چهارشنبه ۹ آبان ۱۴۰۳ / Wednesday 30th October 2024

 

 

تاریخ جهان از ماموت‌ تا فیسبوک 4
دوران نوسنگی Neolithic
انسان از مشکلات خودش بزرگتر است 

بهتر است این بحث را از ویدئو بشنوید.
در بخش پیش به دوران پارینه‌سنگی Old Stone Age (عصر حجر قدیم) که انسان برای نخستین بار از ابزار سنگی دست‌ساز استفاده نمود و روند تکامل فکری، جسمی، فرهنگی و فناورانه او شکل گرفت، اشاره شد. همچنین از زمین که در دورانی بسیار طولانی پوشیده از یخ بود و مجموعه‌ای از دوره‌های متناوب یخ‌بندان و افزایش دما را از سر گذراند‌ که هر یک نقش مؤثری در انقراض و حیات موجودات زنده (گونه‌ها Species) داشته‌اند.
از انسان‌های نئاندرتال و کرومانیون هم صحبت شد و اینکه در آن دوران زندگی انسانی از شرق آفریقا به سراسر جهان گسترش یافت.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ
شروع کشاورزی و اهلی کردن دام
حالا به آخرین دوره از عصر سنگ؛ دوره نوسنگی می‌رسیم. عصر شروع کشاورزی و اهلی کردن دام. در این دوران، در برخی نواحی جنوب غرب آسیا (خاورمیانه)، انسان از مرحله جمع‌آوری و شکار به مرحله کشت و زرع و اهلی کردن برخی حیوانات مثل بز و گوسفند و همچنین سگ، انتقال یافت. در شاهنامه نیز آمده:
ز پویندگان هر که بُد نیک رو
خورش کردشان سبزه و کاه و جو
اهلی‌کردن حیوانات با کاربرد کشاورزی شناخته می‌شود؛ برای این ویژگی، گاه این دوره را «انقلاب نوسنگی» نیز می‌خوانند.
زمانیکه از آن صحبت می‌کنم حدود ۱۰ هزار سال پیش است.
دوره‌ای که انسان به فن‌آوری سفال دست‌ساز پی می‌برد و همزمان با آن ظروفی همچون کاسه و سینی از جنس سنگ می‌سازد.
گمان برده‌ می‌شود که نخستین مصرف شراب، که از تُرش‌شدن انگورهای وحشی ساخته شده‌بود، در این دوره رُخ داده‌باشد. در میان اشیاء به‌دست آمده از حفاریهای تپه حاجی فیروز «نقده» یک وسیله شراب‌سازی مربوط به دوران نوسنگی؛ توجه باستان‌شناسان را برانگیخت.
...
پیدا شدن دوک‌های نخ‌ریسی از آن دوران، نشان از آشنایی آدمی با ریسندگی و بافت پوشاک دارد.
به قول فردوسی
پس از پشت میش و بره پشم و موی
بُرید و به رشتن نهادند روی
... 
نه تنها حیوانات؛ بلکه غلات هم اهلی می شوند! از همین‌رو کشت گندم، جو، عدس ذرت و لوبیا و... متداول می‌گردد. چرخ و قایق (در اشکال بدوی آن) در این دوره استفاده شد. همچنین یکجانشینی و پیدایش نخستین روستاها در این دوره رُخ داد. یکجانشینی نیازمند توسعهٔ بناسازی بود و کشاورزی. کشاورزی هم نیازمند آبیاری و آب رسانی. (وقتی به بنای اولین شهرها برسیم بار دیگر به این موضوع برمی‌گردم)
...
با افزایش تولید مواد کشاورزی؛ رفاه انسان بیشتر شد. همچنین جمعیت رشد پیدا کرد. تراکم جمعیت به تدریج موجب تنش‌ها، برخوردها و پراکندگی‌ها و مهاجرت‌هایی شد که مسیر تاریخ بشر را یکسره تغییر داد.
در ایران تا آنجا که من می‌دانم قدیمی‌ترین آثار این دوره مربوط به مکان باستانی تپه گنج‌دره در غرب هرسین، تپه سراب در جنوب کرمانشاه، قره‌تپه قمرود در شمال قم، تپه علی‌کُش دهلران (ایلام) و تپه‌های تل‌باکون در نزدیکی تخت‌جمشید، زاغه در بویین‌زهرا و سنگ چخماق در شاهرود است.
گفته‌ می‌شود کاوش‌های باستان‌شناسی تپه قلاگپ (قلعه بزرگ) در شهرستان ازنا (در لرستان) هم، شواهدی از دوره نوسنگی را آشکار می‌سازد.
... 
از دید آقای دکتر رضا مرادی غیاث‌آبادی، مشخصه‌های زندگی انسان در عصر طهمورث که در شاهنامه فردوسی آمده، مطابق است با چگونگی زندگی آدمی در دوره نو‌سنگی
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ
چاتال‌هویوک؛ یکی از آثار مهم دوره نوسنگی
همچنین چاتال‌هویوک Çatalhöyük که در آناتولی (ترکیه) واقع شده‌، همچنین بنای استون‌هنج (Stonehenge) در جنوب شرقی انگلستان و ستون‌های سنگی «پولن‌آبرونه» Poulnabrone در ایرلند متعلق به دوره نوسنگی‌ست.

