ابوریحان بیرونی، مُورّخ علم، مردم‌شناس و مردم‌نگار
http://www.youtube.com/embed/2vwj9Tsf1mY
هندسه چیست؟ دانستن اندازه‌ها... و خاصیت صورت‌ها و شکل‌ها که اندر جسم موجود است. جسم چیست؟ آن چیز است که یافته شود به بسودن و قائم بودن به تن خویش و جایگاه خویش پُرکرده دارد و چیزی دیگر... با وی اندر جایگاه او نتواند بودن. سطح جیست؟ جسم ناچار بی‌نهایت نبَوَد به همه سوها، و نهایت او سطح است و سطح طول است و عرض. خط چیست؟ اگر بسیط را نهایت باشد آن نهایت ناچار خطی یاشد و آن خط طولی باشد بی عرض. نقطه چیست؟ چون خط را نهایت باشد، نهایت او نقطه بُوَد و بدانک نقطه را نه طول است و نه عرض و نه عمق. او نهایت همه نهایت‌هاست.
(آثارالباقیه عن القرون الخالیه)
خانم‌ها و آقایان محترم؛ سلام بر شما
زما باد بر جان آن کس درود- که داد و خرد باشدش تار و پود
دوستان عزیز
ما در جهان رسانه به دنیا آمده و با جهان رسانه زندگی می‌کنیم. رسانه‌های جمعی Mass media رادیو- تلویزیون و مطبوعات، همچنین رسانه‌های اجتماعی Social Media مثل فیسبوک و نظیر آن که مبتنی بر فناوری نوین اطلاعات و ارتباطات هستند و می‌توانند قدرت سیاسی را به چالش بگیرند. جرأت اندیشیدن و به قول دکارت «روش بکار بردن عقل» را بیاموزند و در تشخیص علم و شبه علم ما را یاری دهند.
اما در این روزگار غریب، که ابتذال به میدان آمده و «میدیا»، رسانه‌های جریان اصلی Mainstream media، آلوده به دروغ و سقوط گفتار شده، رمالان طراز نوین، که تصور می‌کنند با هیستری ضدمذهبی دشنهِ ارتجاع غلاف می‌شود، «رنگدانها گرفته‌اند به کف» و بر دیوار شکستهِ جامعه، عکس مار می‌کشند.
به قول بزرگمهر حکیم «کارهای زمانه میل به اِدبار دارد. چنانستی که خیرات مردمان را وداع کردستی»
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
با ایمان به این واقعیت که کف‌های روی آب اصالت ندارند. فَأَمَّا الزَّبَدُ فَيَذْهَبُ جُفَاءً - غبارزدایی از آینه‌ها را از سرگرفته، و بار دیگر به شهسواران میدان علم می‌پردازم، پیشتر به گالیله، کپلر، دکارت ، بویل، بیکن ، گیلبرت، نیوتن، توماس پین، آینشتاین، برتراند راسل، استیون هاوکینگ، ادوارد سِیگِن، ارنست بلوخ، جان رالز، لئون فوکو و ادوین هابل که دستاوردهایش تغییر عمده‌ای را در درک ما از هستی به وجود آورد پرداخته‌ام. همچنین ابن هیثم، محمد بن موسی خوارزمی، ثابت ابن قره، خواجه نصیر طوسی، ابوالوفا بوزجانی، جابر بن حیان، الکندی، غیاث‌الدین جمشید کاشانی... و نیز، دکتر محسن هشترودی، دکتر غلامحسین مصاحب، دکتر علی جوان، پرویز شهریاری و مریم میرزاخانی و...
