تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 39
جنگهای صدساله؛ اروپا را به خاک و خون کشید
در قسمت گذشته؛ ضمن شرح وقایع قرن سیزدهم میلادی به موارد زیر اشاره نمودم:
- چهارمین جنگ صلیبی؛ یکی از هولناکترین وقایع تاریخ
- جنگیز مغول(تموچین) و یورش مغولان به ایران(زمان محمد خوارزمشاه)
- تفتیش عقاید کلیسای کاتولیک و جهاد آلبیگایی که به شکنجه و سوزاندن کاتارها هم کشیده شد
- بازپسگیری اسپانیا از اعراب(رکُونکیستا)
- مگنا کارتا؛ منشور بزرگ آزادی
- رویارویی «الکساندر نوسکی» با شوالیههای آلمانی و جنگ روی یخ
- وارثان سلیمان در اتیوپی؛ و ـ
- مارکو پولو Marco Polo جهانگرد ونیزی
...
در شمار رویدادهای مهم قرن سیزدهم میلادی؛ قتلعام سیسیل در عید پاک را از یاد بردم. واقعه موسوم به «وسپر سیسیلی» Sicilian Vespers of 1282 کمی بعد بدان بازمیگردم.
در این بخش به مهمترین وقایع بین ۱۳۰۰ تا ۱۴۰۰ میلادی میپردازم
در آغاز قرن چهاردهم؛ هوا به طور ناگهانی سرد شد و کم و بیش تا قرن هفدهم ادامه داشت. در پی سرما، خشکسالی و قحطی نیز فرا رسید و بدتر از آن سایههای شوم طاعون(مرگ سیاه) خود را نشان داد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۳۰۲
نماز صبح بُروژ Bruges Matins
بهار ۱۳۰۲؛ در آستانه عید پاک، در شهر بروژ(بروخه) که اینک جزو بلژیک است، مردم(فلامانها) در اعتراض به نظامیان فرانسوی که در پادگان شهر بودند به آنان یورش بردند که طی آن تعدادی کشته شدند.
منطقه فلاندر Flanders در قلمرو فرانسه بود هرچند از خیلی پیش مردم آن نواحی(فلامانها) با انگلستان هم داد و ستد داشتند.
...
مجسمه دو تن از رهبران قیام؛ «یان برایدل» Jan Breydel و «پیتر دکونیک» Pieter de Coninck در شهر بروژ اشاره به همین واقعه است.
در پیامد آن یورش؛ در ساعات اول صبح ۱۸ مه ۱۳۰۲، به دستور فیلیپ چهارم(پادشاه فرانسه) حدود ۴۰۰۰ نفر از دم تیغ گذشتند. این واقعه به نماز صبح بروژ، شهرت یافتهاست.
کمی بعد (۱۱ جولای ۱۳۰۲) بار دیگر بین نیروهای پادشاهی فرانسه و مردم فلاندر؛ در نزدیکی شهر «کورتریک» (Kortrijk (Courtrai تنش و رویارویی خونینی پیش آمد که از شرح آن میگذرم.
یادآوری کنم که از تولد بلژیک؛ هنوز دو قرن نگذشته است و فدراليسم در کشور هم عمر زیادی ندارد(حدود چهل سال)
ناحیهای که اینک بلژیک خوانده میشود؛ از گذشتههای دور تنشهای فرهنگی و سیاسی فراوانی را شاهد بودهاست....
...
قتلعام بروژ؛ ماجرای مشابه آن را در سیسیل(بزرگترین جزیره ایتالیا در دریای مدیترانه) تداعی میکرد. شورش نماز شامگاهی سیسیلیها(عید پاک سال ۱۲۸۲)
واقعه موسوم به «وسپر سیسیلی».
وسپر (Vesper/ Vespera) اشاره به نماز ماقبل آخر کلیسای کاتولیک است که هنگام غروب برگزار میشود.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۳۰۷
پاپ از رُم به آوینیون میرود
سال ۱۳۰۷ آغاز دورهٔ هفتادسالهای بود که پاپ به جای رُم(واتیکان) در آوینیون (فرانسه) ساکن شد. تغییر مقر پاپ با فشار پادشاه فرانسه فیلیپ چهارم، صورت گرفت و این وضع تا سال ۱۳۷۷ م. یعنی قریب هفتاد سال ادامه یافت و از باب تشبیه به تبعید یهودیان به بابل در قرن ششم قبل از میلاد، آن را تبعید بابلی پاپها نامیدند.