چاتال‌هویوک را می‌توان از نخستین تلاش‌های بشر برای پی‌ریزی زندگی شهری دانست. ساخت و ساز چاتال‌هویوک به ۷۳۰۰ سال پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد. چاتال‌هویوک هیچ کوچه و خیابانی ندارد و خانه‌ها به هم‌دیگر چسبیده‌اند و تنها راه آن‌ها از پشت بام است. همین ویژگی حمله به شهر را بسیار مشکل می‌کرد. اگر دشمن می‌توانست دیوار بیرونی شهر را بشکند به جای این‌که وارد شهر شود، داخل اتاق دیگری می‌شد که مدافعانش روی پشت بام آن قرار داشتند و این امر برای آن‌ها خطرآفرین بود.
...
اندازهٔ خانه‌های چاتال‌هویوک مختلف است ولی نقشهٔ یکسانی دارند. جنس دیوارهایش از خشت خام است و دیوارها و کف اتاق‌ها را رنگ‌آمیزی می‌کردند.
نقاشی‌ای که بر روی یکی از معابد چاتال‌هویوک به دست آمده، نشان می‌دهد که این شهر بر اساس نقشهٔ قبلی ساخته شده‌است.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ
انسان؛ مس و مفرغ را به کار می‌گیرد
نیاکان ما هنگام سفالگری و ساختن اشیاء با گِل و با پختن آن‌ها مشاهده می‌کردند که بعضی از ظروف سفالی در اثر ضربه نمی‌شکند و همینطور در برخی اوقات از ظروفی که در آتش می‌نهادند ماده‌ای خارج می‌شود که پس از سردشدن سخت می‌‌گردد. اینگونه به اهمیت مس پی بردند.
پیشتر از سنگ چخماق (Flint) ابزار‌هایی برای برداشت محصول، قصابی، دباغی و دیگر کارها ساخته می‌شد و سنگ آهک برای هاون‌ها و دسته هاون‌ها به‌کار می‌رفت. اما؛ مس که به «بازار» آمد، کهنه دل آزار شد و ابزار سنگی آرام آرام کنار رفت!
...
در اروپای مرکزی و آسیای غربی همچنین ایران، مس در ساخت ظروف و ابزار کشاورزی استفاده‌ ‌‌شد. بعدها ذوب مس نیز متداول گشت و آلات و ادوات را به شیوه ریخته‌گری ساختند.
در سکونت‌گاه‌های عصر نوسنگی چاقوها و دشنه‌هایی با تیغه مسین به دست آمده‌است. یک آویزه مسی هم، متعلق به ۸۷۰۰ سال قبل از میلاد در شمال عراق کنونی پیدا شده‌، همچنین در ایران در حفریات سیلک کاشان مقداری آئینه مسی جهت آرایش به دست آمده‌است.
مس به راحتی برای استفاده و کاربرد مجدد ذوب می‌شد و از آن ابزار قتاله هم ساختند و در جنگ و نزاعها به کار رفت.

