوی Illinois از ایالت‌های غرب میانه آمریکا هم یک تندیس از شاه ساسانی، موجود است.
...
در نگارخانه آرتور سکلر Arthur M. Sackler Gallery در آمریکا، آثار نفیسی از ایران موجود است. نمونه‌ای از خط نستعلیق قرن دهم هجری اثر کمال الدین، تصاویری از سیاوش و سودابه در شاهنامه فردوسی، یک نسخه خطی از اشعار جامی، یک نقاشی مربوط به آدم و حوا(از عصر صفوی)...
همچنین کوزه پادار و جام چکمه شکل، از هزاره نخست پیش از میلاد(که از شمال ایران یافت شده)، و پارچ آب هزارساله از جنس طلا و...
...
در موزه هنر هاروارد Harvard Art Museum در آمریکا، سنگ قبری از دوره سلجوقی، همچنین پرتره میرزا ابوالحسن خان(سفیر دولت قاجار در لندن در زمان جورج سوم پادشاه انگلستان) موجود است.
در موزه هنر سیاتل Seattle Art Museum هم، یک پلاک اشکانی با نقش حمله شیر بر گوزن موجود است.
از دوره اشکانی، هاون‌های سفالی، یک ظرف آب به شکل گاو، ظرف دیگر به شکل جانور خیالی، تکوک(جام شراب) نقرهای اشکانی به شکل سر شیر،
(از عصر ساسانی)، یک تُنگ با نقش دیونیسوس (خدای شراب در اساطیر یونایی)، جام شراب به شکل سر بُز، سردیس اسب از جنس عقیق، بشقاب نقرهای با نقش اسب، یک ظرف بیضی شکل با نقش درخت مو، بشقاب نقرهای با نقش بز کوهی در میان شاخه‌های درخت مو، (همه از ایران) در آن موزه بود.
...
در موزه «فیلد» Fild، در ایلی‌نوی Illinois از ایالت‌های غرب میانه آمریکا هم یک تندیس از شاه ساسانی، موجود است....
در نگارخانه آرتور سکلر Arthur M. Sackler Gallery در آمریکا، آثار نفیسی از ایران موجود است. نمونه‌ای از خط نستعلیق قرن دهم هجری اثر کمال الدین، تصاویری از سیاوش و سودابه در شاهنامه فردوسی، یک نسخه خطی از اشعار جامی، یک نقاشی مربوط به آدم و حوا(از عصر صفوی)...
همچنین کوزه پادار و جام چکمه شکل، از هزاره نخست پیش از میلاد(که از شمال ایران یافت شده)، و پارچ آب هزارساله از جنس طلا و...
...
در موزه هنر هاروارد Harvard Art Museum در آمریکا، سنگ قبری از دوره سلجوقی، همچنین پرتره میرزا ابوالحسن خان(سفیر دولت قاجار در لندن در زمان جورج سوم پادشاه انگلستان) موجود است.
در موزه هنر سیاتل Seattle Art Museum هم، یک پلاک اشکانی با نقش حمله شیر بر گوزن موجود است.
در موزه هنر کلیولند Cleveland Museum of Art در اوهایو، اشیاء زیر از ایران موجود است:
- کوزه‌ای سه هزار ساله به شکل زن برهنه، که مربوط به پیش از دوران هخامنشی است،
- نقش برجسته‌ی بزی در حال خوردن گیاه از عصر ساسانی،
- بشقاب نقره ساسانی با نقش ایزدبانوی آناهیتا،
- جام طلای سه هزار ساله مارلیک با نقش هیولای بالدار،
- انگشتر عقیق اشکانی با نقش طاووس،
- جام نقره سه هزارساله لرستان،
- ظرف آبخوری ساسانی به شکل اسب و،
- فنجان نقرهای سه هزار ساله با نقش شکار شیر...
در موزه کلیولند همچنین، یک خیمه منحصر به فرد مربوط به دوران محمد شاه قاجار که از پشم و ابریشم بافته شده، همچنین مینیاتورها و برگه‌هایی از شاهنامه که شامل نقاشی‌ها و دست نوشته‌هایی از قرون ۱۶ و ۱۷ میلادی است و یکی از آنها «مویه اسکندر بر مرگ دارا» را به زیبایی به تصویر کشیده، موجود است..
...
در موزه هنر لس آنجلس Los Angeles County Museum of Art، نمونه‌هایی از برنز‌های لرستان، صحافی‌های زیبا، تابلویی از رضا عباسی، دو برگ از یک نسخه خطی قران، یک نقش برجسته از اسب سوار ساسانی، مجسمه میمون نشسته، کوزه‌ای کفش دار، با قدمت ۳۰۰۰ سال، و تندیسی از یک زن برهنه، و...دیده می‌شود.
در موزه هنر لس آنجلس، نگاره زیبایی از نبرد بهرام چوبین با «ساوه‌شاه»، تابلویی از جنگ گیو با لهاک و فرشیدورد، در شاهنامهٔ فردوسی، همچنین نگارهای از بیژن که سر هومان را باز می‌آورد، نگهداری می‌شود.
...
در موزه هنر لس آنجلس Los Angeles County Museum of Art، نمونه‌هایی از برنز‌های لرستان، صحافی‌های زیبا، تابلویی از رضا عباسی، دو برگ از یک نسخه خطی قران، یک نقش برجسته از اسب سوار ساسانی، مجسمه میمون نشسته، کوزه‌ای کفش دار، با قدمت ۳۰۰۰ سال، و تندیسی از یک زن برهنه، و...دیده می‌شود.در موزه هنر لس آنجلس، نگاره زیبایی از نبرد بهرام چوبین با «ساوه‌شاه»، تابلویی از جنگ گیو با لهاک و فرشیدورد، در شاهنامهٔ فردوسی، همچنین نگارهای از بیژن که سر هومان را باز می‌آورد، نگهداری می‌شود.
_________________
آثار هنری ایران در اتریش
در موزه هنرهای دستی اتریش، قالی «شکارگاه» شاه عباس که برخی از کارشناسان، نفیس‌ترین قالی جهان دانسته‌اند، موجود است.
قالی شکارگاه فرشی است تمام ابریشم از ایران اوائل قرن ۱۶ میلادی و همانطور که از اسم ان بر می‌آید صحنهٔ شکار را نشان می‌دهد. شکارچی‌ها سواره یا پیاده به شکار شیر، یوزپلنگ، بزکوهی، مارال، گورخر، گوزن و رویاه مشغولند.
در اتریش هم تابلوهای متعدد نقاشی ایرانی را دیدم. تابلوهای موش و گربه عبید زاکانی، نقاشی‌ها و هنر سکا‌ها (از اقوام پیشین ایرانی)، مدال‌ها، هنرهای تزیینی و...
آثار هنری ایران در اتریش
در موزه هنرهای دستی اتریش، قالی «شکارگاه» شاه عباس که برخی از کارشناسان، نفیس‌ترین قالی جهان دانسته‌اند، موجود است.
قالی شکارگاه فرشی است تمام ابریشم از ایران اوائل قرن ۱۶ میلادی و همانطور که از اسم ان بر می‌آید صحنهٔ شکار را نشان می‌دهد. شکارچی‌ها سواره یا پیاده به شکار شیر، یوزپلنگ، بزکوهی، مارال، گورخر، گوزن و رویاه مشغولند.
در اتریش هم تابلوهای متعدد نقاشی ایرانی را دیدم. تابلوهای موش و گربه عبید زاکانی، نقاشی‌ها و هنر سکا‌ها (از اقوام پیشین ایرانی)، مدال‌ها، هنرهای تزیینی و...
_________________
آثار هنری ایران در ارمنستان
در گالری ملّی ارمنستان، در بخش هنر خارجی، که قسمتی از موزه ملّی آن کشور است، آثار هنری از ایران قدیم دیده می‌شود. ازجمله، فرش گرانبهایی که روی آن بطرز زیبایی، «بسم الله الرحمن الرحیم» بافته شده‌است. در این موزه، نمونه‌های نقاشی و هنرهای دستی بر روی چوب، سنگ، سفال...، همچنین یک کاشی نگهداری می‌شود که آیه «فسَیعلَمُ الّذینَ ظَلَموا أَی مَنقَلَبٍ ینقَلِبونَ» روی آن حک شده و مربوط به قرن ۱۵ میلادی است.
آثار هنری ایران در ارمنستان
در گالری ملّی ارمنستان، در بخش هنر خارجی، که قسمتی از موزه ملّی آن کشور است، آثار هنری از ایران قدیم دیده می‌شود. ازجمله، فرش گرانبهایی که روی آن بطرز زیبایی، «بسم الله الرحمن الرحیم» بافته شده‌است. در این موزه، نمونه‌های نقاشی و هنرهای دستی بر روی چوب، سنگ، سفال...، همچنین یک کاشی نگهداری می‌شود که آیه «فسَیعلَمُ الّذینَ ظَلَموا أَی مَنقَلَبٍ ینقَلِبونَ» روی آن حک شده و مربوط به قرن ۱۵ میلادی است.
_________________
آثار هنری ایران در ازبکستان
پیش و بعد از اسلام سمرقند و بخارا موقعیت ممتازی داشتند و بخصوص در دوران سامانیان بر سر زبان‌ها بودند، سمرقند و بخارا میراث باستانی و هنری ما را با خود دارند. سمرقند بویژه در دوره تیموریان و سرسلسله آن امیرتیمور گورگانی، رونق بسیار داشت و هنرمندان ایرانی رهسپار آنجا می‌شدند.
از قرن پانزدهم، ایران تزئین بنا‌ها و مقابر مذهبی را با موزائیک و کاشی لعابی آغاز کرد و این سبک در طول دوره‌های تیموری و صفوی در بخارا و سمرقند نیز رایج بود.
