غبارزدایی از آینههاصدای مظفرالدین‌شاه و خانه زادانش
قديمی‌ترين سند صوتی تاریخ ايران
دوستان دانشور و غرهنگ‌ورز سلام بر شما. متاسفانه هنگام ضبط چندین و چند اشتباه کردم و پوزش می‌خواهم:
۱) نایب اسدالله (آقا علی اکبرشهنازی) را به اشتباه، نایب الدوله، و علی آکبر شهنازی را علی‌اکبر شاهی گفته‌ام. ۲) به جای برادران فراهانی باید می‌گفتم علی‌اکبر فراهانی و نمی‌دانستم یکی از آثار این هنرمند فقید موجود است. ۳) به غلط گفتم فونوگراف در ایران به گرامافون مشهور بوده، که با راهنمایی دوستی متوجه شدم اینطور نیست.
بار دیگر عذرخواهی می‌کنم.
ویدئو
...
پیش از پخش صدای مظفرالدین شاه و صدر اعظمش امین‌السلطان، همچنین وزیر خارجه‌اش علاءالسلطنه، در مورد ضبط و ثبت صدا در ایران توضیح کوتاهی بدهم.
صدای آنان از دقیقه ۷ و ۲۸ دقیقه شنیده می‌شود.(بعد از کمی مکث)
...
ثبت صدا در ایران
گرامافون در سال ۱۸۷۷ میلادی (۱۲۶۵ شمسی) به بازار آمد، و حدود ۲۰ سال طول کشید تا از ایران سربرآورد و رواج یابد. گرامافون صفحه‌ای سنگی و دیسکی دارد که زیر سوزن قرار می‌گیرد و اصوات پخش می‌شود.در اواخر عهد ناصری دستگاه فونوگراف (نسل قبل گرامافون) را «حافظ الصوت» و «حبس الصوت» می‌گفتند. در فونوگراف به جای صفحه، لوله‌ای استوانه‌ای زیر سوزن قرار می‌گرفته‌است و اصوات پخش می‌شده که نمونه‌هایی از آن نزد مرحوم ساسان سپنتا موجود بود، بعدها هم گرام آمد که سیستم الکتریکی سوزن را روی صفحه سنگ مغناطیسی قیری می‌چرخاند و اصوات تولید می‌شد و بعد از آن هم کاست،(کاست‌های اولیه شکل کاست‌های کنونی نبودند).
گویا در این دوره، صدای ساز و آواز کسانی چون «علی‌اکبر فراهانی»(پدر آقاحسینقلی و میرزاعبدالله و پدربزرگ علی‌اکبر شهنازی و احمدعبادی) ضبط شده، و گفته می‌شود یکیش موجود است. از «سماع حضور» و «نایب‌اسدالله» هم باید یاد کرد. سماع حضور، از بزرگان موسیقی دوران قاجار و آقا علی‌اکبر فراهانی (نایب اسدالله)، معروف‌ترین نوازنده دربار ناصری بود.
گویا در این دوره، صدای ساز و آواز کسانی چون «علی‌اکبر فراهانی»(پدر آقاحسینقلی و میرزاعبدالله و پدربزرگ علی‌اکبر شهنازی و احمدعبادی) ضبط شده، و گفته می‌شود یکیش موجود است. از «سماع حضور» و «نایب‌اسدالله» هم باید یاد کرد. سماع حضور، از بزرگان موسیقی دوران قاجار و آقا علی‌اکبر فراهانی (نایب اسدالله)، معروف‌ترین نوازنده دربار ناصری بود.
...
یکی از کسانیکه به ضبط صفحه در ایران اهمیت می‌داد «آلفرد ژان باتیست لومر» (۱۸۴۲ - ۱۹۰۶) است. در دوره مسؤولیت لومر در میهن ما به عنوان «موزیکانچی باشی»، علاوه بر معرفی و آموزش سازهای فرنگی، اولین نسل از جهره‌های موسیقی ایران، تربیت و دسته‌های گوناگون موسیقی نظامی ایجاد شدند و با انتشار آثاری مکتوب، گام‌هایی برای معرفی موسیقی ایرانی در اروپا برداشته شد و مقدمات ضبط صفحه فراهم شد.
_______________
ضبط صفحه در ایران
گفته می‌شود ضبط صفحه در ایران پیش از مشروطیت و از حدود سال ۱۲۸۴ شمسی آغاز شده‌است. شرکتی که صفحه‌های ایرانی را ضبط می‌کرد شرکت گرامافون بود. (گرامافون یک مارک برای دستگاه نبود، بلکه نام دستگاه بوده و هست).
ماکسیم پیک Maxim Pick نماینده‌ی شرکت و برادران هامپه (Hampe) به عنوان صدابردار به ایران آمدند. محل ضبطِ صفحه در خیابان لاله‌زارِ تهران، کوچه‌ی معروف به فیل‌خانه، در مجاورت مدرسه‌ی سن‌لویی بود. بعدها البته شرکتهای دیگری هم ازجمله «کلمبیا» برای ضبط صفحه به ایران آمدند...
