کنفرانس تهران، وَرق را به سود متفقین برگرداندTehran Conference, 1943
در اسطوره‌های یونان؛ آنتیگون Αντιγόνη، دختر «اودیپ» و «یوکاسته» است.
برادرانش به خاک و خون غلطیدند. به آنتیگون امر شد مبادا، به فکر تدفین آنان باشد. او اما از این فرمان سرپیچی کرد و گفت که «از قلب فرمان می‌برَد» و به خاک سپاری پرداخت. در ازای این گستاخی، آنتیگون را مجازات و زنده به گور کردند. این تراژدی را سوفوکلس Sophocles در نمایشنامه آنتیگونه Antigone، به تصویر کشیده‌است.
خانمها و آقایان محترم سلام بر شما. این بحث به کنفرانس تهران اشاره دارد که بیش از ۸۰ سال پیش، با حضور وینستون چرچیل، فرانکلین روزولت و ژوزف استالین در فاصله بین ۶ تا ۹ آذر ۱۳۲۲ در سفارت شوروی در تهران برگزار شد. چه ضرورتی دارد طرح اینگونه مباحث، آنهم در این شب تاریک و بیم موج و گردابی چنین هایل؟ البته من از غزه مجروح نیز نوشته‌ام آنهم در روزگار تهی از ارزش‌های آرمانی، در شرایطی که تگرگ دروغ می‌بارد و ابر و باد و مه و خورشید و فلک، جانب اشغالگران را می‌گیرند. می‌دانم که بیان کلمه حق مرارت دارد اما من از قلبم فرمان می‌برم. ازهمین‌رو، درحالیکه هیچ سنخیتی با حماس و حماسیان ندارم، مرعوبِ اشغالگران و پادوهای استعمار و ارتجاع نشده، از غزه مجروح نیز نوشته‌ام. همچنین از دامگه حادثه و «خطابه ارتجاع»، گفتارها و استدلال‌هایی که بر حفظ وضع موجود تأکید می‌کنند...
برگردیم به کنفرانس تهران
واقعش جهانِ پسا جنگ جهانی دوم، متأثر از اینگونه نشست‌ها بود که در پوتسدام و یالتا، و بویژه در تهران برگزار شد. کنفرانس تهران که با نام رمز Eureka یوریکا εὕρηκα، همان «یافتم یافتم» ارشمیدس نامگذاری شده بود، تاثیر زیادی بر ایران و آینده جهان گذاشت، نشست مزبور که اواخر جنگ جهانی دوم و یورش نهایی علیه آلمان و متحدانش (ایتالیا و ژاپن و...) بر سر زبان‌ها افتاد، از ۶ تا ۹ آذرماه ۱۳۲۲ (۲۸ نوامبر تا ۱ دسامبر ۱۹۴۳) با شرکت چرچیل و روزولت و استالین - بدون این که دولت ایران خبر داشته باشد- در محل سفارت شوروی (سابق) در تهران برگزار شد. استالین، میزبان چرچیل و روزولت بود. پادشاه نه خبر داشت و نه دعوت شده بود. چهار روز پس از کنفرانس، (۱۳ آدر ۱۳۲۲) مطبوعات ایران خبری در این مورد منتشر کردند.
پیش از این کنفرانس، نشستی در سطحی دیگر در قاهره، برگزار شد. بعد از آن هم در شهر پوتسدام Potsdam (در نواحی آلمان اشغال شده) و یالتا Yalta (واقع در شبه جزیره کریمه، مرحلۀ پایانی این نوع دیدارها صورت گرفت. گفته می‌شود در کنفرانس تهران، بریتانیا، شوروی و آمریکا از گزند جاسوسی علیه همدیگر در امان نبودند، و خودشان هم از یکدیگر استراق سمع می‌کردند.