آثار هنری ایران در ازبکستان
پیش و بعد از اسلام سمرقند و بخارا موقعیت ممتازی داشتند و بخصوص در دوران سامانیان بر سر زبان‌ها بودند، سمرقند و بخارا میراث باستانی و هنری ما را با خود دارند. سمرقند بویژه در دوره تیموریان و سرسلسله آن امیرتیمور گورگانی، رونق بسیار داشت و هنرمندان ایرانی رهسپار آنجا می‌شدند.
از قرن پانزدهم، ایران تزئین بنا‌ها و مقابر مذهبی را با موزائیک و کاشی لعابی آغاز کرد و این سبک در طول دوره‌های تیموری و صفوی در بخارا و سمرقند نیز رایج بود.
در بنای آثاری چون ریگستان، گور امیر تیمور، شاه زند، مسجد بی‌بی خانم، رصدخانه الغ بیک و... همچنین شماری از آثار تاریخی در شهر خوارزم، هنرمندان ایرانی نقش داشته‌اند. در موزه شهر «کوکند» چند برگ خطی از عطار و سعدی و برگ‌هایی از شاهنامه دیدم. موزه هنر شهر تاشکند، تابلویی در مورد خوارزمی داشت که نقاش، زیر آن به اشتباه کتاب «الجبر و المقابله» او را «المقابله و الجبر» نوشته بود.
_________________
آثار هنری ایران در اسرائیل
موزه اسرائیل در بیت المقدس (اورشلیم)، مجموعه بی‌نظیری از آثار باستانی ایران مربوط به تمام دوره‌های تاریخی را در خود جای داده‌است. از جمله این آثار، می‌توان به یک محراب کامل دوران صفوی متعلق به سده هفدهم میلادی(کار هنرمندان اصفهانی)، مجمر فلزی زیبا با نقوش حیوانات، شمعدان‌های فلزی دوره سلجوقی، کفن سوزن‌دوزی شده نفیس از دوران حکمرانی آل بویه و کاشی‌های لعاب‌دار زیبا از دوره قاجار و... اشاره کرد که در بخش «هنر و باستانشناسی اسلامی» موزه اسرائیل قرار دارد. همچنین موزه اسرائیل، مالک آثار زیبایی از تذهیب و مینیاتور و قران‌های خطی است. میزان اشیاء عتیقه و باستانی ایران در اسرائیل و به ویژه در «موزه ملی بتصئیل» خیلی زیاد است.
در موزه سرزمین‌های مقدس The Bible Lands Museum، Jerusalem که در بیت المقدس(اورشلیم) واقع است، آثاری از هنر ایران دیده می‌شود.
آثار هنری ایران در اسرائیل
موزه اسرائیل در بیت المقدس (اورشلیم)، مجموعه بی‌نظیری از آثار باستانی ایران مربوط به تمام دوره‌های تاریخی را در خود جای داده‌است. از جمله این آثار، می‌توان به یک محراب کامل دوران صفوی متعلق به سده هفدهم میلادی(کار هنرمندان اصفهانی)، مجمر فلزی زیبا با نقوش حیوانات، شمعدان‌های فلزی دوره سلجوقی، کفن سوزن‌دوزی شده نفیس از دوران حکمرانی آل بویه و کاشی‌های لعاب‌دار زیبا از دوره قاجار و... اشاره کرد که در بخش «هنر و باستانشناسی اسلامی» موزه اسرائیل قرار دارد. همچنین موزه اسرائیل، مالک آثار زیبایی از تذهیب و مینیاتور و قران‌های خطی است. میزان اشیاء عتیقه و باستانی ایران در اسرائیل و به ویژه در «موزه ملی بتصئیل» خیلی زیاد است.
در موزه سرزمین‌های مقدس The Bible Lands Museum، Jerusalem که در بیت المقدس(اورشلیم) واقع است، آثاری از هنر ایران دیده می‌شود.
_________________
آثار هنری ایران در انگلستان
گنجینه آمودریا(جیحون) - مجموعه‌ای دارای ۱۷۰ تکه طلا و نقره(بر جای مانده از دودمان هخامنشی)، هم‌اکنون در موزه‌های «ویکتوریا و آلبرت» و، بریتانیا است. مجموعه فوق در نزدیکی آمودریا(رود جیحون) یافت شده است. یکی از اشیای مزبور،
آثار هنری ایران در انگلستان
گنجینه آمودریا(جیحون) - مجموعه‌ای دارای ۱۷۰ تکه طلا و نقره(بر جای مانده از دودمان هخامنشی)، هم‌اکنون در موزه‌های «ویکتوریا و آلبرت» و، بریتانیا است. مجموعه فوق در نزدیکی آمودریا(رود جیحون) یافت شده است. یکی از اشیای مزبور،
پلاک طلایی مرد ماد با خنجر است. این پلاک و دیگر قطعات گنجینه آمودریا در نیایشگاهی در منطقه تخته قباد(کواد) تاجیکستان، کشف شده و من از نزدیک خرابه‌های آن معبد را دیده‌ام.
یادآوری کنم که موزه ویکتوریا و آلبرت، از بر‌ترین موزه‌های جهان به جهت داشتن ذخائر غنی آثار هنری است و قالی تاریخی اردبیل هم که توسط «مقصود بیک کاشانی» برای بقعه «شیخ صفی الدین اردبیلی» بافته شده بود و یک اثر هنری بی‌مانند است، در موزهٔ مزبور نگهداری می‌شود. فرش اردبیل در سیزدهمین سال پادشاهی شاه تهماسب بافته شده و یک اثر تاریخی محسوب می‌شود. این فرش از نظر طرح و بافت یکی از نفیس‌ترین و مشهورترین قالی‌های جهان است.
...
شاهنامه‌ای به خط محمدحکیم‌الحسینی از سال ۱۰۸۵ هجری با چهارده صفحه مینیاتور، یک نسخه خمسه نظامی به خط جعفرالحافظ(مربوط به سال ۸۲۴ هجری)، و چند شاهنامه خطی دیگر، جامع‌التواریخ عهد مغول، کتاب خسرو و شیرین نظامی به خط عبدالجبار(یکی از شاگردان معروف میرعماد)، که دارای هفده صفحه تصاویر رنگین بسیار عالی و زیبا، کار رضا عباسی کاشانی است و... همه، در موزه «ویکتوریا و آلبرت» لندن قرار دارد.
همچنین ده نقاشی زیر:
۱- اردشیر با گلنار دختر کسری ـ از یک شاهنامه نفیس قرن یازدهم هجری
۲- خسرو و خواهر بهرام چوبینه ـ از شاهنامه(دموت)
۳- خسرو شیرین از خمسه نطامی قرن نهم هجری
۴- تصویر خضر و الیاس بر سر چشمه آب زندگی از خمسه نظامی قرن نهم هجری
۵- فرستادگان شاه ایران در دربار اسکندر ـ از کتاب خمسه نظامی
۶- یکی از تصاویر جامع‌التواریخ از عهد مغول
۷- به تخت نشستن کیخسرو ـ از شاهنامه
۸- سیاوش و سودابه در کنار یکدیگر
۹- رستم پس از غلبه یافتن بر دیو سفید که او را به قتل می‌رساند.
۱۰- سیاوش که دارد فنون کشتی‌گیری را می‌آموزد.
...
در موزه ویکتوریا و آلبرت، یک کشکول ایرانی زیبا را هم دیدم که با نقش‌های هندسی و آیات قران تزئین شده بود.
...
شاهنامه‌ای به خط محمدحکیم‌الحسینی از سال ۱۰۸۵ هجری با چهارده صفحه مینیاتور، یک نسخه خمسه نظامی به خط جعفرالحافظ(مربوط به سال ۸۲۴ هجری)، و چند شاهنامه خطی دیگر، جامع‌التواریخ عهد مغول، کتاب خسرو و شیرین نظامی به خط عبدالجبار(یکی از شاگردان معروف میرعماد)، که دارای هفده صفحه تصاویر رنگین بسیار عالی و زیبا، کار رضا عباسی کاشانی است و... همه، در موزه «ویکتوریا و آلبرت» لندن قرار دارد.
همچنین ده نقاشی زیر:
۱- اردشیر با گلنار دختر کسری ـ از یک شاهنامه نفیس قرن یازدهم هجری
۲- خسرو و خواهر بهرام چوبینه ـ از شاهنامه(دموت)
۳- خسرو شیرین از خمسه نطامی قرن نهم هجری
۴- تصویر خضر و الیاس بر سر چشمه آب زندگی از خمسه نظامی قرن نهم هجری
۵- فرستادگان شاه ایران در دربار اسکندر ـ از کتاب خمسه نظامی
۶- یکی از تصاویر جامع‌التواریخ از عهد مغول
۷- به تخت نشستن کیخسرو ـ از شاهنامه
۸- سیاوش و سودابه در کنار یکدیگر
۹- رستم پس از غلبه یافتن بر دیو سفید که او را به قتل می‌رساند.
۱۰- سیاوش که دارد فنون کشتی‌گیری را می‌آموزد.
...
در موزه ویکتوریا و آلبرت، یک کشکول ایرانی زیبا را هم دیدم که با نقش‌های هندسی و آیات قران تزئین شده بود.
در یاداشت مربوط به آن نوشته شده بود [این کشکول] پیشینه‌ای نزدیک به صد و پنجاه سال دارد و از پوسته نوعی دانه روغنی ساخته شده، از گیاهی در جزیره «سیشل» که در اقیانوس هند می‌روید و پوسته‌های آن همراه با جریان آب به سواحل جنوبی ایران می‌رسیده‌اند. سفر پوسته‌ها در دریا شباهت فراوانی به داستان‌های عارفانه دارد و از این رو استفاده از آن ارزش معنوی ویژه‌ای به کشکول می‌بخشیده‌است.
...
در مجموعه مینگانای دانشگاه بیرمنگام، نسخه‌های خطی ایرانی، از اواخر قرن چهاردهم تا نوزدهم میلادی وجود دارد. مجلس عشاق جامی(از هفت اورنگ)، مثنوی مولوی، شرح حال صوفیان، شاهنامه با خط و نقاشی‌های زیبا(از ۴۰۰ سال پیش)، کلیله و دمنه(از ۱۴۱۲ میلادی) و...
