پیمان سعدآباد Treaty of Saadabad مسألهِ تاریخ، تاریخ مسأله‌هاست
سلام بر شما خانم‌ها و آقایان محترم، اهل تمیز. این بحث به Treaty of Saadabad پیمان سعدآباد می‌پردازد. من پیشتر موارد زیر را توضیح دادهآم که مقالات و ویدئوهای آن در سایت خودم (و یوتیوب) موجود است:
پیمان الیزه و پیامدهایش، پیمان مولوتف ـ ریبن‌تروپ، پیمان مینسک و تراژدی در اوکراین، نیو استارت New START پیمان جدید کاهش تسلیحات استراتژیک، پیمان فینکنشتاین، قرارداد مُجمَل (عهدنامهٔ مقدماتی)، عهدنامهٔ مُفَصّل، عهدنامهٔ گلستان، معاهده صلح ترکمانچای، قراردادِ نوامبر ۱۸۱۴ (عهدنامهٔ تهران)، قرارداد ارزنه‌الروم، معاهده پاریس، قرارداد(حَکَمیّتِ) گلدسمید، پیمان آخال(آخال تِّکه)، قرارداد سن پترزبورگ(۱۹۰۷)، قرارداد ۱۹۱۹، عهدنامه ۱۹۷۵ الجزایر، و عهدنامهِ مودتِ ۱۹۵۵ بین ایران و ایالات متحده... در این ویدئو توضیح کوتاهی در مورد «پیمان سعدآباد» می‌دهم...
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
▬ ۱۷ تیر ۱۳۱۶ (۸ ژوئیه ۱۹۳۷) میان چهار کشور ایران (رضا شاه پهلوی)، عراق (ملک غازی اول)، افغانستان (محمد ظاهرشاه) و ترکیه (مصطفی کمال آتاترک) در کاخ سعدآباد تهران، عهدنامهٔ عدم تعرض به امضا رسید.
▬ دولتهای امضاکننده متعهد شدند از مداخله در امور داخلی یکدیگر پرهیز کنند، مرزهای مشترک را محترم شمارند، همچنین از هرگونه تجاوز نسبت به خطوط مرزی یکدیگر خودداری نموده، از تشکیل جمعیت‌ها و دسته‌بندی‌هایی که هدف آن‌ها اختلال صلح در میان کشورهای هم‌جوار و هم‌پیمان است، جلوگیری کنند.
▬ رضاشاه با بسته شدن این پیمان نه تنها سودای تقویت قدرت و افزایش وجههٔ منطقه‌ای خود را در سر می‌پروراند، بلکه به دنبال راهی برای مقابله با تهدید جنبش‌های انقلابی داخلی علیه خود نیز بود.
▬ توجه داشته باشیم که پس از کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹، حکومت دربست در اختیار رضاشاه قرار گرفت و نخست‌وزیر و وزراء توسط خود وی تعیین شده، عملاً نقشی در سیاست خارجی نداشتند.
▬ مجلس هم مطیع اوامر شاهانه بود؛ ازاین‌رو، بسته شدن پیمان سعدآباد با مخالفتی از درون ساختار حکومت مواجه نشد و مجلس آن را تصویب کرد. می‌توان گفت جامعه و مردم قدرتی برای مداخله در تصمیم‌گیری‌های هستهٔ مرکزی قدرت نداشتند.
▬ در آن ایام، انگلستان نفوذ گسترده‌ای در خاورمیانه داشت و از مدتها قبل، به فکر ایجاد موانع مؤثری در جنوب شوروی بود تا از نفوذ کمونیسم به سمت مناطق نفت‌خیز منطقه و ایران جلوگیری کند، به همین دلیل زمینه‌های حل اختلافات و بسته شدن پیمان سعدآباد را فراهم کرد.
▬ روی کار آمدن هیتلر در آلمان هم، انگلستان را به واکنش واداشت. بخصوص که دولتهای ضعیف در منطقهٔ خاورمیانه برای تعدیل فشار شوروی و انگلیس، به سوی آلمان گرایش یافته بودند و بهترین راه‌کار مقابله با آن، یک پیمان امنیتی منطقه‌ای بود.
▬ ۱۳ تیرماه ۱۳۱۶، نیز بین ایران و عراق، برای تحدید حدود و حل اختلافات دو کشور راجع به اروندرود (شط العرب) موافقتنامه‌ای امضاء شد.