از ابوعلی سینا، ابوحامد محمد غزالی، محمد بن زکریای رازی، ابوالفضل بیهقی، شهاب‌الدین سُهرِوَردی، عُمَر خیام، ملاصدرا، ابونصر فارابی و مُحیى‌الدین اِبْن‌ِعَرَبى هم گفته و نوشته‌ام که ویدئوها و مقالات مربوط به آن، در یوتیوب و سایت خودم ثبت شدهاست. اکنون به ابوریحان بیرونی دانشمند ایرانی در سدهٔ چهارم و پنجم هجری می‌پردازم که نوشته‌هایش در زمینهٔ نوروز غنی‌ترین و معتبرترین آثار مکتوب است و شعاع زمین را با حد خطای بسیار پایینی اندازه‌گیری کرد. همو که بیش از هزار سال پیش اولین دانشنامۀ نجوم را نوشت و پنج قرن و اندی پیش از تیکو براهه، امکان گردش زمین به دورخورشید را مطرح کرد و قبل از کپلر، دریافت حرکت سیارات، دُوری نیست بلکه بیضوی است. تکیه کلامش این بود: تعصب چشم‌های بینا را کور و گوش‌های شنوا را کر می‌کند.
دوستان عزیز
ما در جهان رسانه به دنیا آمده و با جهان رسانه زندگی می‌کنیم. رسانه‌های جمعی Mass media رادیو- تلویزیون و مطبوعات، همچنین رسانه‌های اجتماعی Social Media مثل فیسبوک و نظیر آن که مبتنی بر فناوری نوین اطلاعات و ارتباطات هستند و می‌توانند قدرت سیاسی را به چالش بگیرند. جرأت اندیشیدن و به قول دکارت «روش بکار بردن عقل» را بیاموزند و در تشخیص علم و شبه علم ما را یاری دهند.
اما در این روزگار غریب، که ابتذال به میدان آمده و «میدیا»، رسانه‌های جریان اصلی Mainstream media، آلوده به دروغ و سقوط گفتار شده، رمالان طراز نوین، که تصور می‌کنند با هیستری ضدمذهبی دشنهِ ارتجاع غلاف می‌شود، «رنگدانها گرفته‌اند به کف» و بر دیوار شکستهِ جامعه، عکس مار می‌کشند.
به قول بزرگمهر حکیم «کارهای زمانه میل به اِدبار دارد. چنانستی که خیرات مردمان را وداع کردستی»
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
با ایمان به این واقعیت که کف‌های روی آب اصالت ندارند. فَأَمَّا الزَّبَدُ فَيَذْهَبُ جُفَاءً - غبارزدایی از آینه‌ها را از سرگرفته، و بار دیگر به شهسواران میدان علم می‌پردازم، پیشتر به گالیله، کپلر، دکارت ، بویل، بیکن ، گیلبرت، نیوتن، توماس پین، آینشتاین، برتراند راسل، استیون هاوکینگ، ادوارد سِیگِن، ارنست بلوخ، جان رالز، لئون فوکو و ادوین هابل که دستاوردهایش تغییر عمده‌ای را در درک ما از هستی به وجود آورد پرداخته‌ام. همچنین ابن هیثم، محمد بن موسی خوارزمی، ثابت ابن قره، خواجه نصیر طوسی، ابوالوفا بوزجانی، جابر بن حیان، الکندی، غیاث‌الدین جمشید کاشانی... و نیز، دکتر محسن هشترودی، دکتر غلامحسین مصاحب، دکتر علی جوان، پرویز شهریاری و مریم میرزاخانی و...