...
و اما موزه بریتانیا British Museum
موزه بریتانیا مهمترین مجموعه‌های هنر پارسی در جهان را ضبط کرده‌است.
و اما موزه بریتانیا British Museum
موزه بریتانیا مهمترین مجموعه‌های هنر پارسی در جهان را ضبط کرده‌است.
ارابه طلایی چهار اسب از آثار باستانی دوره هخامنشی که در گنجینه آمودریا یافت شده در موزه بریتانیا است. این ارابه چهار اسبه متعلق به ۳۰۰ تا ۵۰۰ سال پیش از میلاد است و دو نفر با لباس هخامنشی بر آن سوار هستند.
استوانه گِلی منشور کورش که درست یا غلط، عنوان کهنترین سند حقوق بشر دنیا را بر خود دارد، در موزه بریتانیا است.
من در این مورد مقاله‌ای با عنوان
استوانهٔ کورش Cyrus Cylinder «مانترا»ی خیال انگیز
نوشته‌ام. شنیدم نگاره اولین سزارین تاریخ که روی فلز نقش شده(از ایران)، در موزه بریتانیا موجود است که البته آن را نیافتم. زنی در حال زایمان است و در یاداشت مربوط به آن قطعه نوشته شده که پهلوی او را شکافتند و از وی فرزندی به دنیا نیامد.
من در این مورد مقاله‌ای با عنوان
استوانهٔ کورش Cyrus Cylinder «مانترا»ی خیال انگیز
نوشته‌ام. شنیدم نگاره اولین سزارین تاریخ که روی فلز نقش شده(از ایران)، در موزه بریتانیا موجود است که البته آن را نیافتم. زنی در حال زایمان است و در یاداشت مربوط به آن قطعه نوشته شده که پهلوی او را شکافتند و از وی فرزندی به دنیا نیامد.
...
سنگ‌نگاره ویرانی شوش یا سنگ‌نگاره آشور بانی‌پال یکی از آثار باستانی است که به مناسبت غلبه آشوریان بر عیلامیان در سال ۶۴۷ پیش از میلاد خلق شده‌است. آنچه از تصویر این اثر برمی‌آید، سپاهیان آشور در حال ویران کردن معبد با کلنگ دو سر و دیلم هستند و همچنین از شهر شوش زبانه‌های آتش بلند می‌شود. تعدادی هم از سربازان آشوری مشغول خارج‌کردن گنج‌های آن هستند. گفته می‌شود این اثر باستانی در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود اما من آنرا نتوانستم پیدا کنم و ندیدم.
سنگ‌نگاره ویرانی شوش یا سنگ‌نگاره آشور بانی‌پال یکی از آثار باستانی است که به مناسبت غلبه آشوریان بر عیلامیان در سال ۶۴۷ پیش از میلاد خلق شده‌است. آنچه از تصویر این اثر برمی‌آید، سپاهیان آشور در حال ویران کردن معبد با کلنگ دو سر و دیلم هستند و همچنین از شهر شوش زبانه‌های آتش بلند می‌شود. تعدادی هم از سربازان آشوری مشغول خارج‌کردن گنج‌های آن هستند. گفته می‌شود این اثر باستانی در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود اما من آنرا نتوانستم پیدا کنم و ندیدم.
بازوبند طلایی بز و پرنده هما یکی از آثار باستانی متعلق به دوران هخامنشیان هم در موزه بریتانیا است. این بازوبند مزین به حیوانی اساطیری است که از شاخ و تن بز و صورت و بال پرنده همای اساطیری تشکیل شده‌است و به صورت متقارن رو به روی هم قرار گرفته‌اند. این بازوبند متعلق به حدود ۵۰۰ سال پیش از میلاد است. بازوبند طلایی بز و پرنده همای هخامنشی دارای سنگ‌ها و نگین‌های گرانبها بوده، که همگی از آن کنده شده‌است.
بشقاب نوازندگان از آثار باستانی دوران ساسانیان(سده هفتم میلادی) در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود. این بشقاب در طبرستان پیدا شده‌است.
در این بشقاب نقرهای که با طلا زراندود شده و نقش قلم زنی شده از ضیافت و بزم شاهانه را نشان می‌دهد نوازندگان در حال اجرای موسیقی هستند. در پایین بشقاب، اجاقی که در حال پخت غذا می‌باشد، روشن است و درختی بیش از نیمی
در این بشقاب نقرهای که با طلا زراندود شده و نقش قلم زنی شده از ضیافت و بزم شاهانه را نشان می‌دهد نوازندگان در حال اجرای موسیقی هستند. در پایین بشقاب، اجاقی که در حال پخت غذا می‌باشد، روشن است و درختی بیش از نیمی
از طرح لبه بشقاب را پر کرده و بر روی درخت پرنده‌ای نشسته‌است.
...
سفال‌های مربوط به قرن نهم و دهم قبل از میلاد هم که در تپه سیلک کاشان به دست آمده، همچنین «مُهر داریوش»، در موزه بریتانیا است.
...
در موزه بریتانیا «جام نقره ساسانی» هم بود. جامی با کنده کاری‌ها و نقره کاری‌های شگفت انگیز که از خصوصیات دوره ساسانی است و در مازندران کشف شده‌است. همچنین پرتره‌ای از شاه عباس اول پادشاه صفوی، و انواع سرامیک چینی ساخت ایران و...
در بریتیش میوزیوم، یکی از مجموعه مجسمه‌های «هیچ» (از هنرمند ایرانی پرویز تناولی) - «هیچ»هایی که به قول خود او پوچ نیستند - به نمایش گذاشته شده بود. در این موزه بزرگ حتماً اشیای دیگری از میراث هنری ایران هست که از نگاه من افتاده‌است.
...
شگفتا که در موزه بریتانیا، بخش‌های ایلام و شوش و اکد و کلده را از بخش ایران باستان جدا کرده و در طبقۀ اعراب جا داده‌اند.
...
در کتابخانه علوم دانشگاه اکسفورد، در طبقۀ سوم، بخشی با کتب و ابزار و ادوات علمی مربوط به ایران مانند اصطرلاب، ترازو و وسایل مکانیکی پر شده‌است.
...
در گالری دیوید اَرن لندن David Aaron Ancient Arts، یک جام شراب دیدم از هزاره نخست پیش از میلاد که در محدوده آذربایجان یافته شده و بدنه آن از دو بخش کروی تشکیل شده بود. همچنین یک بشقاب (از عصر ساسانی)، با نقش سه زن که نفر وسطی تا حدودی برهنه بود.
...
در کاخ ویندسور Windsor Castle که در ویندسور، شهرستان برکشر Berkshire انگلستان قرار دارد، فرش‌های نفیسی از ایران موجود است.
سفال‌های مربوط به قرن نهم و دهم قبل از میلاد هم که در تپه سیلک کاشان به دست آمده، همچنین «مُهر داریوش»، در موزه بریتانیا است.
...
در موزه بریتانیا «جام نقره ساسانی» هم بود. جامی با کنده کاری‌ها و نقره کاری‌های شگفت انگیز که از خصوصیات دوره ساسانی است و در مازندران کشف شده‌است. همچنین پرتره‌ای از شاه عباس اول پادشاه صفوی، و انواع سرامیک چینی ساخت ایران و...
در بریتیش میوزیوم، یکی از مجموعه مجسمه‌های «هیچ» (از هنرمند ایرانی پرویز تناولی) - «هیچ»هایی که به قول خود او پوچ نیستند - به نمایش گذاشته شده بود. در این موزه بزرگ حتماً اشیای دیگری از میراث هنری ایران هست که از نگاه من افتاده‌است.
...
شگفتا که در موزه بریتانیا، بخش‌های ایلام و شوش و اکد و کلده را از بخش ایران باستان جدا کرده و در طبقۀ اعراب جا داده‌اند.
...
در کتابخانه علوم دانشگاه اکسفورد، در طبقۀ سوم، بخشی با کتب و ابزار و ادوات علمی مربوط به ایران مانند اصطرلاب، ترازو و وسایل مکانیکی پر شده‌است.
...
در گالری دیوید اَرن لندن David Aaron Ancient Arts، یک جام شراب دیدم از هزاره نخست پیش از میلاد که در محدوده آذربایجان یافته شده و بدنه آن از دو بخش کروی تشکیل شده بود. همچنین یک بشقاب (از عصر ساسانی)، با نقش سه زن که نفر وسطی تا حدودی برهنه بود.
...
در کاخ ویندسور Windsor Castle که در ویندسور، شهرستان برکشر Berkshire انگلستان قرار دارد، فرش‌های نفیسی از ایران موجود است.
در مجموعه خصوصی مایکل بکمن در لندن، تعدادی از آثار با ارزش هنری و عتیقه ایرانی موجود است. کاسه نقرهای با نقوش پادشاهان هخامنشی و ساسانی، ظرف سفالی از عصر زندیه، گردنبند طلا با تزئینات فیروزه‌ای، ظرف آبخوری با دعا و نقوش فلکی کنده کاری شده بر بدنه آن، بخوردان برنجی با مشبک فلزی و...
_________________
آثار هنری ایران در اوکرایندر کاخ و موزه باغچه‌سرای کشور اوکراین، معروف‌ترین اثر ایرانی «فواره اشک» (فواره باغچه‌سرای) که آرامگاه دختر اسیری از لهستان است دیده می‌شود. معمار فواره باغچه سرای، یک ایرانی بوده‌است.
در کاخ مزبور پیکر مومیایی شده یک ملکه ایرانی را هم، با زینت آلاتش، از جمله قطعه‌های طلایی که روی چشم‌ها و لب‌هایش گذاشته، می‌توان دید. یادآور شوم که فواره باغچه‌سرای، نام یک کتاب ادبی هم هست که الکساندر پوشکین، نوشته‌است.