▬ پیش از این، بین دولتهای ایران و ترکیه قراردادهای مفصلی بسته شده بود. ازجمله در موارد زیر:
- امنیت منطقه سرحدی و تسویه اختلافاتی که در منطقه مزبور به ظهور می‌رسد،
- همکاری در مسائل حقوقی و تجاری
- استرداد مقصرین
- تنظیم طرز عمل ادامه گمرکات که در سرحد دائر خواهد شد
- دایر کردن خطوط تلگرافی و تلفنی بین دو کشور
- تسهیل و ازدیاد ترانزیت
- حمل‌ونقل مال‌التجاره و مسافر از طریق طرابوزان-تبریز-تهران و بالعکس...
▬ وزیر امورخارجه افغانستان به تهران آمد و با رضاشاه دیدار کرد و عهدنامه عدم تعرض، ۱۷ تیر ماه ۱۳۱۶، در کاخ سعدآباد تهران به امضای چهار کشور متعهد یعنی: ایران، افغانستان، عراق و ترکیه رسید.
▬ عهدنامه مزبور چهار کشورِ امضاکننده، ضمن تعهد بر عدم تعرض به یکدیگر و محترم شمردن حدود مرزی، فعالیت گروه‌های معارض و مسلح در کشور خود که علیه کشورهای همسایه فعالیت می‌نمودند را ممنوع کردند.
▬ از این طریق امکان هرگونه تجزیه‌طلبی و عاملیت بیگانه از گروه‌های جدایی‌خواه گرفته شد و تمامیت ارضی کشورهای متعاهد به ویژه ایران، تأمین شد، چراکه تنها کشوری که با هر سه کشور دیگر مرز مشترک دارد، ایران است. این پیمان تعهدی ابدی نبوده و هر پنج سال یکبار قابل تجدیدنظر بود.
▬ پس از امضای توافق فوق، رضاشاه طی سخنانی که به مناسبت افتتاح دوره یازدهم مجلس شورای ملی ایراد کرد، گفت: «پیمان سعدآباد در مشرق‌زمین بی‌سابقه بوده و در این هنگام که امور عالم مشوش است، مدد بزرگی به بقای صلح جهان خواهد بود.»
▬ پیمان سعدآباد مانند هر پیمان دیگری مزایا و معایبی دربرداشت. پیمان مزبور از جهاتی به ضرر ایران و به نفع سه کشور دیگر تمام شد. ترکیه قسمتی از ارتفاعات آرارات را درقبال دریافت شهر مهم قطور از ترکیه که دارای موقعیت سوق‌الجیشی بود، به دست آورد.
قُطور در استان آذربایجان غربی ایران و از بخش‌های سنی‌نشین شهرستان خوی است. مردمان بخش قطور کرد (کرمانج) و به گویش کردی کرمانجی تکلم می‌کنند. قطور نزدیک دروازهٔ مرزی رازی در مرز ترکیه قرار گرفته و در زمان رضا شاه با امضای پیمان سعدآباد از ترکیه گرفته شد و در ازای آن سرزمین آرارات کوچک از ایران جدا و به ترکیه واگذار شد.
▬ خط مرزی ایران و عراق به زیان ایران تعیین شد؛ زیرا رضاشاه منابع نفتی واقع در غرب ایران و اداره کامل اروندرود را به عراق واگذار کرد. افغانستان هم با امضای این پیمان از تلاش احتمالی ایران برای بازگرداندن مناطق تاجیک‌نشین به ایران مصونیت یافت.
▬ البته بر اساس قانون تصویب عهدنامه سرحدی منعقده بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت پادشاهی عراق - (مصوب ۲۵ اسفند ماه ۱۳۱۶) ماده ۲، خط تالوگ به عنوان مرز بین ایران و عراق تعیین گردیده‌است.
▬ انگلیس با انعقاد پیمان سعدآباد به هدف خود برای ایجاد سدی در مقابل کمونیسم رسید. با این حال دیری نگذشت که با وقوع جنگ جهانی دوم و اتحاد شوروی و انگلیس برای اشغال ایران، در شهریور ۱۳۲۰ نه تنها هیچ‌یک از متعاهدین این پیمان به یاری ایران نشتافتند بلکه حتی دولت عراق خاک خود را پایگاه حمله انگلیس به ایران قرار داد.