از ابوعلی سینا، ابوحامد محمد غزالی، محمد بن زکریای رازی، ابوالفضل بیهقی، شهاب‌الدین سُهرِوَردی، عُمَر خیام، ملاصدرا، ابونصر فارابی و مُحیى‌الدین اِبْن‌ِعَرَبى هم گفته و نوشته‌ام که ویدئوها و مقالات مربوط به آن، در یوتیوب و سایت خودم ثبت شدهاست. اکنون به ابوریحان بیرونی دانشمند ایرانی در سدهٔ چهارم و پنجم هجری می‌پردازم که نوشته‌هایش در زمینهٔ نوروز غنی‌ترین و معتبرترین آثار مکتوب است و شعاع زمین را با حد خطای بسیار پایینی اندازه‌گیری کرد. همو که بیش از هزار سال پیش اولین دانشنامۀ نجوم را نوشت و پنج قرن و اندی پیش از تیکو براهه، امکان گردش زمین به دورخورشید را مطرح کرد و قبل از کپلر، دریافت حرکت سیارات، دُوری نیست بلکه بیضوی است. تکیه کلامش این بود: تعصب چشم‌های بینا را کور و گوش‌های شنوا را کر می‌کند.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ابوریحان محمد‌بن‌احمد بیرونی (۳۵۱ – ۴۲۷ خورشیدی)، فقط ادیب و مورخ و جغرافی‌دان نبود، به ریاضیات هم تعلق خاطر داشت. مثلثات را وسعت بخشید و به محاسبه جیب (سینوس) یک درجه توفیق یافت. به دقت طول و عرض کره زمین را حساب کرد و به موضوع گردش زمین بر اطراف محور خود پرداخت.
اختراع شاغول، محاسبه وزن مخصوص چندین و چند فلز، چگونگی پیدایش فسیل از سنگهای رسوبی، طرز کار چشمه‌های طبیعی و چاه‌‌های آرتزین و... را هم در دستور کار خود داشت. روی کروی بودن زمین که خیلی جلو تر بطلمیوس گفته بود، تاکید می‌کند.
وی در کتاب قانون مسعودی،(صفحه ۲۵) در مقاله اول از کتاب مجسطی می‌نویسد: «اول هما فی ان‌السماء کُریّه الشکل و الحرکه، و الثانی فی ان‌الارض کُریّه‌الشکل حِساً...» ابوریحان به کروی بودن زمین که خیلی پیشتر بطلمیوس گفته بود اشاره می‌کند. والثالث فی ان موضع‌الارض من‌الکل، هو فی وسط السما (زمین در وسط آسمان قرار دارد) والرایع و ان فی قدرها عندالسما غیر محسوس به (زمین نسبت به کره آسمان خیلی خیلی کوچک است) و الخامس ان فی لیس فی‌الارض حرکه مکانیه و لا حرکه انتقال ( زمین حرکت وضعی و انتقالی ندارد)...
او سده‌ها پیش از فرانسیس بیکن به اهمیت مشاهده، تجربه و آزمایش توجه داد. می‌گفت وقتی در باغ و بوستان قدم می‌زدم، متوجه شدم گلبرگ‌ها همیشه به تعداد ۳،۴،۶، یا ۱۸ گرد هم می‌‌آیند. هیچ گلی را ندیدم که تعداد گلبرگ‌های آن ۷ یا ۹ باشد، پیدا نمی‌شود. چرا؟ چون بر اساس هندسه نمی‌توان آنها را به صورت مثلث‌های متساوی الاضلاع در یک دایره قرار داد.
از همه اینها گذشته، ابوریحان، آن دانشور آفاقی‌مسلک، نویسنده اولین کتاب هندشناسی، عالِم به مذاهب و ملل و نحل هم بود. روش و بینش مردم‌شناختی داشت و نتایج مطالعاتش از مهمترین دستاوردهای پیش از ظهور علمی مردمشناسی به شمار میرود. ابوریحان بیرونی قرن‌ها پیش از برانیسلاف مالینوفسکی Bronisław Malinowski (یکی از مهمترین مردم‌شناسان سده بیستم) و Franz Boas فرانتس بوئاس (از پیشگامان انسان‌شناسی مدرن) برای تحقیق درباره فرهنگ، به مشاهده مستقیم روی آورد و اهمیت حضور در صحنه را به منظور شناخت فرهنگ دریافت. او به زبان‌های خوارزمی، فارسی، عربی، و سانسکریت مسلط بود، با یونانی، عبری و سُریانی هم آشنایی داشت و با رفتن به میان مردم و انس‌گرفتن با آنان، پای سخن‌شان می‌نشست.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
زادگاه ابوریحان، «کاث» (بیرون خوارزم) بود. از همین‌رو، به «بیرونی» شهرت یافت. تحصیلات خود را در خراسان انجام داد و بعداً به دعوت سلطان محمود غزنوی در غزنه - که آن زمان پایتخت ایران بزرگ بود و اینک در افغانستان واقع است - اقامت گزید و آنجا بود که کتاب قانون مسعودی را نوشت. آرامگاه وی نیز در غزنی، افغانستان است. آداب و رسوم و سُنت‌های ایرانی، برایش حرمت داشت. ازهمین‌رو در نوروز و مهرگان، قلم بر زمین می‌نهاد و با شور و شادی مردم همراه می‌شد. بویژه در خوارزم، که معتقد بود شاخه‌ای از درخت تناور ایران است.