آثار هنری ایران در بلژیک
درموزه بروکسل بلژیک، مجسمه بُرنزی یک رب‌النوع متعلق به قرن ۷ و ۸ قبل از میلاد و همچنین لگام یک اسب که در لرستان کشف شده و مربوط به قرن هشتم پیش از میلاد است، از مهمترین آثار ایرانی به شمار می‌رود.
_________________
درموزه بروکسل بلژیک، مجسمه بُرنزی یک رب‌النوع متعلق به قرن ۷ و ۸ قبل از میلاد و همچنین لگام یک اسب که در لرستان کشف شده و مربوط به قرن هشتم پیش از میلاد است، از مهمترین آثار ایرانی به شمار می‌رود.
_________________
آثار هنری ایران در پاناما
در موزه موسوم به گالری، در پایتخت پاناما شمایلی دیدم که از شهر من گلپایگان پیدا شده و به آن موزه برده بودند.
در موزه موسوم به گالری، در پایتخت پاناما شمایلی دیدم که از شهر من گلپایگان پیدا شده و به آن موزه برده بودند.
شمایل، مربوط به داستان سیاوش و رفتن او در آتش بود. پائین شمایل نوشته بود. جرفادقان که اسم قدیمی شهر گلپایگان است.
_________________آثار هنری ایران در پرتقال
در موزهٔ کالوست گُلبـِنکیان Museu Calouste Gulbenkian در شهر لیسبون پایتخت پرتغال که اشیاء هنر باستان و نوین را در خود جای داده و پیرو وصیت‌نامهٔ کلکسیونر ارمنی‌تبار، کالوست گلبنکیان، بنیاد شده، ظروف مربوط به عصر سلجوقی و چند نقاشی ایرانی را دیدم.
در «موزه کاشی» در شهر «لیسبون» پرتقال، چندین کاشی ایرانی دیده می‌شد. روی یکی از کاشی‌ها آیه‌ای از سوره مریم نقش بسته بود.
_________________
آثار هنری ایران در تاجیکستان
موزه ملی تاجیکستان نسخه‌های خطی بسیار دارد که تا کنون آنچنان که باید و شاید مورد پژوهش قرار نگرفته‌است. ازجمله یک نسخه خطی ۴۰۰ ساله «شاهنامه» که مینیاتورهایی که در تزئین آن استفاده شده و نوع خطّ آن(آمیزشی از خط نسخ و نستعلیق)، قابل تأمل است. این نسخه خطی ۹۱۴ صفحه‌ای که با بیش از ۲۰ مینیاتور مزین شده، تنها ۲۲ هزار بیت شاهنامه را دارد و کامل نیست. گفته می‌شود کاغذ این شاهنامه از اصفهان است...
موزه ملی تاجیکستان نسخه‌های خطی بسیار دارد که تا کنون آنچنان که باید و شاید مورد پژوهش قرار نگرفته‌است. ازجمله یک نسخه خطی ۴۰۰ ساله «شاهنامه» که مینیاتورهایی که در تزئین آن استفاده شده و نوع خطّ آن(آمیزشی از خط نسخ و نستعلیق)، قابل تأمل است. این نسخه خطی ۹۱۴ صفحه‌ای که با بیش از ۲۰ مینیاتور مزین شده، تنها ۲۲ هزار بیت شاهنامه را دارد و کامل نیست. گفته می‌شود کاغذ این شاهنامه از اصفهان است...
_________________
آثار هنری ایران در ترکیه
در نزدیکی دریاچه وان ترکیه، سنگ‌نبشتهٔ‌ای از خشایارشا، بر فراز صخره‌ای و در ارتفاع ۲۰ متری از سطح زمین و در نزدیکی یک قلعه واقع شده‌است.
در نزدیکی دریاچه وان ترکیه، سنگ‌نبشتهٔ‌ای از خشایارشا، بر فراز صخره‌ای و در ارتفاع ۲۰ متری از سطح زمین و در نزدیکی یک قلعه واقع شده‌است.
گویا این کتیبه در اصل توسط داریوش بزرگ آماده‌سازی شده اما به دلائلی تکمیل نشده و خشایارشا پسر داریوش، در دوران زمامداری خود آن را تکمیل کرده و به یادگار گذاشته‌است. این کتیبه ۲۷ سطر و ۳ ستون دارد و از چپ به راست و به سه زبان پارسی باستان، اکدی و عیلامی نوشته شده‌است. گویا این تنها کتیبهٔ هخامنشی است که در خارج از مرزهای کنونی ایران قرار دارد.
...
در موزه «خانه مولوی»(در استانبول) نسخه‌ای خطی از مثنوی مولوی نگهداری می‌شود که مربوط به سال ۱۴۷۵ میلادی است. در موزه توپکاپی آثار مربوط به ایران کم نیست. ازجمله درفش ارتش ایران در جنگ چالدران.
...
در موزه «خانه مولوی»(در استانبول) نسخه‌ای خطی از مثنوی مولوی نگهداری می‌شود که مربوط به سال ۱۴۷۵ میلادی است. در موزه توپکاپی آثار مربوط به ایران کم نیست. ازجمله درفش ارتش ایران در جنگ چالدران.
در این موزه بیشتر آثار ایرانی از دوره صفویان است. در موزه توپکاپی در بخش آغازین، نمونه‌هایی از کلاهخود، زره و درفش‌های سپاه ایران در دوران صفوی را می‌توان دید. بخشی از این آثار در جنگ چالدران به دست عثمانیان افتاده‌است. در موزه توپکاپی همچنین، مینیاتوری از سده هفدهم همراه با کتابی خطی در باره ملا‌نصرالدین وجود دارد.
چند مدال شیر و خورشید از دوره قاجار را در تالارهای «گنجینه» همین موزه دیدم.
از سکه‌های دوران هخامنشی که بگذریم(بویژه نقش گاوی ایستاده بر دولفین)، در منطقه تاریخی «سلطان احمد» استانبول، مجسمه‌های سنگی و ماسه‌ای، سرستون‌ها و نقش‌های تزیینی از معماری دوران اشکانی وجود دارد. در منطقه سلطان احمد(در موزه باستانشناسی) یک ستون یادبود مرمری نیز از روزگار هخامنشیان نگهداری می‌شود.
_________________
چند مدال شیر و خورشید از دوره قاجار را در تالارهای «گنجینه» همین موزه دیدم.
از سکه‌های دوران هخامنشی که بگذریم(بویژه نقش گاوی ایستاده بر دولفین)، در منطقه تاریخی «سلطان احمد» استانبول، مجسمه‌های سنگی و ماسه‌ای، سرستون‌ها و نقش‌های تزیینی از معماری دوران اشکانی وجود دارد. در منطقه سلطان احمد(در موزه باستانشناسی) یک ستون یادبود مرمری نیز از روزگار هخامنشیان نگهداری می‌شود.
_________________
آثار هنری ایران در چین
نقاشی ایران در زمان باستان به‌خصوص در عصر ساسانی از راه آسیای مرکزی به چین نفوذ کرده و این تأثیر توسط آیین مانی که با نقاشی همنشین بود بسیار بوده‌است. یکی از مکان‌هایی که تاثیرات هنر نقاشی ایران ساسانی را در چین نمایان می‌سازد، غارهای منطقه دون‌خوانگ است. در معابد زیرزمینی منطقه دون‌خوانگ یک‌سری نقاشی دیواری وجود دارد که در آنها تاثیر هنر نقاشی ساسانی به صورت حاشیه‌های مرواریدی‌شکل دیده می‌شود که این نوع حاشیه‌ها از ویژگی‌های هنر ساسانی هستند. از دیگر تاثیرات هنر نقاشی ساسانی در منطقه دون‌خوانگ می‌توان از زمینه سرخ رنگ نقاشی نام برد که یک سنت ایرانی در دوره ساسانی است. پروفسور پوپ Arthur Upham Pope که شیفته معماری مسجد شیخ لطف الله اصفهان بود، در کتاب «هنرهای ایران» می‌گوید:
«زمینه قرمز نقاشی‌های دیواری و تزئینات به شکل مروارید، که در معابد بودایی دون‌خوانگ به کار رفته، هر دو اصالتاً ساسانی هستند.»
گفته شده تاثیر پیکرنگاری ایران بر پیکرنگاری بودایی چین تا پایان دوره ساسانی و سراسر دوره تانگ ادامه می‌یابد و حتی در برخی از نقاشی‌های دیواری مشاهده می‌شود. اینکه آثار هنری ایران در موزه‌های چین هم باشد بر من معلوم نیست اما می‌دانم که در شهر چوانجو(در کشور چین یا به قول خودشان ختای) دهکده‌ای به نام «بوسی جوان» به معنای پارسیان، وجود دارد که آمیزه‌ای از هنر و فرهنگ ایرانی است. چینی‌ها بر این باورند که مردم این دهکده بازماندگان بازرگانان ایرانی هستند که در زمان سلسلهٔ تانگ چین ۶۱۷ تا ۹۰۷ میلادی زندگی خود را در آنجا آغاز کردند.
گفته شده از قرن پنجم پیش از میلاد تا قرن هشتم میلادی نفوذ نقاشی ایران در نقاشی چین بسیار بوده‌است. برخی گفته‌اند نقاشی در چین در اصل ایرانی و مانوی است فقط چون پس از رفتن از ترکستان شرقی به چین بار دیگر از راه چین به ایران برگشته و مردم چین نیز از خود آثاری در آن گذاشته‌اند، به سبک چینی مشهور شده‌است. من در این مورد اطلاعی ندارم.