در چین و آسیای غربی، مردم کشف کردند که با مخلوط کردن قلع با مس می‌شود به آلیاژی بسیار سخت رسید. این همان برنز (مفرغ) بود.
در یکی از اهرام (اهرام مصر) یک سامانه لوله‌کشی با مس پیدا شده‌است. مصریان دریافتند افزودن مقدار کمی قلع، قالب‌گیری مس را آسان تر می‌کند.
کاوشهای دیرین‌شناسی نشان داده ساکنان ایران از پنج هزار سال قبل از میلاد مسیح آلیاژ مفرغ را می‌شناخته‌اند و از آن برای ساختن مصنوعات فلزی خود استفاده می‌کرده‌اند. مصنوعات مفرغی نیز که در سایر نقاط دنیا ضمن حفاری‌ها به دست آمده قدیمی تر از این تاریخ نیست.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ
انسان بر اسب سوار می‌شود!
در دوره نوسنگی، انسان اسب را رام کرده، بر آن سوار شده و فصل تازه ای را آغاز می‌کند. مشکلات زیادی سر راه انسان بود اما او دریافت که از مشکلات خودش بزرگتر است.
قبل از آن اسب فقط به منظور تهیهٔ غذا شکار می‌شد. البته در بعضی نقاط اروپای شرقی دهنه‌هایی پیدا شده که به شش هزار سال قبل از میلاد برمی‌گردند و این نشان می‌دهد که انسان از همان‌زمان سعی داشته‌ اسب را رام کند و از آن بهره ببرد، ولی به دلیل سرعت آن در فرار موفق نشده‌است.
کهن‌ترین یافته‌های باستان‌شناسانه برای اهلی‌سازی اسب به ۴۰۰۰–۳۵۰۰ سال پیش از میلاد در اوکراین و قزاقستان باز می‌گردد.

اگرچه اهلی ساختن اسب در مقایسه با حیواناتی چون سگ (نه هزار سال قبل از میلاد) و گوسفند و بز (پنج هزار سال قبل از میلاد) دیرتر پیش آمد، با این وجود تحول عظیمی در زندگی انسان به‌وجود آورد. انسان نه تنها از گوشت و شیر اسب بهره می‌برد، بلکه برای جابه‌جایی نیز از او استفاده می‌کرد.
در حالی که در گذشته طی کردن مسافت‌های طولانی غیرممکن به نظر می‌رسید، انسان توانست به کشف سرزمین‌های جدید و کشور گشایی بپردازد. کم‌کم وسایلی برای هدایت و تسلط بیشتر بر اسب مانند زین و رکاب ساخته شدند و سوارکاران در اختیار گرفتند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پیدایش شهر تحولی شگرف؛ در فرآیند تاریخ
یکی از دستاوردهای بشریت که او را از یک نوع خاص زندگی به نوع دیگری رهنمون کرد و تاثیر شگرفی بر زندگی او گذاشت، شهر بود. شهر به مفهومی که از روستا جدا شود. درواقع دلیل اصلی تحولات ذهنی بشر و بعدها؛ تحولات تکنولوژیک به این پدیده بستگی داشته‌است.