می‌گفت زمین بسی کهن‌تر از آن است که در اعتقادات ایمانی بیان می‌شود. کنجکاوی جست‌وجوگرانه‌اش در پژوهش و بررسی منابع گوناگون، او را در میان همتایانش ممتاز کرده بود. ابوریحان بیرونی ذهن ریاضی و تفکر پویای تحلیلی داشت و جدا از اعداد و ارقام و بدون استفاده از واقعیت‌های دقیق چیزی را قبول نمی‌کرد. به ذکر منابع کتبی و شفاهی و گردآوری مواد از راه مشاهدۀ عینی و سندی بها می‌داد. هیچ ادعایی را بی تعمق و تحقیق نمی‌پذیرفت. چند مثال بزنم.
- ارسطو گفته بود آب گرم زودتر از آب سرد یخ می‌زند. ابوریحان در آزمایشی ثابت کرد در شرایطی می‌تواند این گزاره نقض شود.
- از گذشته شایع بود که اگر مار افعی به زُمرّد نگاه کند، کور می‌شود؛ ابوریحان خطر را به جان خرید و با مرارت زیاد، زُمرّدی را جلوی چشمان مار افعی گرفت و در تجربه دید که افعی کور نمی‌شود.
- در خصوص زهرآلود‌بودن الماس، تکه‌ای از آن را خرد کرد و به یک سگ خوراند و با تاکید گفت زهرآلود بودن الماس واقعی نیست.
- این باور خرافی نصارای ملکائی را که اگر رویه چوب فلان درخت را برداریم، چیزی مانند صلیب در آن ظاهر می‌شود! به سُخره گرفت.
- بطلمیوس، الگویی را برای کیهان شناخته شده روزگار خود ارائه کرده بود که در آن زمین در مرکز گیتی قرار داشت و خورشید و ماه و بقیهٔ سیارات و سایر اجرام آسمانی به دورش می‌چرخید. ابوریحان در پذیرش هیئت بطلمیوسی تردید کرد.
- در آثارالباقیه به بی‌اعتبار بودن برخی نقل قول‌ها در تاریخ ایران، تاکید کرد و نمونه‌هایی از گفته‌های دیگران را که قبول نداشت، یادآور شد.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
کار ابوریحان بیرونی در هندشناسی شایان بسی تامل است. وی برخلاف ملل و نحل‌نویسان، به هیچ‌وجه درصدد حق و باطل کردن عقاید و آداب‌ورسوم هندوان نیست. کتاب وی «تحقیق ماللهند» مشتمل بر یک مقدمه و هشتاد باب است و از شاهکارهای مهم در زمینه فلسفه علوم و ادیان تطبیقی بشمار میرود. از کتاب مزبور پیداست که بیرونی هند را می‌شناخته و گستره بی‌نظیری از فلسفه و معارف ودایی را نیز درک کرده‌است. در کتاب تحقیق ماللهند کوشش کرده عقاید دینی و فلسفی هندوان را بیان و با موارد مشابه مقایسه کند. از این لحاظ نخستین دانشمندی است از مسلمانان که سخن از ادیان تطبیقی به میان آورده و آرای هندیان را با دیگران، ازجمله آنچه یونانیان گفته‌اند، مقایسه نموده‌است.