_________________
آثار هنری ایران در روسیهنقاشی ایران در زمان باستان به‌خصوص در عصر ساسانی از راه آسیای مرکزی به چین نفوذ کرده و این تأثیر توسط آیین مانی که با نقاشی همنشین بود بسیار بوده‌است. یکی از مکان‌هایی که تاثیرات هنر نقاشی ایران ساسانی را در چین نمایان می‌سازد، غارهای منطقه دون‌خوانگ است. در معابد زیرزمینی منطقه دون‌خوانگ یک‌سری نقاشی دیواری وجود دارد که در آنها تاثیر هنر نقاشی ساسانی به صورت حاشیه‌های مرواریدی‌شکل دیده می‌شود که این نوع حاشیه‌ها از ویژگی‌های هنر ساسانی هستند. از دیگر تاثیرات هنر نقاشی ساسانی در منطقه دون‌خوانگ می‌توان از زمینه سرخ رنگ نقاشی نام برد که یک سنت ایرانی در دوره ساسانی است. پروفسور پوپ Arthur Upham Pope که شیفته معماری مسجد شیخ لطف الله اصفهان بود، در کتاب «هنرهای ایران» می‌گوید:
«زمینه قرمز نقاشی‌های دیواری و تزئینات به شکل مروارید، که در معابد بودایی دون‌خوانگ به کار رفته، هر دو اصالتاً ساسانی هستند.»
گفته شده تاثیر پیکرنگاری ایران بر پیکرنگاری بودایی چین تا پایان دوره ساسانی و سراسر دوره تانگ ادامه می‌یابد و حتی در برخی از نقاشی‌های دیواری مشاهده می‌شود. اینکه آثار هنری ایران در موزه‌های چین هم باشد بر من معلوم نیست اما می‌دانم که در شهر چوانجو(در کشور چین یا به قول خودشان ختای) دهکده‌ای به نام «بوسی جوان» به معنای پارسیان، وجود دارد که آمیزه‌ای از هنر و فرهنگ ایرانی است. چینی‌ها بر این باورند که مردم این دهکده بازماندگان بازرگانان ایرانی هستند که در زمان سلسلهٔ تانگ چین ۶۱۷ تا ۹۰۷ میلادی زندگی خود را در آنجا آغاز کردند.
گفته شده از قرن پنجم پیش از میلاد تا قرن هشتم میلادی نفوذ نقاشی ایران در نقاشی چین بسیار بوده‌است. برخی گفته‌اند نقاشی در چین در اصل ایرانی و مانوی است فقط چون پس از رفتن از ترکستان شرقی به چین بار دیگر از راه چین به ایران برگشته و مردم چین نیز از خود آثاری در آن گذاشته‌اند، به سبک چینی مشهور شده‌است. من در این مورد اطلاعی ندارم.
_________________
در موزه هنرهای شرقی مسکو، تکوک[جام شراب] اشکانی با نقش شیردال، جلب نظر می‌کرد.(شیردال، موجودی افسانه‌ای است با تن شیر و سر عقاب و گوش اسب)
ساخت آن تکوک به دویست سال پیش از میلاد باز می‌گردد و جنس آن از عاج است. قسمت انتهایی آن که با نقش جانوری تزیین می‌شده در این اثر دارای نقش شیردال، با شاخی منحنی است. گفته می‌شود این اثر از اتصال قطعات بسیار، به یکدیگر ساخته شده‌است. در میانه بالایی این نقوش سر زئوس، و در کنار آن سرهای زنانی به چشم می‌خورَد که حکایت از یکی از افسانه‌های یونانی دارد.
...
در یکی از موزه‌های مسکو، فرش دست‌بافی را دیدم با اشعاری از شاهنامه فردوسی.
بالای فرش، واژه «فروهر» به خط زیبایی بافته شده بود.
...
قالی پازیریک، قدیمی‌ترین فرش دنیا که بیشتر پژوهشگران از دست‌بافت‌های پارت‌ها و یا ماد‌ها می‌دانند و در دره پازیریک در کنار اشیاء باستانی دیگری در گور یخ‌زدهٔ یکی از فرمانروایان سکایی کشف شده، در موزه هرمیتاژ Эрмитаж در سنت‌پترزبورگ روسیه است.
نقش‌هایی که در آن قالی دیده می‌شود شامل تصویر سوارکاران، آهوهای در حال چرا‌کردن و جانوران افسانه‌ای با سر عقاب و بدن شیر است و حاشیه‌ای گُل‌دار دارد.
درّه پازیریک دره‌ای کوچک در شمال کوهستان آلتایی(در جنوب سیبری مرکزی و در ۷۹ کیلومتری مرز مغولستان) است.
موزه هرمیتاژ مجموعه گرانبهایی از آثار هنری ایران را در اختیار دارد و تقریباً همه تاریخ ایران را پوشش می‌دهد، از دوران باستان تا پایان سلسله قاجار.
...
در یکی از موزه‌های مسکو، فرش دست‌بافی را دیدم با اشعاری از شاهنامه فردوسی.
بالای فرش، واژه «فروهر» به خط زیبایی بافته شده بود.
...
قالی پازیریک، قدیمی‌ترین فرش دنیا که بیشتر پژوهشگران از دست‌بافت‌های پارت‌ها و یا ماد‌ها می‌دانند و در دره پازیریک در کنار اشیاء باستانی دیگری در گور یخ‌زدهٔ یکی از فرمانروایان سکایی کشف شده، در موزه هرمیتاژ Эрмитаж در سنت‌پترزبورگ روسیه است.
نقش‌هایی که در آن قالی دیده می‌شود شامل تصویر سوارکاران، آهوهای در حال چرا‌کردن و جانوران افسانه‌ای با سر عقاب و بدن شیر است و حاشیه‌ای گُل‌دار دارد.
درّه پازیریک دره‌ای کوچک در شمال کوهستان آلتایی(در جنوب سیبری مرکزی و در ۷۹ کیلومتری مرز مغولستان) است.
موزه هرمیتاژ مجموعه گرانبهایی از آثار هنری ایران را در اختیار دارد و تقریباً همه تاریخ ایران را پوشش می‌دهد، از دوران باستان تا پایان سلسله قاجار.
در موزه هِرمیتاژ به جز تابلوهای نقاشی، ظروف سفالی قبل از میلاد، آثار هنری دوره اشکانی، سکه‌های کمیاب «اردشیر بابکان»، سنگ‌های قیمتی حکاکی شده، مُهر مخصوص مادر خسروپرویز و ظرف‌های نقرهای که همه در ایران در کشفیات باستانشناسی پیدا شده، موجود است. نقش برجسته سرباز هخامنشی هم در موزه هرمیتاژ بود که گویا اهدایی دولت ایران به این موزه در سال ۱۹۳۵ میلادی است.
...
از سال ۱۹۲۰ گنجینه بی نظیری از آثار تاریخی و هنری ایران به موزه هرمیتاژ اضافه شده‌است. البته در این موزه آثاری هم از عصر اموی و عباسی، نگهداری می‌شود.
...
از سال ۱۹۲۰ گنجینه بی نظیری از آثار تاریخی و هنری ایران به موزه هرمیتاژ اضافه شده‌است. البته در این موزه آثاری هم از عصر اموی و عباسی، نگهداری می‌شود.
در بخش منسوجات هرمیتاژ، حدود ۱۵۰ اثر ایرانی را دیدم.(پارچه‌های ابریشمین یا زربافت با نقش نگارهای ایرانی و...)در قسمت فرش، یک زیلو از ایران بود مربوط به قرن شانزدهم. همچنین یک فرش ابریشمی مربوط به قرن ۱۷.
در بخش سکه‌ها، شمار بسیار زیادی سکه طلا، نقره و مسی از دوره‌های مختلف تاریخ ایران دیده می‌شد.
...
اضافه کنم که در موزه کاخ کرملین(روسیه)، یک کلاهخود و ماسک چهارصدساله که هدیه دربار صفوی به زمامداران روسی است، نگهداری می‌شود.
...
قفقاز
از آقای دکتر محمود کویر شنیدم، روی پیشانی دروازه دربند Дербе́нт آخرین نقطه قفقاز که از زمان انوشیروان باقی مانده، لوحه‌ای هست که روی آن نوشته شده:
«ای بشر، به ایران خوش آمدید»
دربند، شهری بندری در حاشیه دریای خزر است و در جنوبی‌ترین قسمت فدراسیون روسیه واقع شده‌است. نام فارسی دربند از اواخر سده پنجم میلادی بر شهر نهاده شد یعنی از زمان قباد یکم ساسانی.
...
در جنوبی‌ترین منطقه روسیه Осетия(اوستیا)، که در گذشته‌های دور ایرانیان به آنجا کوچ کردند و هنوز زبان فارسی رایج است، وقتی در کوچه پس کوچه‌ها قدم می‌زنیم انگار در ایران عصر ساسانی هستیم. اسم ها، واژه‌ها، نشانه‌ها همه دوره ساسانی را تداعی می‌کند. یک نمونه از نشان‌های شیر که به سبک پرسپولیس در حال حمله به شکار خود است و گویا یک گردنبند زرین متعلق به یک ملکه یا شاهزاده ایرانی بوده، در اوستیای شمالی در جنوب روسیه و شمال جمهوری گرجستان پیدا شده‌است.
_________________
آثار باستانی ایران در زنگبار (یکی از جزایر تانزانیا)
در زنگبار، مسجد کیزیمکازی، که قسمت اعظم آن از سنگ و گچ‌بُری‌های زیبا است، نشان از معماری ایران دارد، بویژه که شبیه مساجد قدیمی ایران است. گفته می‌شود حدود ۸۰۰ سال پیش که ایرانی‌ها به زنگبار رفته‌بودند، این بنا را ساختند. محراب این مسجد و چند کاشی که باقی مانده‌است، تاثیر هنر ایران را نشان می‌دهد.
بنای دیگر که هنر ایران را در آن می‌توان دید «حمام ایرانی کیدیچی» است. این حمام که چند خزینه دارد به سبک حمام‌های قدیمی ایران ساخته شده و در یکی از سالن‌هایش شعری به زبان فارسی دیده می‌شود. در عمارت موسوم به «هشت ستونه» که تا حدودی شبیه آرامگاه حافظ است هم، نقش هنر ایرانی هویدا است.