این بحران در اروپا همزمان با انتقال از یک رژیم فئودالی پیش آمد. رژیمی که دیگر پاسخگوی یک جامعه در حال تحول نبود. درواقع کلیسا نقش فرهنگی و اجتماعی خود را که در اوایل قرون وسطی برای حکومت ضروری بود از دست میداد.
بعدها که مقر پاپی به رم برگردانده شد، تعدادی از آنها در آوینیون سر به اعتراض برداشتند و ناپاپ نامیده شدند. این مسئله که انشقاق بزرگ نام گرفت، چهل سال ادامه یافت (از سال ۱۳۷۷ تا ۱۴۱۷)
درواقع کلیسای کاتولیک چهار دهه؛ دو رهبری جداگانه داشت(و بعداً با فرد سومی که شاه اضافه نمود)، سه رهبری جداگانه، که هر کدام ساز خود را میزدند.
با شدت گرفتن اختلافات در کلیسای کاتولیک؛ سه پاپ مدعی رهبری شدند که هر یک خود را بر حق میدانست و دو حریف دیگر را بر باطل.
بعداً در آلمان(۱۴۱۷)؛ در شهر کنستانس(نزدیک مرز سوئیس)، اجتماعی از رؤسای کلیسا موسوم به شورای کنستانس- هر سه مدعی را برکنار نمود.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۳۱۴
رابرت بروسو عنکبوت سِمج
رابرت یکم یا رابرت بروس Robert the Bruce؛ قهرمان جنگهای استقلالخواهی اسکاتلند بود. او برای رهایی اسکاتلند از سلطهٔ انگلیسیها تلاش زیادی کرد.
اگرچه چندین بار از ارتش ادوارد یکم (پادشاه انگلیس) شکست خورد اما سرانجام در ۱۳۱۴ توانست در نبرد بَنِکبرن Battle of Bannockburn نیروهای انگلیسی را شکست دهد. استقلال اسکاتلند در ۱۳۲۸ و پذیرش آن از سوی انگلستان از پیامدهای پیروزی وی بود.
...
رابرت بروس بعد از کنارزدن مخالفین خویش؛ در سال ۱۳۰۶ به عنوان پادشاه اسکاتلند تاجگذاری کرد اما شاه انگلستان که سربازانش بیشتر قلعههای مهم اسکاتلند را در اختیار داشتند تمام تلاشش را برای سرکوب وی به کار بسته بود.
رابرت بروس مدتی برای حفظ جانش به یک جزیرهٔ دورافتاده در سواحل شمالی ایرلند رفت و بر اساس داستانی عامیانه(که شاید واقعی نباشد) هنگامی که خود را در غاری پنهان کرده بود، متوجه عنکبوتی شد که سعی داشت به تخته سنگی تار بتند اما موفق نمیشد.
آن عنکبوت آنقدر این کار را تکرار کرد تا سرانجام موفق به چسباندن تارش به آن تخته سنگ شد. گفته میشود دیدن این منظره سبب شد تا رابرت بروس با خود پیمان ببندد که تا شکست دادن انگلیسیها از پای ننشیند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۳۲۴
سلاح آتشین و جنگ چهار اعیان
در کتب خطی و نقاشیهای موجود در کاخ موزه گلستان یک نسخه از کتاب جامع التواریخ رشیدی مصور وجود داشت که زمان شاه عباس اول کتابت و نگارگری آن به اتمام رسیده بود.
در میان تصاویر این کتاب تصویری از محاصره یکی از شهرهای چین به دست ارتش مغول (در دوران فرمانروایی قوبلای در حدود ۱۲۴۰ میلادی) دیده میشد که وسط و پایین آن تصویر، سربازی مشغول آتش کردن یک قبضه توپ بود...