کنفرانس تهران لحظه‌ای در جنگ جهانی دوم و قرن بیستم است که آمریکا به عنوان یک ابرقدرت طرف معامله با شوروی ظاهر گشته و نقش بریتانیا کمتر از قبل شده‌است. ازجمله مباحث آن نشست سِرّی، که با بزرگداشت نبرد استالینگراد (از سرنوشت سازترین نبردهای جبهه شرقی جنگ جهانی دوم) آغاز شد، تاریخ و ابعاد پیاده‌شدن نیروهای بریتانیایی و آمریکایی در فرانسه و حملهٔ تهاجمیِ نیروهای روسی در ارتباط با آن بود.
...
از اشغال کشور ما در ۱۳۲۰، راه آهن ایران شریان ارسال کمک‌های آمریکا و بریتانیا - بویژه سلاح - به شوروی بود. دالان پارسی The Persian Corridor برای رساندن تجهیزات به شوروی اهمیت بسیار داشت.
اگر به مشکل ارسال تجهیزات از مسیر اقیانوس منجمد شمالی و بندر آرخانگلسک Arkhangelsk (تنها بندر شمالی روسیه) و انهدام کامل بعضی از این محموله‌ها توسط زیردریایی‌های آلمان توجه کنیم، اهمیت حیاتی دالان پارسی را پی می‌بریم.
...
تمامی راه‌های کشور به خصوص خطوط راه آهن و شوسه تحت کنترل نیروهای اشغالگر در آمد. نیروی کار ایرانی برای تهیه تدارکات ارتش‌های درگیر در جنگ، با نازل‌ترین دستمزد به کار گماشته شد. منابع نفتی ایران غارت شد و بحران غذایی در کشور به اوج خود رسید. همراه با تمامی این مسائل، سیاست‌های پولی مهاجمان و تحمیل مخارج ارتش آنان، مردم بی‌پناه ایران را با مشکلات زیادی روبرو ساخت. در تمام مدت جنگ، نفت ایران احتیاجات نظامی متفقین را برآورده می‌کرد، به خصوص پس از ورود ژاپن به جنگ، معادن نفت ایران تنها منبعی بود که نفت مورد احتیاج را تامین می‌ساخت.
...
با راه آهن ایران، هزاران تُن تسلیحات و... از طریق بنادر خلیج فارس به سواحل دریای خزر و شوروی ارسال شد.
علاوه بر راه‌آهن، جاده‌های ایران را هم، که مُدام کامیون‌ها بار می‌بردند، در انتقال سلاح و... به خدمت گرفتتد. ایران به پل پیروزی متفقین تبدیل شده بود.
مردم فقیر ایران در شرایط سخت و قحطی بودند اما بخش زیادی از گندم کشور به شوروی فرستاده می‌شد.
...
برگزاری نشست رهبران متفقین در تهران در مشخص‌کردن سرنوشت جنگ جهانی دوم نقش زیادی داشت. هجوم سربازان متفقین به سواحل نرماندی فرانسه در کنفرانس تهران کلید زده شد و استالین، ضمیمه‌‌شدن بخشی از لهستان را به شوروی، و در مقابل بخشی از آلمان را به لهستان پیش کشید و به آمریکا وعده داد بعد از پایان جنگ، جانب آن کشور را در نبرد با ژاپن خواهد گرفت.
دغدغه چرچیل اما، بیشتر دفاع از منافع بریتانیا در شمال آفریقا و خاورمیانه بود. ازهمین‌رو می‌خواست عملیات نظامی در مدیترانه شدت بگیرد.
چرچیل همچنین می‌خواست منابع اختصاص‌یافته به جبهه‌های ایتالیا، بالکان و برمه مورد غفلت واقع نشوند.
...
۱۸ ماه بعد از کنفرانس تهران، آلمان به زانو درآمد و همین مقدمه‌ای شد برای یک نظم نوین جهانی.
سران متفقین، پیرامون برقراری صلح و امنیت جهانی، صحبت کردند و روزولت طرح خود را برای مقابله با تهدیدات جهانی- تشکیل سازمان ملل متحد - پیش کشید، سازمانی به رهبری آمریکا، بریتانیا، شوروی و چین.