...
وی در مدت اقامت خود در هند با منجمان آن دیار به بحث و گفتگو پرداخته و آثاری را از عربی به سانسکریت برگردانده که از جمله آنها مَجِسطی و هندسه اقلیدلس است. در میان ترجمه‌های او از سانسکریت به زبان عربی، می‌توان از کتاب مشهور Patañjali پاتنجلی पतञ्जलि نام برد. اثری با موضوع فلسفه و عرفان. وقتی در آثار ابوریحان مخصوصاً کتاب «تحقیق ماللهند» و «پاتانجلی» که دو متن تراز اول هندشناسی هستند، سیر می‌کنیم، می‌بینیم که او چه دقتی به خرج داده‌است. در مقدمه پاتانجلی می‌گوید: «وقتی من با این کتاب آشنا شدم، از دانایان هند خواستم که آن را حرف به حرف برایم بخوانند و بگویند...». او وقتی به مسائل فلسفه یونانی می‌رسد، مانند یک متخصص فرهنگ یونانی حرف می‌زند.
ابوریحان همچنین رساله‌ای را درباره اسطرلاب به سانسکریت نوشته‌است. زاخائو آلمانی (استاد زبان‌های شرقی در دانشگاه برلین) کتاب تحقیق ماللهند را به آلمانی و انگلیسی ترجمه کرد.
...
واقعش سرگذشت ریاضیات، نجوم، جغرافیا، مردمشناسی و تاریخ ادیان نمی‌تواند بدون آشنایی با سهم ابوریحان بیرونی کامل تلقی شود. در میان نویسندگان آن دوران، بیرونی اولین پژوهشگری است که از رودخانه آنقره، ساکنان منطقه بایکال در سبیری، وارِگ‌های اسکاندینا و… دریای یخ‌‌زده شمال اروپا…رودخانه ینی‌سئی در چین،…آفریقای جنوبی،… موزامبیک و مناطق واقع در آن سوی خط استوا صحبت می‌کند که در «آنجا وقتی ما فصل تابستان را می‌گذرانیم، سرما بیداد می‌کند»… و نیز از قابلیت دریانوردی در اقیانوس جنوبی، احتمال وجود یک قاره جنوبیِ ناشناخته… و سپیده دم قطبی سخن می‌راند. او اولین کسی بود که شش ماه روز و شش ماه شب در منطقه‌های قطبی را توضیح و توصیف کرد. وجود سرزمین‌های ناشناخته را - در شرق آسیا و غرب اروپا - پیش از کشف قاره آمریکا پیش‌گوئی کرد.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ابوریحان بیرونی از زیج شهریاران نام برده‌است.
زیج= کتابی که منجمان احوال و حرکات افلاک و کواکب را از آن معلوم می‌کنند.
...
زیج مزبور در واقع، یک کتابچۀ نجومی است که در زمان شاپور اول ساسانی تألیف و در زمان انوشیروان تجدید نظر شد. بیرونی در کتابی در مورد مثلثات که در آن از سایه‌ها و ساعت آفتابی صحبت کرده، نحوۀ مدرج کردن ساعت آفتابی افقی را از زیج شهریاران نقل کرده، این یک ردپای بسیار مهم است و نشان می‌دهد که یکی از موضوعات جذابی که امروز هم به آن پرداخته می‌شود، از نجوم دورۀ ساسانی و از طریق ابوریحان بیرونی به ما رسیده‌است.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
بیرونی یکی از معدود دانشمندانی است که به اندیشه‌های فلسفی و دینی دیگران هم توجه داشته و روش مطالعه مقایسه‌ای در علوم مختلف را به کار برده و در تحقیقات و بررسی‌های خود از راه و روش علمی منحرف نگشته‌است.