متن پیمان سعدآباد (عهدنامهٔ عدم تعرض)
مقدمه
اعلی‌حضرت همایون شاهنشاه ایران
اعلی‌حضرت پادشاه افغانستان
اعلی‌حضرت ملک عراق
و حضرت رئیس‌جمهور ترکیه
نظر به تمایلی که در فراهم ساختن موجبات حفظ روابط ودادیه و حسن تفاهم بین خود با تمام وسائل موجوده خود دارند و برای تأمین و استقرار صلح و امنیت در شرق نزدیک به وسیله تضمینات تکمیلیه در حدود میثاق جامعه ملل و برای کمک به صلح عمومی و برای ایفا به وظایفی که به موجب عهدنامه تحریم جنگ مورخه ۲۷ اوت ۱۹۲۸ پاریس و عهود دیگر که در آن‌ها شرکت نموده‌اند متقبل شده‌اند و تماماً با میثاق جامعه ملل و عهدنامه تحریم جنگ موافقت دارد، تصمیم نمودند که این عهدنامه را منعقد نمایند و برای این منظور نمایندگان مختار خود را به قرار ذیل:
اعلی‌حضرت همایون شاهنشاه ایران: جناب آقای عنایت‌الله سمیعی وزیر امور خارجه ایران.
اعلی‌حضرت پادشاه افغانستان: جناب آقای فیض محمدخان وزیر امور خارجه افغانستان.
اعلی‌حضرت پادشاه عراق: جناب آقای دکتر ناجی‌الاصیل وزیر امور خارجه عراق.
حضرت رئیس‌جمهور ترکیه: جناب آقای دکتر توفیق رشدی اراس وزیر امور خارجه ترکیه.
تعیین نموده‌اند و مشارٌ‌الیهم بعد از ارائه اختیارنامه‌های خود که به‌طور مرتب تنظیم شده بود در مقررات ذیل موافقت حاصل نمودند:
ماده ۱ دول متعاهد متعهد می‌شوند که سیاست عدم مداخله مطلق در امور داخلی یکدیگر را تعقیب نمایند.
ماده ۲ دول متعاهد معظمه صریحاً متقبل می‌شوند که مصونیت حدود مشترک یکدیگر را کاملاً محترم بشمارند.
ماده ۳ دول متعاهد معظمه موافقت می‌نمایند که در کلیه اختلافات بین‌المللی که با منافع مشترک آن‌ها مربوط باشد با یکدیگر مشورت نمایند.
ماده ۴ هر یک از دول متعاهد در مقابل یکدیگر متقبل می‌شوند که در هیچ مورد خواه به تنهایی و خواه به معیت یک یا چند دولت دیگر به هیچ گونه عملیات متجاوزانه علیه یکدیگر مبادرت ننمایند. عملیات ذیل تجاوز محسوب می‌شود:
اول - اعلان جنگ. دوم - تهاجم به وسیله قوای مسلح یک مملکت حتی بدون اعلان جنگ به خاک مملکت دیگر. سوم - حمله به وسیله قوای بری و بحری یا هوایی حتی بدون اعلان جنگ به خاک یا به سفاین یا به هواپیماهای مملکت دیگر. چهارم - کمک یا همراهی مستقیم یا غیر مستقیم به متجاوز. عملیات ذیل تجاوز محسوب نخواهند شد: ۱ - اجرای حق دفاع مشروع یعنی مقاومت در مقابل یک اقدام متجاوزانه به‌طوری‌که فوقاً تعریف شد. ۲ - اقدام در اجرای ماده ۱۶ میثاق جامعه ملل. ۳ - اقدام در اثر تصمیم متخذه به توسط مجمع عمومی یا شورای جامعه ملل یا برای اجرای بند ۷ ماده میثاق جامعه ملل مشروط بر اینکه درمورد اخیر این اقدام بر ضد دولتی به عمل بیاید که بدواً مبادرت به تجاوز نموده باشد. ۴ - مساعدت به دولتی که مورد حمله و تهاجم یا اعلان جنگ یکی از دول متعاهد برخلاف مقررات عهدنامه تحریم جنگ مورخه ۲۵ اوت ۱۹۲۸پاریس واقع شده باشد.
ماده ۵ هر گاه یکی از دول متعاهد معتقد شود که ماده چهارم این عهدنامه نقض یا در شرف نقض می‌باشد بلافاصله موضوع را در پیشگاه شورای جامعه ملل مطرح خواهد ساخت. مقررات مذکوره در فوق لطمه‌ای به حق دولت مزبور دائر به اتخاذ هر گونه رویه که در این موقع لازم بداند وارد نخواهد ساخت.