در زنگبار، مسجد کیزیمکازی، که قسمت اعظم آن از سنگ و گچ‌بُری‌های زیبا است، نشان از معماری ایران دارد، بویژه که شبیه مساجد قدیمی ایران است. گفته می‌شود حدود ۸۰۰ سال پیش که ایرانی‌ها به زنگبار رفته‌بودند، این بنا را ساختند. محراب این مسجد و چند کاشی که باقی مانده‌است، تاثیر هنر ایران را نشان می‌دهد.
بنای دیگر که هنر ایران را در آن می‌توان دید «حمام ایرانی کیدیچی» است. این حمام که چند خزینه دارد به سبک حمام‌های قدیمی ایران ساخته شده و در یکی از سالن‌هایش شعری به زبان فارسی دیده می‌شود. در عمارت موسوم به «هشت ستونه» که تا حدودی شبیه آرامگاه حافظ است هم، نقش هنر ایرانی هویدا است.
...
اضافه کنم که «زنگ» واژه‌ای فارسی است به معنی تیره‌رنگ، قهوه‌ای و سیاه، «بار» به معنی ساحل، کناره و کرانه (مثل: جویبار، رودبار، ارسباران...) و در مجموع «زنگبار» یعنی «ساحل سیاهان» و یا «سرزمین سیاهان».
_________________
اضافه کنم که «زنگ» واژه‌ای فارسی است به معنی تیره‌رنگ، قهوه‌ای و سیاه، «بار» به معنی ساحل، کناره و کرانه (مثل: جویبار، رودبار، ارسباران...) و در مجموع «زنگبار» یعنی «ساحل سیاهان» و یا «سرزمین سیاهان».
_________________
آثار هنری ایران در ژاپن
در موزه ملی توکیو، آجرهای رنگین ۲۸۰۰ ساله با نقش موجودات نیمه انسان، که در شمال غرب ایران در تپه باستانی قلاچی کشف شده، همچنین کاسه دسته‌دار از سده نهم پیش از میلاد، پیش از عصر هخامنشی، نگهداری می‌شود. بر بدنه این کاسه نقش چهار گاو که هر کدام به وسیله دو گربه‌سان شکار شده‌اند به چشم می‌خورد و انتهای دسته این ظرف به شکل دو مرغابی ساخته شده‌است.
در موزه ملی توکیو، آجرهای رنگین ۲۸۰۰ ساله با نقش موجودات نیمه انسان، که در شمال غرب ایران در تپه باستانی قلاچی کشف شده، همچنین کاسه دسته‌دار از سده نهم پیش از میلاد، پیش از عصر هخامنشی، نگهداری می‌شود. بر بدنه این کاسه نقش چهار گاو که هر کدام به وسیله دو گربه‌سان شکار شده‌اند به چشم می‌خورد و انتهای دسته این ظرف به شکل دو مرغابی ساخته شده‌است.
در موزه ملی توکیو(ژاپن) آثار هنری مختلف از ایران شامل نقاشی، خوشنویسی، فلزکاری، کنده کاری، سرامیک سازی، خاتم کاری و پارچه‌های مختلف و... نگهداری می‌شود.
در موزه میهوی ژاپن Miho Museum دو حجاری از تخت جمشید(نقش اسبان ارابه و خدمتگزار تخت جمشید) وجود دارد. نقش اسبان ارابه ادامه نقش ارابه‌ران در موزه بریتانیاست که موزه «میهو» درسال ۱۹۸۵ آن را خریده‌است. در شهر نارا در ژاپن، در معبد تودای-جی، یک تنگ آب شیشه‌ای از ایران قدیم - مربوط به دوره ساسانی - موجود است.
در موزه میهوی ژاپن Miho Museum دو حجاری از تخت جمشید(نقش اسبان ارابه و خدمتگزار تخت جمشید) وجود دارد. نقش اسبان ارابه ادامه نقش ارابه‌ران در موزه بریتانیاست که موزه «میهو» درسال ۱۹۸۵ آن را خریده‌است. در شهر نارا در ژاپن، در معبد تودای-جی، یک تنگ آب شیشه‌ای از ایران قدیم - مربوط به دوره ساسانی - موجود است.
در موزه مهیو، ظرف نقرهای به شکل قوچ ایستاده، تندیس ۲۸۰۰ساله بزکوهی با درخت خرما، بشقاب نقرهای دوره‌ی ساسانی با نقش آهویی در چنگال عقاب، تندیس نقرهای خروس از دوره‌ی پیش-هخامنشی، ظرف بیضی شکل نقرهای از دوره ساسانی، قزقون(دیگ در دار) زرین هخامنشی، تندیس نقرهای گاو ایستاده، تنگ آب بسیار قدیمی با دستهای به شکل بز کوهی بالدار، گلدان نقره ساسانی با نقش پرنده، فرشی از دوره شاه عباس اول صفوی، قایق حامل درخت مقدس و بز ها، و ظرفی به شکل حمله شیر به گاو، از دوره پیش-هخامنشی موجود است.
_________________
آثار هنری ایران در عراق
قسمت بزرگی از عراق کنونی را سرزمین باستانی «میانرودان»(بین‌النهرین) تشکیل داده که خاستگاه تمدن‌های باستانی سومر، بابل و آشور بوده‌است. در دوران اشکانی و ساسانی، بخش گسترده‌ای از میانرودان جزو امپراتوری ایران بود.
در کاوش‌های باستانشناسی در عراق که به شکل جدی از آغاز سده بیستم میلادی آغاز شد اشیاء گوناگونی هم در رابطه با تمدن ایرانی بدست آمد. بخش عظیمی از این آثار هم‌اکنون در موزه پِرگامون برلین و موزه متروپولیتن نیویورک است و بخشی نیز در موزه ملی عراق نگهداری می‌شد.
قسمت بزرگی از عراق کنونی را سرزمین باستانی «میانرودان»(بین‌النهرین) تشکیل داده که خاستگاه تمدن‌های باستانی سومر، بابل و آشور بوده‌است. در دوران اشکانی و ساسانی، بخش گسترده‌ای از میانرودان جزو امپراتوری ایران بود.
در کاوش‌های باستانشناسی در عراق که به شکل جدی از آغاز سده بیستم میلادی آغاز شد اشیاء گوناگونی هم در رابطه با تمدن ایرانی بدست آمد. بخش عظیمی از این آثار هم‌اکنون در موزه پِرگامون برلین و موزه متروپولیتن نیویورک است و بخشی نیز در موزه ملی عراق نگهداری می‌شد.
بعد از سال ۲۰۰۳ که آن کشور با حمله ایالات متحده و متحدینش روبرو شد، یکی از قربانیان آن تجاوز مهیب، موزه‌های عراق بود که از دستبرد افراد بی فرهنگ و تاجران هنر در امان نماند. بعدها هم که داعشیان بر آن کشور مسلط شدند، بویژه در موصل آثار تاریخی و قدیمی مربوط به دوره تمدن آشوری و بابلی، آسیب جدی دید.
...
آثار مربوط به سلسله‌های ایرانی در موزه ملی عراق به شکل عمده دربرگیرنده سکه‌های اشکانی و ساسانی، سفال، ظرف‌هایی با نوشته به خط آرامی، کوزه‌های لُعابی، تابوت‌‌های اشکانی، کلاهخود و بطری‌های ظریف شیشه‌ای از زمان ساسانی هستند. در موزه غارت شده بغداد، آثار متعدد پارتی‌ها، ساسانیان و آثار مشترک ایران و کشورهای بین النهرین(میان رودان) نگهداری می‌شود که از آن جمله نقش‌های برجسته سنگی «نِرگال» NERGAL و نقش خدای آفتاب همراه با یک عقاب است.
...
آثار مربوط به سلسله‌های ایرانی در موزه ملی عراق به شکل عمده دربرگیرنده سکه‌های اشکانی و ساسانی، سفال، ظرف‌هایی با نوشته به خط آرامی، کوزه‌های لُعابی، تابوت‌‌های اشکانی، کلاهخود و بطری‌های ظریف شیشه‌ای از زمان ساسانی هستند. در موزه غارت شده بغداد، آثار متعدد پارتی‌ها، ساسانیان و آثار مشترک ایران و کشورهای بین النهرین(میان رودان) نگهداری می‌شود که از آن جمله نقش‌های برجسته سنگی «نِرگال» NERGAL و نقش خدای آفتاب همراه با یک عقاب است.
از آثار پارت‌ها که در این موزه نگهداری می‌شود می‌توان به نقش برجسته الهه جنگ به نام «آلات» ALLAT همراه با دو الهه دیگر که متعلق به قرن اول پس از میلاد است اشاره کرد. توجه داشته باشیم که در زمان‌هایی طولانی، از دوران اشکانیان(سده سوم پیش از میلاد تا سده سوم میلادی) و ساسانیان(سده سوم تا هفتم میلادی)، پایتخت ایران در عراق قرار داشت. بدیهی است که بخشی از آثار آسیب دیده و غارت شده، به تاریخ ایران مربوط می‌شد. طاق کسری ازجمله بناهای تاریخی ایران در عراق است اما در سایر نواحی این کشور نیز آثار تاریخی زیادی متعلق به سلسله‌های ایرانی وجود دارد. یکی از درخشان‌ترین این آثار شهر باستانی هترا (الحضر) است که بخش بزرگی از آن را داعشیان ویران کردند. داعش آثار قدیمی شهر هترا را به عنوان مظاهر بت‌پرستی با خاک یکسان نمود.
...
بقعه و بارگاه حسین بن علی همچون حرم دیگر امامان شیعه در نجف، کاظمین و سامرا، هم، معرف هنر و معماری ایرانی است. توجه داشته باشیم که ساخت و ساز آنها در دوره‌های مختلف به همت حکام و مردم ایران انجام یافته‌است. شاکله ساختمان کنونی حرم امام حسین بازمانده از دوران استیلای آل‌بویه بر ایران و عراق است و بسیاری از بخش‌های دیگر در دوره‌های صفویه، افشاریه و قاجاریه به دستور کسانی چون شاه اسماعیل اول، نادرشاه افشار و ناصرالدین‌شاه ساخته شده‌اند...