انسانها به‌تدریج زندگی یکجانشینی را آغاز کردند و بدین ترتیب روستاها شکل گرفت. با گذشت زمان، جمعیت بعضی از روستاهای کنار رودها بیشتر شد و این روستاها به شهر تبدیل شدند. نخستین شهرها در کنار رودهای پرآب به‌وجود آمدند.
نظر غالب بر این است که اولین مردمی که در شهر‌ها زندگی می‌کردند، سومری‌های بین‌النهرین (میان‌دورود) ، بودند. حدود ۳۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در بین‌النهرین در دره‌های حاصلخیز دجله و فرات اولین شهرهای جهان بوجود آمدند. بابل، آشور، سومر و نینوا و...
اما برخی بر این عقیده‌اند که پیش از میان رودان، یا در حین زمان، در دره سند، آثار مشابه پیداشده‌، و شهر‌نشبنی در بلخ، تمدن ایلام، جیرفت، کرمان و شهر سوخته هم یک واقعیت است.  در شهر اوروک (جنوب بین‌النهرین) سنگ‌نبشته‌‌هایی به دست آمده که در آن اشاره شده پادشاه سومری سعی کرده بود با گذر از شهر شوش و هفت رشته کوه، به سرزمین «ارت» حمله کند. گفته می‌شود ارت در شرق ایران قرار داشته و به احتمال زیاد شهر جیرفت است. فراموش نکنیم که نیاکان ما از بیش از ده هزار سال پیش در فلات ایران، می‌زیستند  و براثر عواملی چون خشکسالی و...بود که به سزمینهای دیگر کوچ کردند. خط (خط مستقل از بین‌النهرین که نمونه هایی از آن در جیرفت و هلیل رود پیدا شده)، سفالگری، کاریزکاری و استفاده از چرخ و... ازجمله دست‌آوردهای این تمدن بوده‌است.
جغرافیا و اقلیم این تمدن رودهای آمو دریا و سیر دریا در شمال شرق تا دجله و فرات - میان‌رودان(بین‌النهرین) - در غرب، بود. گنجینه آمو، در شمال شرق از جمله یادگارهای آن دوران است. همچنین بلخ، محوطه‌های باستانی سراب (کرمانشاه)، اسماعیل آباد (کرج)، چشمه علی (شهر ری)، شهداد (کرمان)، جیرفت و هلیل‌رود، شهر سوخته (سیستان)، مرودشت (فارس)، شوش و چغازنبیل (خوزستان)، سیلک (کاشان)، مارلیک (گیلان)، حسنلو (آذربایجان غربی)، زیویه (کردستان) و...
هم‌اکنون آثار بجا مانده از این تمدن ده هزارساله در موزه هایی چون ارمیتاژ و لوور و متروپولیتن....نگهداری می‌شود. من در این مورد ویدئو و نوشته‌ای دارم با عنوان:
... 
برگردیم به بین‌النهرین
بین‌النهرین یا میان‌رودان (میان‌دورود) نام منطقه‌ای جغرافیایی است که میان دو رود دجله و فرات جای گرفته‌است. بیشتر سطح این منطقه در کشور عراق امروزی است و در گذشته مدتی بخشی از سرزمین کهن ایران باستان بوده‌است. در مصر باستان هم در کنار رودخانه نیل شهر هایی شکل گرفت. همچنین در هند کنار رودخانه سند و در چین در حاشیه رود زرد...
...
شهرها قسمتی از تمدن بشر به شمار می‌آیند. دو کلمه «سیتی» یعنی شهر و «سیویلیزیشن» یعنی تمدن، هر دو از لغت لاتین Civis به معنی شخصی آمده است که هم در وظایف و هم در امتیازات اجتماعی که در آن زندگی می‌کند، سهیم باشد. بنابراین وقتی مردم، یاد گرفتند دسته جمعی کار و تفریح کنند، شهرهای بزرگ پدید آمدند.
ضمناً واژه Urban در زبان انگلیسی و Urbain در زبان فرانسوی، از ریشه Urbanus لاتین، یعنی شهری یا متعلق به شهر و از Urbs که به شهر رم اطلاق می‌شد، می‌آید.
...
انسان با اهلی کردن حیوانات دریافت آسان‌تر می‌تواند غذای خودش را تأمین نماید و مجبور نیست برای شکار حیوانات روانه جنگل شود. دریافت چنانچه خودش میوه و یا غله بکارد آسان تر می‌تواند به این خوراکی‌ها دسترسی داشته باشد. پس شروع به زراعت و کشاورزی و پرورش حیوانات کرد و نمی‌توانست دائماً از این جا به آن جا کوچ کند، چرا؟ چون برای امر زراعت لازم بود مثلاً تا رسیدن وقت خرمن، در یک جا اقامت کند. از این گذشته کوچ دادن گله‌های حیوانات از این محل به محل دیگر هم بر مشکلات می‌افزود و باید جایی می‌ماند. مستقر می‌شد و سکنی می‌گزید.
جای چادرنشینی و اقتصاد شکار را یکجانشینی و کشاورزی گرفت. بدین ترتیب کم کم شهرها و دهکده‌ها پا به عرصه وجود گذاشتند.
پیدایش شهرها، تحولی شگرف، در فرآیند تاریخ بود.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ
اوتسی مرد یخی و « دُلمِن »های عصر نوسنگی
در سال ۱۹۹۱ میلادی، در رشته کوه‌های آلپ Ötzal، بین اتریش و ایتالیا، بدن یک مرد لابلای یخ‌ها کشف شد که بعداً آزمایشها نشان داد مربوط به ۳۳۰۰ سال پیش از میلاد است.(بیش از ۵۳۰۰ سال پیش)
وی تبری در دست داشت با نوک مسی که درجه خلوص آن ۹۹٫۷٪ بود. مقدار زیاد آرسنیک در موهای او هم نشان می‌داد که با پالایش مس سر و کار داشته‌است. گویا با ضرب چیزی مثل گلوله کشته شده بود.
نام آن مرد یخی را «اوتسال» گذاشتند. همان منطقه‌ای که وی را یافته بودند.
از ۱۹۹۸ تاکنون این پیکر در موزه باستانشناسی تیرول جنوبی در بولتزانوی ایتالیا به نمایش گذاشته می‌شود.
پاپوش آن مرد، چرمی، ضد آب و پهن بودند و این پهنا برای راه رفتن بر روی برف‌ها مناسب می‌نمود. روی آن از جنس پوست آهوی کوهی و کف آن از چرم خرس بوده‌است.
غیر از تبَر مسی، کاردی از جنس سنگ چخماق با دسته‌ای از چوب درخت زبان‌گنجشک نیز به همراه ‌داشته‌است.
سال ۲۰۱۲ اعلام شد که کهن‌ترین سلول‌های خونی شناخته‌شده متعلق به Ötzi - ICEMAN یعنی همان مرد یخی و مربوط به عصر نوسنگی است. چند سال پیش پژوهشگران به مشخصات ژنتیکی آن دست یابند. اوتسی(مرد یخی) به نام‌های دیگری چون «مرد سیمیلائون» و «فریتسِ یخ‌زده» نیز مشهور است.