ماده ۶ هر گاه یکی از دول متعاهد علیه دولت ثالثی مبادرت به تجاوز نماید طرف دیگر می‌تواند بدون اطلاع قبلی این عهدنامه را نسبت به متجاوز فسخ نماید.
ماده ۷ هر یک از دول متعاهد متقبل می‌شوند که در حدود سرحدات خود از تشکیل یا عملیات دستجات مسلح و از ایجاد هر گونه هیئت یا تشکیلات دیگری برای تخریب مؤسسات موجوده و یا برای اختلال نظم و امنیت هر قسمتی از خاک متعاهد دیگر (سرحدی یا غیر سرحدی) و یا برای واژگون ساختن طرز حکومت طرف دیگر جلوگیری نمایند.
ماده ۸ نظر به اینکه دول متعاهد میثاق عمومی تحریم جنگ مورخه ۲۷ اوت ۱۹۲۸ را به رسمیت شناخته‌اند و به موجب میثاق مزبور تسویه یا حل هر گونه اختلاف یا تنازع (قطع نظر از کیفیت یا منشأ آن) که ممکن است بین آن‌ها بروز نماید باید فقط به وسائل مسالمت‌آمیز به عمل آید این مقررات را تأیید نموده و اعلام می‌دارند که به هر طریق مسالمت‌آمیزی که برای این منظور فعلاً بین دول متعاهد موجود یا در آتیه موجود شود، متوسل خواهند شد.
ماده ۹ هیچ‌یک از مواد این عهدنامه نمی‌تواند به هیچ وجه تعهداتی را که دول متعاهد به موجب میثاق جامعه ملل متقبل شده‌اند تضعیف نماید.
ماده ۱۰ این عهدنامه که به زبان فرانسه نوشته شده در چهار نسخه به امضاء رسیده و هر یک از دول متعاهد دریافت یک نسخه آن را اعتراف می‌نمایند برای مدت پنج سال منعقد می‌گردد. در انقضاء این مدت عهدنامه مزبور به جز در موردی که یکی از دول متعاهد با اطلاع قبلی شش ماه فسخ آن را اعلام نماید برای پنج سال دیگر به خودی خود تجدید خواهد شد و این عمل مرتباً تکرار می‌شود تا آنکه یک یا چند دولت متعاهد فسخ آن را با اطلاع قبلی شش ماه اعلام دارند. این عهدنامه در صورتی هم که به توسط یکی از دول متعاهد فسخ شود بین دول متعاهد دیگر معتبر خواهد بود. این عهدنامه به توسط هر یک از دول متعاهد بر طبق مقررات قانون اساسی آن مملکت به تصویب خواهد رسید و در جامعه ملل به توسط رئیس دارالانشاء ثبت خواهد شد و از رئیس دارالانشاء تقاضا خواهد شد که آن را با اطلاع سایر دول عضو جامعه برساند اسناد تصویب آن به توسط هر یک از کشورهای متعاهد به دولت ایران تسلیم خواهد گردید به محض اینکه اسناد تصویب از طرف دو دولت متعاهد تسلیم شده این عهدنامه بین آن دو دولت به موقع اجراء گذارده خواهد شد و راجع به دولت ثالث وقتی به موقع اجرا گذارده می‌شود که دولت مزبور اسناد تصویب آن را تسلیم نماید و به همین قسم درمورد دولت چهارم نیز رفتار خواهد شد به محض تسلیم هر یک از اسناد تصویب مراتب به فوریت به توسط دولت ایران به تمام امضاکنندگان این عهدنامه اشعار خواهد شد.
در کاخ سعدآباد (تهران) ۱۷ تیر ماه ۱۳۱۶
░▒▓ همه نوشته‌ها و ویدئوها در آدرس زیر است:
برای ارسال این مطلب به فیس‌بوک، آیکون زیر را کلیک کنید: گلدسمید، پیمان آخال(آخال تِّکه)، قرارداد سن پترزبورگ(۱۹۰۷)، قرارداد ۱۹۱۹، عهدنامه ۱۹۷۵ الجزایر، و عهدنامهِ مودتِ ۱۹۵۵ بین ایران و ایالات متحده...پرداختهام.){kind=small}
facebook