او اهل مدارا بود. با اینکه با نظرات رازی چندان میانه نداشت و در کتاب «استخراج الاَوتار»، آنچه رازی «فضول الهندسه» نامیده، رد کرده‌است، ولی در کتاب «رساله البیرونی فی فهرست کتب الرازی» کتاب‌های او را فهرست و طبقه‌بندی نموده، بارها از او نقل قول کرده‌است. در رساله مربوط به آثار رازی، وی نام ۱۱۳ کتاب خودش را هم آورده که ۲۰ تای آن تحقیق، تأمل و ترجمه از آراء هندوان است.
...
در میان نوشتههای بیرونی «آلآثارالباقیه عن القرون الخالیه» که در آن از تمدن‌های اقوام کهن، تقویم‌‌ها و ویژگی‌‌هایشان بحث می‌شود، مشهورتر است. آثار الباقیه مربوط به ایران و ادیان مختلف است و تمام ابعاد فرهنگی را از ملل مختلف مسیحی، یهودی، زرتشتی، مانوی و مزدکی، تمام اعیاد و تواریخ و عادات و … را با مدارک دقیق ثبت کرده‌است. از پادشاهی مادها هم، تحت عنوان «مملکه الجبلیه» سخن گفته است. منظور از مملکه الجبلیه، منطقۀ زاگرس است. زاگرس یک کلمۀ یونانی است.
بیرونی در آثارلباقیه به تاریخ و سرگذشت ملت‌ها می‌پردازد. در فصل ششم به تاریخ باستانی ایران زمین اشاره می‌کند و درباره هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان توضیح می‌دهد. در نیمه دوم کتاب، ابوریحان به جشن‌ها و آیین‌های ملل گوناگون از جمله ایرانیان می‌پردازد.
...
ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه اشاره نموده که ایرانیان باستان، روز پنجم اسفند را روز بزرگداشت زن و زمین و دلدادگان، می‌دانستند.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
او وقتی به طبرستان نزد مرزبان بن رستم (مولف مرزبان نامه) میرود، کتاب «مقالید علم الهیئه» (کلیدهای نجوم) را که درباره مثلثات اجرام سماوی است می‌نویسد.
به شمار دیگری از آثار بیرونی اشاره می‌کنم:
«قانون مسعودی» (در هیأت و نجوم)
«التفهیم لِأوائل صناعه التنجیم»
«تحقیق ماللهند»
«استخراج الاوتار فی الدایره» که مهمترین اثر ریاضی بعد از آثار خوارزمی و خیام است.
«فی تسطیح الصّور و تبتیح الکُوَر» درباره ریاضیات و مثلثات
«کتاب الحجار الکریمه» که به وزن مخصوص سنگهای قیمتی و فلزات اختصاص یافته.
«الصیدنه فی الطب» (درباره داروشناسیی)
«الجماهر فی معرفه الجواهر»
یادم رفت اشاره کنم که از مقالید علم الهیئه (کلیدهای نجوم) در کتابخانۀ لایدن هلند، میکروفیلمی به خط ملاعلی‌محمد اصفهانی موجود است.
...