...
قرار بود متفقین پس از جنگ از ایران خارج شوند. نیروهای آمریکایی و انگلیسی به تخلیه نیروهای خود از ایران پرداختند. اما دولت شوروی بازی درآورد و قبل از خاتمه جنگ درصدد به دست‌آوردن امتیاز استخراج نفت شمال برآمد.
گرچه با تصویب قانون منع اعطای امتیاز نفت به خارجیان در مجلس شورای ملی، از دریافت این امتیاز محروم شد، ولی نیروهای خود را از ایران بیرون نبرد. به پشتیبانی از جنبش‌های خودمختاری در کردستان و آذربایجان پرداخت و از ورود نیروهای پلیس و ژاندارمری ایران به آن نواحی خودداری کرد.
جمهوری مهاباد در کردستان و فرقه دمکرات در آذربایجان با پشتیبانی شوروی قدرت گرفتند که شرح دیگر می‌طلبد...(...)
شایان ذکر است که مسئلۀ آذربایجان باعث شد بعد از جنگ جهانی دوم، نخستین رویارویی بلوک شرق و غرب در جهان شکل بگیرد.
...
▬ پیس از کنفرانس تهران، بین آمریکا و انگلیس ارتباط زیادی وجود نداشت؛ ولی به‌تدریج شاهد شکل‌گیری ائتلاف جدید لندن و واشنگتن در مسائل ایران می‌شویم که این ازجمله پیامدهای کنفرانس تهران است.
▬ کنفرانس تهران پس از نبرد استالینگراد شکل گرفت. در حاشیۀ این کنفرانس، چرچیل متن نامۀ جرج پنجم، پادشاه بریتانیا، را خطاب به استالین خواند و شمشیر پادشاه را از طرف پادشاه به استالین اهدا کرد که بعدها به شمشیر استالینگراد مشهور شد.
▬ بعد از کنفرانس تهران نیز سه خیایان پایتخت به نام استالین، چرچیل و روزولت نامگذاری شد که یعد از انقلاب، به نام میرزا کوچک خان، نوفل لوشاتو و مفتح تغییر یافت. سایه کنفرانس چهار روزه تهران که ورق را به سود متفقین برگرداند، تا سالها بر ایران سنگینی کرد.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
اعلامیه سه دولت امریکا بریتانیا و شوروی در کنفرانس تهران
ما رئیس‌جمهور ایالات متحده، نخست‌وزیر بریتانیا و نخست‌وزیر اتحاد جماهیر شوروی، در این چهار روز گذشته، در پایتخت متحد خود، ایران، دیدار کرده‌ایم و سیاست مشترک خود را شکل داده و تأیید کرده‌ایم. عزم خود را ابراز می‌کنیم که ملت‌های ما در جنگ و صلحی که پس از آن خواهد آمد، با هم همکاری کنند. در مورد جنگ، ستادهای نظامی‌مان [در بحث‌ها] شرکت کرده‌اند و ما برنامه‌های خود را برای نابودی نیروهای آلمانی هماهنگ کرده، و در مورد محدوده و زمان عملیاتی که از شرق، غرب و جنوب انجام می‌شود، به توافق کامل رسیده‌ایم. درک مشترکی که در اینجا به آن رسیده‌ایم تضمین می‌کند که پیروزی از آن ما خواهد بود و در مورد صلح - مطمئن هستیم که توافق ما به صلحی پایدار خواهد رسید... صلحی که اراده خیر توده عظیم مردم جهان را با خود دارد و فاجعه و وحشت جنگ را برای چندین نسل از بین خواهد برد. ما با مشاوران خود مشکلات آینده را بررسی کرده.، خواهان همکاری و مشارکت فعال همه ملت‌های کوچک و بزرگ خواهیم بود که قلب و ذهن‌شان علیه ظلم، بردگی، ستم و نابردباری است. ما از آنها استقبال می‌کنیم.... هیچ قدرتی بر روی زمین نمی‌تواند مانع از بین بردن ارتش آلمان... شود. حمله ما بی امان و فزاینده خواهد بود. [درحالیکه این کنفرانس به پایان می‌رسد] ما با اطمینان به روزی می‌نگریم که همه مردم جهان زندگی آزادانه، دست نخورده از استبداد، و بر اساس خواسته‌های متفاوت و وجدان خود خواهند داشت...