آنزمان مدافعین چینی از نوعی نیزههای آتشین پرتاب شونده(و نه توپ جنگی) استفاده میکردند. حدود یک قرن بعد؛ سال ۱۳۲۴ در جنگ چهار اعیان، یعنی درگیریهای فئودالی که در منطقه اطراف متز Metz (شرق فرانسه) روی داد، برای نخستین بار توپ جنگی بکار رفت.
البته؛ اختراع باروت(مادهای که بهسرعت میسوزد و در اسلحههای گرم استفاده میشود) از مدتها پیش چهره جنگ را تغییر داده بود.
قدمت کهنترین گزارشها به کاربرد باروت سیاه در چین دلالت دارد.
کمی بعد در اروپا نیز پدیدار شد و شواهدی در دست است که نشان میدهد مغولان در جنگهای اروپایی خود از آن استفاده میکردند.
ابن خلدون هم از کاربرد اسلحه آتشین در سده سیزدهم میلادی و در یکی از جنگهای ابویوسف، سلطان مراکش، در سال ۱۲۷۳ میلادی خبر دادهاست.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۳۲۵
افسانه تیمبوکتو Timbuktu
میان سالهای ۱۳۱۲ تا ۱۳۳۷ میلادی؛ مانسا کانکان موسیٰ؛ امپراتور مالی بود و آن کشور را که در غرب آفریقا واقع است، به داراترین و بزرگترین سرزمین قاره آفریقا تبدیل نمود. از جمله شهرهای مهم مالی؛ تیمبوکتو است که زمانی «مروارید کویر» خوانده میشد.
(تیمبوکتو در سال ۲۰۱۲ به تصرف مرتجعین درآمد و آرامگاههای تاریخی در این شهر را که نشان از قرون وسطی داشتند ویران کردند.)
...
مانسا موسیٰ سفر پر سر و صدایی به مکه داشت. از پایتخت مالی شروع نمود، از بالای رود نیجر گذشت و با گذر از موریتانی و الجزایر کنونی راه قاهره را پیشگرفت. کاروان او ۶۰ هزار خدمه داشت و در میان آنان خیلیها پوشش زربفت و ابریشم ایرانی پوشیده بودند. در این کاروان ۸۰ تا ۱۰۰ شتر هم بود که هر یک مقادیر زیادی طلا حمل میکردند. خود مانسا موسی؛ با دبدبه و کبکبه، سوار بر اسب در جلوی کاروان روانبود.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۳۴۶
جنگهای صدساله
بین سالهای ۱۳۳۷ تا ۱۴۵۳؛ بین انگلستان و فرانسه، جنگهای موسوم به صدساله Hundred Years' War در جریان بود که سه یا چهار دوره مختلف و ۱۱۶ سال بطول انجامید. این نبردها پس از مرگ شارل چهارم پادشاه فرانسه؛ آغاز شد.
شارل چهارم؛ از دودمان کاپِتی Capetian dynasty بود که از سال ۹۸۷ تا ۱۳۲۸ میلادی بر فرانسه فرمان راندند. وی وقتی درگذشت؛ از خود فرزند پسری بر جای نگذاشت. در شاخهٔ اصلی خاندان کاپتی(که وی به آن دودمان تعلق داشت) نیز، فرد مذکری که شاه بشود نبود، از این رو، ادوارد سوم، پادشاه انگلستان (که در عین حال خواهرزادهٔ شارل چهارم بود) مدعی تاج و تخت فرانسه شد. اما اشراف فرانسه؛ قبول نکردند و فردی را از شاخهٔ فرعی خاندان کاپتی؛ پادشاه فرانسه برگزیدند.
...
بعد از آن جنگهای خونینی شروع شد که چندین نسل به طول انجامید و در نهایت ۱۱۶ سال بعد(سال ۱۴۵۳)؛ با بیرون راندن انگلیسیها از خاک فرانسه به پایان رسید.
نبردهای صدساله چند جنگ معروف دارد که اولین آن نبرد کِرسی Battle of Crecy است. در این نبرد فرانسویها با اتکا به سواره نظام خود به نیروهای انگلستان که در شمال فرانسه پیاده شده بودند، حمله بردند و علیرغم برتری عددی، مغلوب هنرنمایی کمانداران انگلیسی شدند.