________________
...
بقعه و بارگاه حسین بن علی همچون حرم دیگر امامان شیعه در نجف، کاظمین و سامرا، هم، معرف هنر و معماری ایرانی است. توجه داشته باشیم که ساخت و ساز آنها در دوره‌های مختلف به همت حکام و مردم ایران انجام یافته‌است. شاکله ساختمان کنونی حرم امام حسین بازمانده از دوران استیلای آل‌بویه بر ایران و عراق است و بسیاری از بخش‌های دیگر در دوره‌های صفویه، افشاریه و قاجاریه به دستور کسانی چون شاه اسماعیل اول، نادرشاه افشار و ناصرالدین‌شاه ساخته شده‌اند...
________________
آثار هنری ایران در فرانسه
بخشی از موزه لوور پاریس به آثار تاریخی و باستانی ایران اختصاص دارد و شامل قطعات بزرگی از سرستونهای کاخ‌های هخامنشیان و تخت‌جمشید شیراز تا لوح قانون حمورابی می‌شود. سر ستون‌های هفت متری آپادانا و آثار داریوش در شوش در فاصله سالهای ۱۹۳۰ تا ۱۹۵۰ میلادی به این موزه منتقل شده‌است.
همچنین ظرف‌های رنگ‌آمیزی شده سفالی متعلق به نیمه دوم هزاره چهارم قبل از میلاد، سفال‌های قرن دهم پیش از میلاد، آثار برنزی قرن هشتم پیش از میلاد، تابلوهای نقاشی، مهره‌ها و مجسمه‌های کوچک دوره هخامنشیان(که از قدیمی‌ترین آثار ایرانی است) در این موزه نگهداری می‌شود.
...
بخشی از موزه لوور پاریس به آثار تاریخی و باستانی ایران اختصاص دارد و شامل قطعات بزرگی از سرستونهای کاخ‌های هخامنشیان و تخت‌جمشید شیراز تا لوح قانون حمورابی می‌شود. سر ستون‌های هفت متری آپادانا و آثار داریوش در شوش در فاصله سالهای ۱۹۳۰ تا ۱۹۵۰ میلادی به این موزه منتقل شده‌است.
همچنین ظرف‌های رنگ‌آمیزی شده سفالی متعلق به نیمه دوم هزاره چهارم قبل از میلاد، سفال‌های قرن دهم پیش از میلاد، آثار برنزی قرن هشتم پیش از میلاد، تابلوهای نقاشی، مهره‌ها و مجسمه‌های کوچک دوره هخامنشیان(که از قدیمی‌ترین آثار ایرانی است) در این موزه نگهداری می‌شود.
...از مهمترین آثار دوران هخامنشیان در موزه لوور، نقش یک شیر و گاو بالدار، و سرستون گاو دوسر از قصر شاهی در شوش است. این سرستون بزرگ (گاو دوسر) یکی از ۳۶ ستون پشتیبان سقف کاخ آپادانا داریوش بزرگ در شوش و نمایانگر معماری هخامنشی است. این سی و شش ستون هر کدام دارای ۲۱ متر ارتفاع هستند که قاعده هر کدام به شکل مربع است که نام پادشاه بر روی آن حکاکی شده‌است. قدمت این سرستون‌ها به ۵۱۰ سال پیش از میلاد باز می‌گردد.
...
همچنین، جام هیولای دوسر و غزال، که از آثار به جا مانده از فرهنگ و تمدن مارلیکا است در موزه لوور قرار دارد. این ظرف از آلیاژ نقره و طلا ساخته شده و بر روی آن قلمکاری و برجسته‌کاری صورت گرفته‌است. بر روی جام اژدهایی با فَک باز وجود دارد که با هر پنجه خود غزالی را در چنگ گرفته‌است.
دسته گلدان بز کوهی، یکی از آثار به جای مانده مربوط به دوران هخامنشیان در موزه لوور است. جنس آن، نقره با روکش طلا می‌باشد. بال‌های زیبا و شاخ‌های این بز کوهی، سمبل سرزندگی و نشاط در هنر هخامنشی است....
سنگ‌نگاره یادبود اونتاش ناپیریشا(پادشاه بزرگ عیلامی و بنیانگذار زیگورات چغازنبیل) در موزه لوور است. بر روی این سنگ نگاره باستانی نقش زنی حک شده که دُم ماهی دارد و مارهایی را در دستان خود گرفته‌است. در بالای تصویر کامل این سنگ نگاره، کاهنه‌های معبد در حال عبور هستند. جنس این سنگ نگاره از ماسه سنگ می‌باشد. این اثر مربوط به ۱۳۴۰ تا ۱۳۰۰ پیش از میلاد است و از چغازنبیل به شوش آورده‌شده و هم‌اینک در موزه لوور قرار دارد.
...
تخته بازی ۵۸ خانه‌ای، از آثار باستانی عصر آهن که در تپه سیلک کاشان کشف شده و از جنس گل‌پخته است نیز در موزه لوور است. تندیس یک پرنده(فاخته لاجوردی رنگ) از آثار باستانی دوره عیلام که به شکل پرنده فاخته و متعلق به ۱۳۰۰ سال پیش از میلاد است در موزه لوور پاریس نگهداری می‌شود.
شمشیرهایی از طلا و نقره متعلق به عصر دیلمیان و ساسانیان را هم در موزه لوور دیدم. همچنین کوزه بانوی رقصان، یکی از آثار فلزی به جای مانده از هنر ساسانیان که روی آن چهار زن را در حال پایکوبی و رقص نمایش می‌دهد.
شمشیرهایی از طلا و نقره متعلق به عصر دیلمیان و ساسانیان را هم در موزه لوور دیدم. همچنین کوزه بانوی رقصان، یکی از آثار فلزی به جای مانده از هنر ساسانیان که روی آن چهار زن را در حال پایکوبی و رقص نمایش می‌دهد.
تندیس ناپیرآسو(همسر پادشاه عیلام) که نقطه اوجی در هنر ریخته‌گری مفرغ است و حضور صنعتگرانی چیره دست را در ایران زمین در سرزمین عیلام نشان می‌دهد، از جمله آثار مربوط به ایران در موزه لوور است. قدمت آن به ۱۲۵۰ سال پیش از میلاد باز می‌گردد و با لایه‌ای از مس و طلا روی قالب برنزی ساخته شده‌است. سنگ‌نگاره زن ایلامی و ندیمه‌اش از آثار باستانی دوره عیلام هم در موزه لوور است. بر روی این سنگ نگاره نقش زنی ایلامی وجود دارد که دارد نخ می‌ریسد و ندیمه‌اش او را باد می‌زند. جلوی او هم میزی با بشقاب غذا قرار دارد. این اثر تاریخی در منطقه شوش کشف شده‌است.
سنگ‌نگاره بز با دم ماهی که بر روی سنگ آهک ایجاد شده و یک نوع تشریفات مذهبی را نمایش می‌دهد در بخش عتیقه‌های شرق نزدیک، در طبقه همکف، اتاق ۱۰ در موزه لوور نگهداری می‌شود.
کتیبه داریوش بزرگ که یکی از الواح ارزشمند دوران هخامنشی است در موزه لوور است. کتیبه مزبور در کاخ آپادانای شوش به خط پارسی کهن است. این کتیبه علاوه بر اینکه مجوز و فرمان‌نامه ساخت بنای کاخ آپادانای شوش را بیان کرده، اطلاعات مهمی را در مورد داریوش اول و هخامنشیان به باستان‌شناسان ارائه داده‌است.
سنگ‌نگاره بز با دم ماهی که بر روی سنگ آهک ایجاد شده و یک نوع تشریفات مذهبی را نمایش می‌دهد در بخش عتیقه‌های شرق نزدیک، در طبقه همکف، اتاق ۱۰ در موزه لوور نگهداری می‌شود.
کتیبه داریوش بزرگ که یکی از الواح ارزشمند دوران هخامنشی است در موزه لوور است. کتیبه مزبور در کاخ آپادانای شوش به خط پارسی کهن است. این کتیبه علاوه بر اینکه مجوز و فرمان‌نامه ساخت بنای کاخ آپادانای شوش را بیان کرده، اطلاعات مهمی را در مورد داریوش اول و هخامنشیان به باستان‌شناسان ارائه داده‌است....
یکی از آثار ایرانی موزه لوور که مدتها مرا به خود مشغول داشت فلزنگاره نیایش آفتاب یا تابلو مراسم نیایش راهبه‌های آفتاب بود. روی این تابلو، نام «شیلهاک اینشوشیناک پسر شوتروک ناهونته» (پادشاه شوش و انشان و...) حک شده بود.
فلزنگاره نیایش آفتاب از اشیای کشف شده دوران عیلام میانه است. قدمت آن به هزار و دویست سال پیش از میلاد بر می‌گردد و در خرابه‌های معبد شوش کشف شده‌است.
فلزنگاره نیایش آفتاب از اشیای کشف شده دوران عیلام میانه است. قدمت آن به هزار و دویست سال پیش از میلاد بر می‌گردد و در خرابه‌های معبد شوش کشف شده‌است.
از دیگر آثار ایرانی موزه لوور، تُنگ دسته‌گربه‌ای و یک ظرف آبخوری بُرنزی است که قدمت آن به پایان دوره ساسانیان باز می‌گردد. دسته تُنگ، به شکل یک گربه وحشی ساخته شده که دستانش بر روی لبه تنگ و پا‌هایش بر روی بدنه تُنگ قرار دارد. همچنین بر روی بدنه ظرف و پایه آن طرح برگ گیاهان دیده می‌شود.