تهران، ۱ دسامبر ۱۹۴۳
امضا: روزولت، چرچیل و استالین
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
انتظار دولت و ملت ایران از سران متفقین
محمد ساعد وزیر امور خارجه ایران یادداشتی برای مولوتُف کمیسر امور خارجه اتحاد جماهیر شوروی، ایدن وزیر امور خارجه بریتانیا، و دریفوس وزیر مختار آمریکا (که بجای وزیر امور خارجه آن کشور در کنفرانس تهران شرکت کرده بود) فرستاد و در آن تلاش‌ها و کوشش‌های ایران را در راه پیروزی متفقین و سختی‌ها و دشواری‌هایی را که ایران بر اثر جنگ و همکاری با متفقین با آنها روبرو شده بود یادآوری کرد. وزیر امور خارجه ایران در پایان تذکاریه خود، انتظار دولت و ملت ایران را از سران متفقین بة شرح زیر بیان نمود:
«دولت و ملت ایران انتظار دارند در این موقع که پیشوایان معظم سه دولت بزرگ در ایران اقامت دارند برای تأیید مراتب بالا اعلامیه صادر و بدینوسیله حُسن نیتی را که کراراً کتباً و شفاهاً نسبت به ایران ابراز داشته‌اند بار دیگر تصریح نمایند.»
...
«دولت و ملت ایران انتظار دارند در این موقع که پیشوایان معظم سه دولت بزرگ در ایران اقامت دارند برای تأیید مراتب بالا اعلامیه صادر و بدینوسیله حُسن نیتی را که کراراً کتباً و شفاهاً نسبت به ایران ابراز داشته‌اند بار دیگر تصریح نمایند.»
...
به دنبال دیدارها و گفتگوهای پادشاه با سران سه کشور (آمریکا، انگلیس و شوروی)، آنان، اعلامیه‌ای در ۹ آذر ۱۳۲۲ امضا کردند که تمامیت ارضی ایران را محترم می‌شمارند و ایران پشتیبانی اقتصادی دریافت خواهد کرد که خسارت‌های جنگ را جبران کند.
«رئیس جمهوری کشورهای متحده آمریکا، نخست وزیر اتحاد جماهیر شوروی و نخست وزیر ممالک متحده انگلستان پس از مشورت بین خود و با نخست وزیر ایران مایلند موافقت سه دولت را جمع به مناسبات خود به ایران اعلام دارند. دولت‌های کشورهای متحده آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی و ممالک متحده انگلستان کمک‌هائی را که ایران در تعقیب جنگ بر علیه دشمن مشترک و مخصوصاً در قسمت تسهیل وسائل حمل و نقل مهمات از ممالک ماوراء بحار به اتحاد جماهیر شوروی بعمل آورده تصدیق دارند. سه دولت نامبرده تصدیق دارند که این جنگ مشکلات اقتصادی خاصی برای ایران فراهم آورده و موافقت دارند که با در نظر‌گرفتن احتیاجات سنگینی که عملیات جنگی جهانی بر آنها تحمیل می‌کند و کمی وسائل حمل و نقل در دنیا و همچنین کمی مواد خام و سایر حوائج کشوری کمک‌های اقتصادی خود را تا حد امکان به دولت ایران ادامه بدهند. راجع به دوره بعد از جنگ، دُوَل کشورهای متحده آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی و ممالک متحده انگلستان با دولت ایران موافقت دارند که هر نوع مسائل اقتصادی که در پایان مخاصمات، ایران با آن مواجه باشد از طرف کنفرانس‌ها یا مجامع بین‌المللی که برای مطالعه مسائل اقتصادی بین‌المللی تشکیل یا ایجاد شود با مسائل اقتصادی سایر ملل متحده مورد توجه کامل قرار گیرد. دولت‌های کشورهای متحده آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی و ممالک متحده انگلستان در حفظ استقلال و حاکمیت و تمامیت ارضی ایران با دولت ایران اتفاق نظر دارند و به مشارکت ایران با سایر ملل صلح دوست در برقراری صلح بین‌المللی و امنیت و سعادت بعد از جنگ بر طبق اصول منشور آتلانتیک که مورد قبول هر چهار دولت است استظهار دارند».