از نبرد پواتیه Battle of Poitiers هم باید یاد کرد که نیروهای فرانسوی در غرب فرانسه در ناحیه پواتیه به مقابله با ارتش انگلستان برخاستند.
نبرد پواتیه باعث شد اهمیت سواران زره پوش کمتر و اهمیت پیادهنظام و کمانداران افزایش یابد. در نبرد پواتیه؛ انگلیسیها با اتکا به کمانداران خود، شوالیههای زره پوش فرانسوی را درهم کوبیدند.
در سال ۱۳۶۹ فرانسویها به کمک اسپانیا؛ نواحی متصرفه توسط انگلیس را برای مدتی پس گرفتند. اما جنگهای صدساله ادامه داشت و بعدها انگلیسیها با پیروزی در نبرد آزینکورت و فتح نرماندی(که در قسمت بعد به آن خواهیم رسید)، نیروهای فرانسوی را عقب زدند و برای تصاحب تخت پادشاهی به سوی اورلئان تاختند.
...
در این زمان در مرکز فرانسه دختری روستایی به نام ژاندارک؛ به میدان آمد. ژاندارک قیام کرد و با دههاهزار نفر برای فتح اورلئان پیش رفت و سپاه انگلیسی را از دو سو مورد حمله قرار داد و به عقبنشینی واداشت و از آن پس ورق جنگ برگشت. که از ریز قضایا میگذرم.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۳۴۷
طاعون کل اروپا را دربرگرفت
در سال ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۰ میلادی طاعون یا مرگ سیاه کل اروپا را دربرگرفت. به نظر میرسد جنگ مغولان و چینیها در اشاعه آن تأثیر داشتهاست.
گفته میشود این بیماری هولناک سال ۱۳۳۴ در چین شایع شد و کمی بعد، تاتارها آن را به اروپای شرقی منتقل کردند و با کشتیهایی که اواخر سال ۱۳۴۷ از آسیای مرکزی به سمت جنوا و مارسی پیش میرفتند طاعون در ونیز نیز شایع شد و در عرض یک سال تمام سواحل مدیترانه را فراگرفت.
پس از آن، شمال اروپا مبتلا شد و جمعیت این نواحی را درهمشکست. بویژه که پس از قحطیهای پیدرپی؛ سردی هوا و جنگهای طولانی در برابر هر سانحهای ضعیف شدهبودند. انتقال بیماری از طریق موشها نقش مهمی در این روند داشتهاست. گفته میشود ۷۳ میلیون در آسیا بر اثر طاعون جان خود را از دست دادند. در اروپا نیر بیش از چهل درصد مردم تلف شدند.
...
آن طاعون سیاه؛ بحرانهای اقتصادی و اجتماعی و مذهبی بهدنبال داشت. نیروی کار کاهش یافت و مشکلات زیادی را به خصوص در کشاورزی بهوجود آورد. مردم؛ روستاها و زمینهای خود را ترک کردند و زمینها کمکم به جنگل تبدیل شدند...
...
مردم دسته دسته به کلیساها روی آوردند؛ و برخی برهنه در کوچهها راه رفته، خود را شلاق میزدند تا گناهانشان پاک شود و... بسیاری از آنها فریاد میزدند که آخرت نزدیک است.
کلیسا که در برابر مردم بیجواب مانده بود خرافات را میان آنان ترویج میداد. از جمله رفتارهای اهل شریعت (با وجود تلاشهای پاپ کلمنت ششم برای جلوگیری از آن)؛ سوزاندن یا دار زدن یهودیان، کولیها، بیگانگان و جادوگران بود که به نوعی مقصر این بلاها محسوب میشدند.
...
پس از شیوع طاعون؛ سال ۱۳۴۸ در فلورانس، «جووانی بوکاچیو» نویسندهٔ ایتالیایی کتابی نوشت به اسم «دکامرون» که از ۱۰۰ داستان تشکیل میشد. چارچوب اصلی دکامرون را هفت زن و سه مرد تشکیل میدهند، که برای گریز از بلای طاعون، فلورانس را ترک کرده به خانههای ییلاقی اطراف شهر پناه میبرند و در آن جا برای این که ذهن خود را از این واقعه منحرف کنند به قصهگوئی برای یکدیگر میپردازند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
عصر ادبیات
در قرن چهاردهم (بویژه در ایتالیا)؛ دانته آلیگیری، فرانچسکو پترارک و جووانی بوکاچیو بر افکار عمومی مؤثر بودند.