قطعه افسار برنزی لرستان و چندین و چند اثر دیگر مربوط به ایران در موزه لوور وجود دارد که از آن می‌گذرم. در موزه لوور آثار متعددی هم از دوران سامانیان، سلجوقیان، صفویان و... نگهداری می‌شوند.نقش شیر کاخ آپادانای شوش هم در موزه لوور بود. این دیواره یکی از آثار باستانی متعلق به دوران هخامنشیان، داریوش بزرگ است که در کاخ وی قرار داشته و مربوط به ۵۱۰ سال پیش از میلاد است.
...
در موزه لوور «سنگ‌نگاره کمان‌داران» ایرانی هم بود. کتیبه مانندی که از آجر سفالی براق ساخته شده و بلندی آن ۴٫۷۵ متر و پهنای آن ۳٫۷۵ متر است و درواقع بخشی از تزئینات مجلل کاخ آپادانا، در شوش بشمار می‌رفت.
در موزه لوور، یک لوحه اکدی هست که به داستان خواجه پیروز (که بعدها به حاجی فیروز بدَل شد) اشاره دارد که صورتش سیاه است و لباس سرخ به تن می‌کند و دایره و تنبک می‌زند و نوروزی خوان بوده‌است.
تندیس مرمرین یکی از الهه‌های آشوری(ایزدبانوی ایشتار) متعلق به دوره اشکانی نیز، در موزه لوور بود.
_________________
آثار هنری ایران در کانادا
در کانادا، در «موزه آقاخان» در کنار «مرکز اسماعیلی» در بخش خاوری تورنتو، مجموعه‌ای بزرگ از هنر ایران موجود است. از جمله:
- فرش ایرانی از دوران صفویان،
در کانادا، در «موزه آقاخان» در کنار «مرکز اسماعیلی» در بخش خاوری تورنتو، مجموعه‌ای بزرگ از هنر ایران موجود است. از جمله:
- فرش ایرانی از دوران صفویان،
- قبای ابریشمی مربوط به آغاز سده چهاردهم میلادی،
- ظرف هفت سین(از شهر ری)، متعلق به سده دوازدهم میلادی،
- قمقمه زیارتگر، مربوط به سده نهم میلادی،
- سفالِ لعاب‌دار، از دوره ساسانی با طرح پرنده و ماهی روی آن، و -
- سفالِ لعاب‌دار، از دوره ساسانی با طرح پرنده و ماهی روی آن، و -
- کتاب «تشریح منصوری»، از منصور ابن الیاس شیرازی
تشریح منصوری به کالبدشناسی انسان اختصاص دارد و در سده پانزدهم میلادی به کوشش منصور ابن الیاس شیرازی نوشته شده‌است. نمونه‌های دیگری از همین کتاب در کتابخانه‌های ایران و ایالات متحده نگهداری می‌شوند. در موزه مزبور یک تابلوی نقاشی از کریم‌خان زند دیده می‌شود که نظیر آن در موزه بریتانیا هم هست. ملاقات اسماعیل خان قشقایی (که توسط نادر شاه نابینا شده بود) با کریم‌خان و تقاضا از وی که از خراسان ایل قشقایی رهسپار فارس شوند.
در موزه آقاخان چندین نگاره مینیاتوری از شاهنامه فردوسی، همچنین یک بخوردان مربوط به سده یازدهم میلادی(از بخش باختری ایران)، به شکل یک پرنده برنزی موجود است.
در موزه سلطنتی اونتاریو در کانادا که در تورنتو واقع شده و یکی از بزرگترین موزه‌های فرهنگ دنیا در آمریکای شمالی به شمار می‌رود، آثار ایرانی از دوره‌ها و مناطق گوناگون موجود است. از ظروف سفالی هزاره چهارم پیش از میلاد و نشان‌های طلایی هخامنشیان گرفته تا سرامیک‌های کاشان در سده دوازدهم میلادی، و اشیای نقاشی شدهء دوره قاجار در تهران.
در موزه مزبور آثار ایرانی در بخش خاورمیانه بصورت پراکنده به نمایش گذاشته شده و بیشترین بخش آثار ایرانی در موزه سلطنتی اونتاریو به سفال اختصاص دارد که بیشتر مربوط به کاشان و کرمان است. در موزه مزبور دیگ پخت و پز، از منطقه سه گابی در استان همدان. پلاک طلایی شیر، از غرب ایران، مربوط به دوره هخامنشی، و کمد نقاشی شده از دوران فتحعلی شاه و...نگهداری می‌شود.
_________________
آثار هنری ایران در لهستان
در موزه دانشگاه «کراکو» در لهستان نوشته خط‌‌هایی میخی و نقاشی‌های مذهبی از ایران دیده می‌شد. همچنین دو بشقاب که روی آن اشعاری از جامی و عطار نقش بسته بود. در بخش کتابهای قدیمی مشرق زمین، چند کتاب خطی دیدم که به ریاضیدان ایرانی، غیاث الدین جمشید کاشانی اشاره داشت. وی عدد پی را تا شانزده رقم اعشار، و مقدار سینوس یک درجه را تا ده رقم صحیح شصتگانی محاسبه کرده‌است.
در موزه دانشگاه «کراکو» در لهستان نوشته خط‌‌هایی میخی و نقاشی‌های مذهبی از ایران دیده می‌شد. همچنین دو بشقاب که روی آن اشعاری از جامی و عطار نقش بسته بود. در بخش کتابهای قدیمی مشرق زمین، چند کتاب خطی دیدم که به ریاضیدان ایرانی، غیاث الدین جمشید کاشانی اشاره داشت. وی عدد پی را تا شانزده رقم اعشار، و مقدار سینوس یک درجه را تا ده رقم صحیح شصتگانی محاسبه کرده‌است.
_________________
آثار هنری ایران در هلند
سال ۲۰۰۴ میلادی در موزه بزرگ هرمیتاژ در آمستردام Hermitage Amsterdam در نمایشگاه «سی قرن هنر ایران» Persia; thirty centuries of art آثار زیادی از میهنمان دیدم از جمله ۲۰۰ اثر هنری، ظروف نقرهای و سرامیک، و نزدیک به چهل مینیاتور و کتابهای خطی.
سال ۲۰۰۴ میلادی در موزه بزرگ هرمیتاژ در آمستردام Hermitage Amsterdam در نمایشگاه «سی قرن هنر ایران» Persia; thirty centuries of art آثار زیادی از میهنمان دیدم از جمله ۲۰۰ اثر هنری، ظروف نقرهای و سرامیک، و نزدیک به چهل مینیاتور و کتابهای خطی.
_________________
آثار پارسی در هند
سنگ‌نوشته‌های پارسی در بناهای تاریخی هند کم نیست و بسیاری از آنها در زمره میراث جهانی ثبت شده‌است. شنیده‌ام در تالار اصلی کاخ ریاست جمهوری هند، نوشته‌های فارسی و نقاشی‌های سبک ایرانی هم دیده می‌شود. سنگ‌نوشته‌های فاخر حیدر آباد، احجار بنگاله و تختگاه سنگ سیاه و...تنها بخشی از میراث پارسی در بناهای هندوستان است.
در مسجد جامع دهلی، مقبره بی‌بی، آرامگاه همایون، تاج‌محل، سیکندرا، قلعه آگره، و مسجد بادشاهی و...، هم این سنگ‌نوشته‌ها را می‌توان دید.
سال ۱۳۳۵، دکتر علی‌اصغر حکمت شیرازی در این مورد کتابی با عنوان «نقش پارسی بر احجار هند» منتشر نمود.
در مسجد جامع دهلی، مقبره بی‌بی، آرامگاه همایون، تاج‌محل، سیکندرا، قلعه آگره، و مسجد بادشاهی و...، هم این سنگ‌نوشته‌ها را می‌توان دید.
سال ۱۳۳۵، دکتر علی‌اصغر حکمت شیرازی در این مورد کتابی با عنوان «نقش پارسی بر احجار هند» منتشر نمود.
اضافه کنم که آرامگاه همایون- نصیر الدین همایون(از گورکانیان هند) - اولین باغ ایرانی ساخته شده در شبه‌قاره هند است.
_________________
اشاره‌ای به مصر
گرچه هخامنشیان در مصر در دوران کمبوجیه پسر کوروش حضور داشته‌اند و پس از او داریوش اول نیز در آنجا حکومت کرده‌است اما من در موزه‌های مصر آثار ایرانی ندیدم و شواهدی دال بر وجود آثار باستانی ایرانی یا بقایای موسوم به ارتش هخامنشیان در مصر نیافتم. اینکه در مصر، کتیبه‌هاى هیروگلیف یافت شده که مربوط به داریوش اول و خشایارشا است، و بر دیواره‌های معبد هیبیس یا کناره های آبراه سوئز، نقش‌هایی از داریوش در کنار فراعنه مصری حجاری شده، به بررسی بیشتر نیاز دارد و باید از داده‌های غیر مستند پرهیز کرد.
...
در پایان یادآور می‌شوم که در جنوب شرقی اروپا در کرواسی، صربستان، بوسنی هرزه گویین، رومانی، مجارستان، بلغارستان و ماسادونیا(مقدونیه)، آثاری از هنر ایران موجود است که به کند و کاو نیاز دارد.در موزه‌های خارج از ایران، نمونه‌هایی از نقاشی یا نگارگری ایرانی که به اشتباه مینیاتور خوانده می‌شود هم موجود است که به آن اشراف ندارم. نمونه‌های مزبور بیشتر به صورت مصورسازی کتب ادبی (ورقه و گلشاه، کلیله و دمنه، سمک عیار، و...)، کتب علمی و فنی (التریاق، الادویه المفرده، الاغانی، و...)، کتب تاریخی (مانند جامع التواریخ، و...)، و همچنین، برخی کتب مذهبی، همچون، خاوران نامه می‌باشد،
...
سلام برتو ای ایران، ای سرای امید، میهن فرزانگان و شهیدان
...
سایت همنشین بهار
ایمیل
برای ارسال این مطلب به فیسبوک، آیکون زیر را کلیک کنید:، روسیه، زنگبار، ژاپن، عراق، مصر، هلند، هندوستان... ){kind=small}
facebook