وینستون چرچیل
ژ. و استالین
فرانکلین د. روزولت
البته امضا‌كنندگان این اعلامیه، چندان پایبندی به تعهد خود راجع به ایران نشان ندادند..
Declaration of the Three Powers
We, The President of the United States, the Prime Minister of Great Britain, and the Premier of the Soviet Union, have met these four days past, in this, the Capital of our ally, Iran, and have shaped and confirmed our common policy. We express our determination that our Nations shall work together in war and in the peace that will follow. As to war—our military staffs have joined in our round-table discussions, and we have concerted our plans for the destruction of the German forces. We have reached complete agreement as to the scope and timing of the operations to be undertaken from the east, west, and south. The common understanding which we have here reached guarantees that victory will be ours. And as to peace- we are sure that our concord will win an enduring peace. We recognize fully the supreme responsibility resting upon us and all the United Nations to make a peace which will command the good will of the overwhelming mass of the peoples of the world and banish the scourge and terror of war for many generations. With our diplomatic advisers we have surveyed the problems of the future. We shall seek the cooperation and active participation of all Nations, large and small, whose peoples in heart and mind are dedicated, as are our own peoples, to the elimination of tyranny and slavery, oppression and intolerance. We will welcome them, as they may choose to come, into a world family of democratic Nations. No power on earth can prevent our destroying the German armies by land, their U-boats by sea, and their war plants from the air. Our attack will be relentless and increasing. Emerging from these cordial conferences we look with confidence to the day when all peoples of the world may live free lives, untouched by tyranny, and according to their varying desires and their own consciences. We came here with hope and determination. We leave here, friends in fact, in spirit, and in purpose.
Signed: ROOSEVELT, CHURCHILL, AND STALIN.
Signed at Teheran, December 1, 1943.
We, The President of the United States, the Prime Minister of Great Britain, and the Premier of the Soviet Union, have met these four days past, in this, the Capital of our ally, Iran, and have shaped and confirmed our common policy. We express our determination that our Nations shall work together in war and in the peace that will follow. As to war—our military staffs have joined in our round-table discussions, and we have concerted our plans for the destruction of the German forces. We have reached complete agreement as to the scope and timing of the operations to be undertaken from the east, west, and south. The common understanding which we have here reached guarantees that victory will be ours. And as to peace- we are sure that our concord will win an enduring peace. We recognize fully the supreme responsibility resting upon us and all the United Nations to make a peace which will command the good will of the overwhelming mass of the peoples of the world and banish the scourge and terror of war for many generations. With our diplomatic advisers we have surveyed the problems of the future. We shall seek the cooperation and active participation of all Nations, large and small, whose peoples in heart and mind are dedicated, as are our own peoples, to the elimination of tyranny and slavery, oppression and intolerance. We will welcome them, as they may choose to come, into a world family of democratic Nations. No power on earth can prevent our destroying the German armies by land, their U-boats by sea, and their war plants from the air. Our attack will be relentless and increasing. Emerging from these cordial conferences we look with confidence to the day when all peoples of the world may live free lives, untouched by tyranny, and according to their varying desires and their own consciences. We came here with hope and determination. We leave here, friends in fact, in spirit, and in purpose.