دانته که در سال ۱۳۲۱ میلادی درگذشت و در سیاست زادگاه خود(فلورانس) نیز عاملی موثر بود، دست به انتشار کتابهای متعددی زد که معروفترین آنها «کمدی الهی» است که از بزرگترین آثار در ادبیات جهان به شمار میآید.
دانته دختری را به نام «بئاتریس پورتیناری» دوست داشت هر چند جز سلامی که بئاتریس در نوجوانی به وی گفته بود، از او خاطرهای نداشت. این شیفتگی که هیچوقت به وصال نرسید بعد از مرگ بئاتریس(که در ۲۴ سالگی درگذشت) هم ادامه داشت و دانته نخستین نغمههای عاشقانه خود را به خاطر او سرود.
زندگی دانته فراز و فرود بسیار داشت و وی که نطقهای آتشینش خشم پاپ را برانگیخته بود، ناچار به جلای وطن شد و آوارگی کشید و دو پسرش را تنها در اواخر عمرش توانست ببیند.
...
نویسنده و شاعر ایتالیایی؛ فرانچسکو پترارک نیز که به «پدر اومانیسم» شهره است، در شمار فرهنگورزان قرن چهاردهم بشمار میرود.
یکی از مشهورترین کارهای وی جمعآوری اشعار ایتالیایی بود که به نام «کتاب ترانه» منتشر شد.
تعبیر «عصر ظلمت در اروپا» از پترارک است که عنوان اوضاع قرون وسطی در این قاره قرار گرفتهاست.
جووانی بوکاچیو نویسنده قصههای دکامرون نیز یکی از چهرههای برجسته تاریخ ادبیات ایتالیا است.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۳۶۸
مینگ (درخشان)
یوآنجانگ؛ بنیانگذار و نخستین امپراتور دودمان پادشاهی مینگ در چین، بین سالهای ۱۳۶۸ تا ۱۳۹۸ بود. مینگ به معنای برلیان و «درخشان» است.
یوآنجانگ؛ با نام هونگوو (به معنای قدرت بزرگ نظامی) به عنوان نخستین امپراتور مینگ بر تخت نشست و مغولها را از چین، کره و منچوری بیرون راند.
وی تمام مقامات درباری مغول را از قدرت خلع و مقامات چینی را جایگزین آنها نمود و سیستم آزمون کنفسیوس را در کشور برقرار کرد.
یوآنجانگ برای حفظ قدرت دست به کشتارهای بیرحمانه تیز زد و به ستم آلوده شد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۳۷۰
تیمور لنگ
سال ۱۳۷۰ میلادی امیر تیمور گورکانی(تیمور لنگ)؛ سلسلهٔ تیموریان را تاسیس نمود.
تیموریان یا گورکانیان دودمانی ایرانی - ترکی با فرهنگی ایرانی بودند. امیر تیمور ادعا میکرد نسبش به چنگیز مغول میرسد. وی مرزهای خود را نخست در سرتاسر آسیای میانه و آنگاه سراسر خراسان و پس از آن به همهٔ بخشهای ایران، امپراتوری عثمانی و قسمتهایی از هندوستان گسترش داد.
بعدها که مناطق تحت نفوذ تیموری تجزیه شد، دورهٔ هرج و مرج پیش آمد. با این همه؛ فرزندان تیمور موفق شدند که شمال ایران را کم و بیش به مدت یک سده برای خود نگاه دارند و پس از چندی بستر فرمانروایی خود را به هندوستان هم کشیدند و امپراتوری بزرگ گورکانیان هند را بنیاد گذاردند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۳۸۹
نبرد کوزوو
جنگ کوزوو که به عنوان نبرد دشت کوزوو نیز شناخته میشود؛ در سال ۱۳۸۹ میلادی، حوالی شهر پریشتینا(پایتخت فعلی کوزوو) رخ داد. طی این نبرد ارتش صربستان و بوسنی در مقابل امپراتوری عثمانی به فرماندهی سلطان مراد اول قرار گرفتند.