کتاب «افراد المقال» از نگاشته‌های مهم ابوریحان بیرونی، کمتر مورد توجه قرار گرفته‌است. حتی زنده‌یاد ابوالقاسم قربانی که در کتاب بیرونی نامه آثار ریاضی ابوریحان را بررسی کرده، به کتاب «افرادالمقال» نپرداخته‌است. متن عربی کتاب در حیدر آباد دکن در سال ۱۹۴۸ میلادی به چاپ رسیده و ادوارد استوارت کندی ترجمه و شرح آن را به زبان انگلیسی در دو جلد در سال ۱۹۷۶میلادی منتشر نمود. کتاب مزبور به فارسی ترجمه نشده‌است. بیشتر آثار ابوریحان بیرونی به زبان عربی است. برخی از آثار بیرونی به لاتین و زبان‌های دیگر اروپایی ترجمه شده، اما به زبان فارسی شمار زیادی در دسترس نیست.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مهمترین بخش ایرادات ابوریحان بر معاصران خود، پرسش و پاسخ‌هایی است که میان او و ابن‌سینا رخ داده که در الآثارالباقیه به آن اشاره شدهاست. وی از ابن‌سینا به عنوان «الفتی الفاضل» (جوان با خرد) یاد کرده‌است. ابوریحان با دانشمندان معاصر خود در تبادل آرا بود، چنان‌که با عبدالملک طبیب بُستی درباره «آغاز و انجام جهان» و با ابوسهل کوهی درباره «ستارگان...» و با ابوحفص عمر بن فرخان نیز در برخی از مسائل، در تبادل اندیشه و آرا بود و با منجمان گرگان هم. با محمد‌بن زکریای رازی و ابن سینا مباحثه داشت. یکی از پرسش‌هایی که با ابوعلی سینا در میان می‌گذارد این است: آب چرا بر اثر سرما باد می‌کند و به جای جمع‌شدن و انقباض، منبسط می‌شود؟ چرا یخ بر روی آب می‌ماند در حالی که تراکم سرما و سنگ‌گونگی در آن، آن را به زمین‌بودن نزدیک‌تر ساخته است؟
ـــــــــــــــــــــ
ما اکنون پاسخ این پرسش فاخر و مضمون مهم آن را می‌دانیم. با توجه به اینکه تغییرات چگالی آب بین صفر تا ۴ درجه سانتیگراد، استثنا بر قاعده است. (نسبت جرم هر جسم به حجم آن جسم را چگالی آن جسم می‌نامیم)، من در مقاله و ویدئوی رقص زندگی در آب است، به این موضوع پرداخته‌ام.
پانویس
ابوریحان بیرونی درباره کارهای پیشینیان خود به ویژه «ابوسعید سجزی» (ریاضیدان ایرانی اهل سیستان) می‌نویسد: در کارهای او صورت‌هایی اثبات نشده از قضیه سینوس‌ها و تانژانت‌های کروی دیده می‌شود. بیرونی سپس ادامه می‌دهد که نسخه‌ای از کتاب خود را برای «ابوالوفا بوزجانی» (ریاضیدان ایرانی اهل تربت جام) فرستاد‌ه‌است. ابوالوفا خود پیش از آن اثباتی ساده‌تر از قضیه سینوس‌های کروی ارایه داده بود.
...
تا پیش از بیرونی و استادش ابونصر منصور (ریاضیدان ایرانی اهل گیلان) قضیه سینوس‌های کروی تنها قوانینی برای حل مسائلی از ستاره شناسی بودند. ولی با تلاش‌های بیرونی و ابونصر و چند ریاضیدان دیگر ایرانی، این قضایا، به صورت قضایای مستقلی از مثلثات کروی در آمدند.
منابع
- ابوریحان بیرونی، فی تحقیق ماللهند من مقوله مقبوله او مرذوله، ترجمه منوچهر صدوقی‌سها
- ابوالقاسم قربانی، بیرونی نامه
- ابوالقاسم قربانی، تحقیقی در آثار ریاضی ابوریحان بیرونی
- محمد دهقانی، ابوریحان بیرونی
- ابوریحان بیرونی، ماللهند، ترجمۀ اکبر دانا سرشت
- ابوالفتح حکیمیان، زندگینامه ابوریحان بیرونی
- آرتور اوفام پوپ، بیرونیِ متفکر
- ولادیمیر مینورسکی، آگاهی‌هایی در مورد بیرونی
- جان گُندا، نگاهی به اقتباسات بیرونی از متون سانسکریت
- آ. جفری، سهم بیرونی در شناخت مذاهب
- ژاک بوالو، کارنامۀ بیرونی، ترجمه پرویز اذکایی
- پرویز اذکایی، ابوریحان بیرونی: آرا و عقاید
- پرویز اذکایی، تصحیح آثارالباقیه
- آذرتاش آذرنوش، تاریخ و فرهنگ کهن ایران در الآثار الباقیه
- جعفر سجادی، ابوریحان دانشمند ایرانی و بزرگ‌ترین نابغۀ جهان
- علی شابی، زندگی‌نامۀ بیرونی، ترجمۀ پرویز اذکائی
- عبدالجواد فلاطوری، اندیشۀ فلسفی بیرونی...