...
در زمانی که ضبط صفحه‌های موسیقی ایرانی آغاز شد هنوز تعدادی از استادان دوره‌ی ناصرالدین شاه از جمله میرزا عبدالله، آقا حسینقلی، نایب اسدالله، باقرخان، میرزا علی‌اکبر شهنازی و حسن‌خان (سنتور) در قید حیات بودند. هم اکنون مجموعه‌ای منظم و ترتیب‌یافته از خوانده‌ها و نواخته‌های نخستین استادان و ردیفدانان موسیقی در دسترس است. این مجموعه‌ی کاملِ هفت دستگاه به صورت سری صفحات پشت سر هم اجرا شده که شور و نوا و سه‌گاه را قلی‌خان شاهی، و همایون و چهارگاه و راست‌پنجگاه و ماهور را سیداحمدخان خوانده‌است. گویا این مجموعه توسط آقاحسینقلی و شاگردانش (درویش‌خان، باقرخان و اسدالله‌خان) که آواز سیداحمدخان را همراهی می‌کردند و علی‌اکبر شهنازی که آواز قلی‌خان را همراهی می‌نمود، اجرا شده‌است.
برای ضبط آوای موسیقیدانان، «ماکسیم پیک» می‌بایست از مظفرالدین شاه کسب اجازه کند و اول بار برای جذب نظر شاه، پنج صفحه از خود او و درباریان پُرمی‌شود که فقط سه عدد از آنها موجود است.
سخنان:
- مظفرالدین شاه
- اتابک اعظم (نخست وزیر)، و
- علاءالسلطنه وزیر خارجه
که هر سه بهمدیگر نون قرض می‌دهند.
_______________
متن سخنان مظفرالدین شاه
(خطاب به علی‌اصغر اتابک صدراعظم و وزرا)جناب اشرف اتابک اعظم
از خدمات سابق و لاحق شما، که تا به حال چهل سال است خدمت می‌کنید، از همه خدمات شما راضی هستیم. به خصوص از خدمات این سه چهار ساله‌ای که در صدارت خود حساب می‌کنیم و ان شاء الله از عوض اینها را همه را به شما مرحمت خواهیم فرمود و شما هم ابداً ذره‌ای در خدمات خودتان، ان شاء الله، قصور نخواهید کرد و مرحمت ما را به اعلا درجه نسبت به خودتان بدانید.
ان شاء الله رحمان بعد از چهار صد سال که خدمت بکنید امیدوار هستیم که همیشه خوب باشد و این خدماتی که به من می‌کنید و به مملکت ایران می‌کنید البته خداوند او را بی عوض نخواهد گذاشت، ان شاء الله عوض او را هم خدا و هم سایهٔ خدا که خودمان باشیم به شما خواهم داد و از خدمات همه وزرا هم راضی هستیم و شما هم خدمات همه را حقیقتاً خوب عرض می‌کنید و همه را به موقع عرض می‌کنید.
_______________
پاسخ اتابک اعظم
این غلام خانه زاد که مورد مراحم همایونی که در مدت چهل سال شامل حال ذره بی مقدار شده‌است، اگر به صد سال عمر داشته باشم و خدمت گزاری بکنم باز از عهده شکر مراحم شاهانه بر نیایم.
از خداوند این غلام خانه زاد و سایر وزرا عظام توفیق خدمت گزاری به ولی نعمت خودمان می‌خواهیم که ان شاء الله در سایه مبارک همایونی اسباب ترقی دولت و اهالی مملکت ایران به وجه احسن فراهم آید و خداوند ذات اقدس همایونی را به سلامت بدارد که نکته‌ای از دقایق را در مرحمت نسبت به خانه زادان فرو گذار نفرمودند.
_______________
سخنان علاءالسلطنه
همینطور که اعلیحضرت اقدس همایون فرمایش فرمودند و جناب اشرف اتابک اعظم به عرض رسانیدند امیدواریم خداوند (...) و قدرت عطا فرمایند که در مراسم جان‌نثاری و رضای خاطر مبارک بپردازیم.
...
در قسمت ۶۲ تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک (جنبش مشروطه یکی از برجسته ترین رویدادهای تاریخ ایران)، به مظفرالدین شاه و خُلق و خوی او اشاره شد. در مورد مخاطبین وی در این نوار و بقول خودشان «خانه زادان»، توضیحات کوتاهی می‌دهم.