Signed: ROOSEVELT, CHURCHILL, AND STALIN.
Signed at Teheran, December 1, 1943.
- والنتین میخائیلویچ برژکف، مأموریت در برلین
- والنتین میخائیلویچ برژکف، Tehran lessons of history تهران درسهایی از تاریخ
- چرچیل، خاطرات جنگ، جلد سوم
- خامه‌ای، انور، سال‌های پرآشوب
- تفرشی، مجید، ایران بی خبر از کنفرانس تهران...
- مفیدی، حسن، اسناد کنفرانس های تهران، یالتا، پوتسدام
- نتیجه‌گیری نظامی کنفرانس تهران. ۱ دسامبر ۱۹۴۳، مقالات پارلمان بریتانیا
- پیتر شلیپوس، کنفرانس تهران: آزمون قدرتهای بزرگ
- اسکراین، کلارمونت، جنگ‌های جهانی در ایران
- یوبانک، کیث، اجلاس سران در تهران
- مجموعه «تاریخ دیپلماسی روسیه»، کنفرانس تهران
- کنفرانس تهران (اعلامیه سه دولت راجع به ایران)، نشریه وزرات امورخارجه، ۱۳۲۳
- بدنارتس، دیتر، کنفرانس تهران
- اسطوره های بدون کرکس.عملیات «یورکا» یا ضیافت تهران.(فیلم روسی)
- Операция "Эврика", или тегеранское застолье. Мифы без грифа
- جفری رابرتز، استالین در کنفرانس‌های تهران، پوتسدام و یالتا
- "Milestones: 1937–1945". Office of the Historian. US Department of State.
- Declaration of the Three Powers Regarding Iran – 1 December 1943
- Roberts, Geoffrey (2007). "Stalin at the Tehran, Yalta, and Potsdam Conferences". Journal of Cold War Studies.
- Eubank, Keith (1985). Summit at Tehran
- "Military Conclusions of the Tehran Conference. Tehran, 1 December 1943." British Parliamentary Papers
- Encyclopædia Britannica, Teheran Conference
- Голованов А. Е. Дальняя бомбардировочная… Тегеран. Встреча Большой тройки.
- Мифы без грифа. Операция "Эврика", или тегеранское застолье.
- Серия «История российской дипломатии». Тегеранская конференция. 1943
جُدا از اسناد موجود در آرشیوهای بریتانیا، اسناد موجود در آرشیوهای آمریکا که در دو جلد کتاب منتشر شده و اسناد روسی که تصاویر بخشی از آن در آرشیو علوم اجتماعی در آمستردام موجود است، آثار زیادی به صورت سند، داستان و فیلم ... در مورد کنفرانس تهران تدوین شده‌است. برای نمونه فیلم «تهران- ۴۳»، که در سال ۱۹۸۱ در شوروی (سابق) با بازی Ната́лья Белохво́стикова ناتالیا بلوخووستیکووا و آلن دلون ساخته شد.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
در همین رابطه
Die Dreimächteerklärung der Konferenz im Wortlaut (englisch)
THE TEHERAN CONFERENCE
(United States, United Kingdom, Soviet Union) Agreements on War and Peace. December 1, 1943)
همنشین بهار: سوم شهریور ۱۳۲۰- هجوم متفقین به ایران
░▒▓ همه نوشته‌ها و ویدئوها در آدرس زیر است:
...
همنشین بهار
برای ارسال این مطلب به فیس‌بوک، آیکون زیر را کلیک کنید: بر سر زبان‌ها افتاد، از ۶ تا ۹ آذرماه ۱۳۲۲ (۲۸ نوامبر تا ۱ دسامبر ۱۹۴۳) با شرکت چرچیل و روزولت و استالین - بدون این که دولت ایران خبر داشته باشد- در محل سفارت شوروی (سابق) در تهران برگزار شد. استالین، میزبان چرچیل و روزولت بود.
){kind=small}
facebook