- فتح‌الله مجتبائی، بیرونی و علم ادیان
- گوهر نوشاهی، «البیرونی»
- ایرج وامقی، نوشتههای بیرونی در زبان فارسی
- برزو قادری، ابوریحان بیرونی، رساله پاتانجل (برگردان و شرح تطبیقی)
- یونس کرامتی، ابوریحان بیرونی و آثار کمتر شناخته شده او
- علیرضا حسن زاده، مردمشناسی ایران، از ابوریحان بیرونی تا دوران معاصر
- محمدرضا جلالی نائینی، لغات سانسکریت در کتاب ماللهند بیرونی
- پیمان متین، ابوریحان بیرونی و مردم شناسی
- حسن بلخاری قهی، ابوریحان بیرونی و یوگاسوترا (رساله پاتنجل)
- فرشته آذر شب، ابوریحان بیرونی و آثار او
- احمد تمیم داری، ابوریحان بیرونی؛ ریاضیدان و فیلسوف
- نرگس جابری نسب، سفر به هند از نگاه بیرونی در تحقیق ماللهند
- نادره جلالی، ابوریحان بیرونی تاریخ و تاریخ‌نگاری
- عادله آقایی؛ پروین خدادادی، جایگاه اندیشه‌های ابوریحان بیرونی در توسعه جغرافیا
- محمدابراهیم ذاکر، بررسی آماری منابع صیدنۀ بیرونی
- ماکس کراوز، البیرونی: محقق ایرانی قرون وسطی
- غلامحسین رحیمی، نگاهی به پرسش‌های ابوریحان بیرونی و پاسخ‌های ابوعلی سینا
- گغتگوی امیرمحمد مگینی با پرویز اذکایی و محمد باقری (در مورد ابوریحان بیرونی)
- امیرمحمد گمینی، بررسی دلایل مرکزیت و سکون زمین در آثار هیئت دوره اسلامی
- حبیب‌الله عباسی و زهرا صابری، ابوریحان بیرونی؛ روستازاده انسان‌گرای دانشمند
- جلال همایی، افکار تازه و نوآورده‌های علمی ابوریحان
- همنشین بهار، ابوریحان بیرونی، مُورخ علم، مردم‌شناس و مردم‌نگار
The works of Abu Rayhan (al-)Biruni www.albiruni.nl
The chronology of ancient nations, an english version of the Arabic text of the Athar-ul-Bakiya of Albiruni, or "Vestiges of the past"
Lawrence, B. B., «Al- Bruni’s Approach to the Comparative Study of Indian Culture», Biruni Symposium, ed. E. Yarshater
Max Krause, Al-Biruni, ein Iranischer Forscher des Mittelalters
D.J. Boilot, "Al-Biruni (Beruni), Abu Rayhan Muhammad b. Ahmad", in Encyclopaedia of Islam (Leiden)
L. Massignon, "Al-Biruni et la valuer internationale de la science arabe" in Al-Biruni Commemoration Volume
Al-Biruni (Persian scholar and scientist), Encyclopaedia Britannica
Akbar S. Ahmed, "Al-Beruni: The First Anthropologist"
D.J. Boilot, "Al-Biruni (Beruni), Abu Rayhan Muhammad b. Ahmad", in Encyclopaedia of Islam (Leiden)
L. Massignon, "Al-Biruni et la valuer internationale de la science arabe" in Al-Biruni Commemoration Volume
Al-Biruni (Persian scholar and scientist), Encyclopaedia Britannica
Akbar S. Ahmed, "Al-Beruni: The First Anthropologist"
همه نوشته‌ها و ویدئوها در آدرس زیر است:
...
همنشین بهار
برای ارسال این مطلب به فیسبوک، آیکون زیر را کلیک کنید:
){kind=small}
facebook