...
تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک ادامه خواهد داشت
1300▶1400
1302
Bruges Matins (massacre)
The Bruges Matins or Brugse Metten was the nocturnal massacre of the French garrison in Bruges on 18 May 1302 by the members of the local Flemish militia. It has been named "Matins" (after a monastic liturgy) in analogy to the Sicilian Vespers of 1282. The revolt led to the Battle of the Golden Spurs, which saw the Flemish militia defeat French troops on 11 July 1302.
1309
Palace of the Popes
In 1309 Pope Clement V, a Frenchman, moved the papal court from Rome to Avignon, southern France. Seven popes lived in the Palace of the Popes in Avignon until 1378
1314
Victorious Scots
Robert the Bruce, king of Scotland, defeated the army of King Edward II of England at the Battle of Bannockburn. His victory spelled an end to English attempts to rule Scotland. One story tells how Robert, at an all - time low, took inspiration from a spider. Watching it spin its web, he realized that with perseverance he could succeed, too.
1324
Gunfire
Knowledge of gunpowder had reached Europe from China via the Mongols and Arabs, and cannons were used for the first time in Europe at the Siege of Metz leastern France today). The coming of gunpowder would change the face of warfare.
1325
Fabled Timbuktu
Mansa Musa I, ruler of the gold-rich Mali Empire of West Africa, made the pilgrimage to Mecca. Under Mansa Musa,
the Malian city of Timbuktu became a renowned centre of
Islamic scholarship and culture.
1346
Longbow victory
The Hundred Years' War between England and France had broken out in 1337. King Edward III invaded France to ursue hisclaim to the French throne. He won a great victory at the Battle of Crecy, thanks to the deadly accuracy of the Welsh and English.
1347
The Black Death
The Black Death, which originated in China, killed
73 million people in Asia.
An epidemic of bubonic plague raged throughout Europe, killing 45 per cent of the population in four years. Victims
suffered terrible swellings and internal bleeding. People thought God had sent the plague as a punishment and did all they could to seek his forgiveness.
1300-1400 AN AGE OF LITERATURE
Literature flourislrecl in Htlr-century Europe, especially in Italy. The greatest writer of the age was the poet Dante Alighieri, author of The Divine Comedy. Fellow poets Petrarch and Giovanni Boccaccio were also celebrated for their verse. Boccaccio's collection of tales. The Decameron, greatly influenced the English poet Geoffrey Chaucer, who wrote The Canterbury Tales.
Dante's epic poem
Dante holds a copy of The Divine Comedy, which he wrote between 1307 and 1321. The poem describes a visionary journey through hell, purgatory (the "in-between" place where dead sinners try to make amends), and heaven.
...
Abandon all hope, you who enter here.
Words written above the gate of hell in Dante's TheDivine Comedy
Pilgrim stories
In Tlie CanterbuiyTales, Chaucer related the stories told by a group of pilgrims as he travelled with them to the shrine of
Thomas Becket at Canterbury.
1368
The brilliant Ming
Peasant-born general Zhu Yuanzhang overthrew the unpopular Mongol Yuan dynasty to proclaim himself emperor. He founded the Ming dynasty (1368-1644). Ming
means " brilliant " in Chinese.
1370
The Timurid Empire
The Timurid Empire, self-designated as Gurkani, was a Persianate empire comprising modern-day Iran, the Caucasus, Mesopotamia, Afghanistan, much of Central Asia, as well as parts of contemporary Pakistan, Syria, India, Anatolia. It was founded by the warlord Timur (also known as Tamerlane) of Turco-Mongol lineage, who established the empire between 1370 and his death in 1405.
1389
Battle of Kosovo
The Ottoman Turks defeated the Serbs at the Battle of Kosovo, although Sultan Murad I died in the fighting, as did the Serbian commander Prince Lazar. In less than a century, the Ottomans had expanded out of Anatolia to control most of the Balkans south of the River Danube.
در همین زمینه
تاریخ جهان دادگاه جهان است
بخشهای دیگر«تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک»
...
سایت همنشین بهار
برای ارسال این مطلب به فیسبوک، آیکون زیر را کلیک کنید:
facebook