_______________
میرزا علی‌اصغرخان امین‌السلطان
میرزا علی‌اصغرخان امین‌السلطان ملقب به «صاحب جمع» و «امین‌الملک» از وزرای عهد قاجاریه بود. وی مدتی صدراعظم ناصرالدین شاه شد و تمام امور سیاسی و اداره کشور را در دست گرفت. در اعطای «امتیاز انحصار توتون و تنباکوی ایران» به ماژور تالبوت، که البته بعداً با مخالفت امثال میرزای شیرازی روبه رو شد نامبرده نقش زیادی داشت. امتیاز انحصار دخانیات ایران، امتیاز کشتیرانی در رود کارون، تأسیس بانک شاهی و امتیاز استخراج معادن به انگلیس هم زمان ایشان روی داد.بعد از قتل ناصرالدین شاه، مدتی در دوره مظفرالدین شاه در مقام صدارت باقی ماند. اما کمی بعد ورق برگشت و جناب اتابک، معزول و به قم تبعید شد. سه سال بعد مظفرالدین شاه عزم سفر به فرنگ کرد و امین‌السلطان «مشکل‌گشا» را از قم به تهران فراخواند و او با عنوان «اتابک اعظم» به صدارت رسید و چند سال در این مقام باقی ماند. وی برای تدارک سفر شاه دست بدامن بانک استقراضی روس شد و تقاضای مبلغ کلانی وام نمود. ضمانت پرداخت این وام چی بود؟ «عواید گمرکی ایران به استثنای گمرکات فارس و بنادر جنوب»
با واگذاری این وام عملاً شریان اقتصادی کشور تحت کنترل روسها قرار گرفت و اعتراض بازرگانان ایرانی را بدنبال داشت و همین امر یکی از زمینه‌های انقلاب مشروطه را فراهم ساخت.
وقتی اعلیحضرت همایونی برای بار چهارم عزم سفر کرد و دوباره جناب اتابک برای تأمین هزینه سفر وی از بانک استقراضی روس وام گرفت، «امتیاز راه‌آهن جلفا به قزوین» را هم به روسها داد.
...
وی بعداً از مسند قدرت برکنار شد و خود به فرنگ رفت. اما پس از مرگ مظفرالدین شاه با اصرار محمدعلی شاه، به ایران آمد و بار دیگر به مقام نخست‌وزیری رسید. اتابک اعظم حدود چهار ماه در قدرت بود تا اینکه جمعه، هفتم شهریور ۱۲۸۶ (۳۰ اگوست ۱۹۰۷) در صحن بهارستان با ضرب گلوله عباس آقا تبریزی به قتل رسید.
_______________
محمدعلی‌خان علاءالسلطنه
و اما علاءالسلطنه، علاءالسلطنه یعنی موجب بلندی پادشاهیعلاءالسلطنه دو بار نخست‌وزیر، هشت مرتبه وزیر خارجه، سه دفعه وزیر علوم و معارف، دو بار وزیر فوائد عامه و تجارت و یک بار وزیر عدلیه بوده‌است.
نامبرده پس از صدور فرمان مشروطیت، وزیر امور خارجه شد و در آن‌دوره در اغلب کابینه‌ها عضویت داشت. بعدها از طرف ناصرالملک (نایب‌السلطنه ایران)، در غیاب مجلس به نخست‌وزیری انتخاب شد و مشکلات مملکت را افزون کرد. روسها از وی امتیاز راه‌آهن از جلفا به تبریز و از صوفیان تا دریاچه ارومیه و کشف و استفاده معادن حریم راه را گرفتند و انگلیسی‌ها نیز امتیاز راه‌آهن مُحَمّرَه (خرمشهر) به خرم‌آباد و ساختن اسکله در جنوب را.
علاءالسلطنه از طرف احمدشاه هم به نخست‌وزیری رسید و این بار سازمان پلیس جنوب را که انگلیسی‌ها در فارس و بوشهر تشکیل داده بودند، به رسمیت شناخت!
...
اگرچه مباحث تاریخی بر خلاف علوم دقیقه (علوم سخت) Hard science و ثابت‌ها در فیزیک و ریاضی، با امّا و اگر و تفسیر به رأی همراه است، با همه این اوصاف، باید بر لب جوی تاریخ بنشینیم و از آن بیاموزیم. بخصوص که مرتجعین کهنه و نو از ناآشنایی ما با وقایع تاریخی، سوءاستفاده می‌کنند.
تاریخ، «بایگانی اسناد مرده نیست. حضور در آیینه پریشان گذشته‌هاست...»
برای ارسال این مطلب به فیسبوک، آیکون زیر را کلیک کنید: Hard science و ثابت‌ها در فیزیک و ریاضی، با امّا و اگر و تفسیر به رأی همراه است، با همه این اوصاف، باید بر لب جوی تاریخ بنشینیم و از آن بیاموزیم. بخصوص که مرتجعین کهنه و نو از ناآشنایی ما با وقایع تاریخی، سوءاستفاده می‌کنند.</br>
تاریخ، «بایگانی اسناد مرده نیست. حضور در آیینه پریشان گذشته‌هاست...»){kind=small}
facebook