در ایران هم زمستان سال ۱۳۷۲ (۱۹۹۳ میلادی) در معدن نمک چهرآباد استان زنجان چند مومیایی به دست آمد که «مردان نمکی»   نام گرفتند. سه مرد نمکی مربوط به زمان هخامنشیان (حدود ۴۰۰ پیش از میلاد) و دو مرد نمکی دیگر نیز مربوط به اواخر دوران ساسانی (حدود ۴۰۰ تا ۶۰۰بعد از میلاد) هستند.)
....
از دوران نوسنگی گونه‌ای از سنگ‌افراشت‌ها موسوم به دُلمِن، Dolmen (میزسنگ) هنوز باقی‌ست.
دولمن‌ها به عنوان گور برای دفن مردگان ساخته می‌شد و یکی از بناهای شاخص دوران نوسنگی در اروپا به شمار می‌آید.
نمونه‌هایی از ُ این گورهای سنگی میز مانند (دُلمِن) در فرانسه، انگلستان، ایرلند، همچنین کره، سوریه، اردن و اسرائیل وجود دارد. در ایران هم در نواحی اردبیل، نمین، آستارا و تالش (لیگون) ناحیه دیلمان، دُلمِن‌های عصر نوسنگی یافت می‌شود.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ
انسان با نوشتن گام بزرگی در تمدن برداشت
حدود ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد سومریان با ابداع خط میخی دوره‌ای را آغاز کردند که به عنوان آغاز خط نویسی شهرت دارد.
سومری‌ها به خط میخی، می‌نوشتند و مصریان به خط هیروگلیف Hieroglyph که با تصویر همراه بود.
در گذشته‌های دور دهقانان مصری که موظف بودند مقداری از محصولات کشاورزی خود را به عنوان مالیات به فرعون بدهند تصویر سَبد را به تعدادی که پرداخت کرده بودند بر دیوارهای خانه خود حّک می‌کردند.
گفته می‌شود نخستین مدارک نگارشی بشر که به صورت لوح‌های گلین برجای مانده متعلق به تمدن‌های میانرودان (بین‌النهرین) است.
...
مبارزه با فراموشی و نیاز به ثبت وقایع و دانسته‌ها، انسان را به نوشتن واداشت. کم کم دوست همدل و همنشینی پیدا کرد که نامش قلم بود.
قلمی که خداوند به آن سوگند خورده‌است و نباید به مداحی و بی‌مروّتی آلوده شود. بعدها پولس رسول گفت زنهار قلمت را نفروشی. اگر می‌فروشی، همان به که بازوی خود را، حتی تن خود را،
اما قلم را هرگز!

10,000 - 3000 BCE
7300 BCE
Çatalhöyük
The earliest - known town is Çatalhöyük, in what is now Turkey. The settled lifestyle enabled farmers to grow a surplus to surplus craft workers and to trade. People imported cowrie shells, obsidian (volcano glass) and copper, and exported obsidian daggers mirrors, and jewellery.
...
Crowded Town
people lived in mud brick houses that were tightly packed together there were no doors, and houses were entered through ladders from the roofs.
...
9500 BCE
First farmers
People in Egypt and the near East became the first farmers. With the arrival farming, a new period called the Neolithic (New Stone) Age began, in other parts of the world, where people still lived as hunter-gatherers, the Mesolithic (Middle Stone) Age continued.
...
Copper tools
People in Central Europe and western Asia made the first metal tools, from copper. Stone tools remained the most commonly used, and so historians call this period of prehistory the Chalcolithic (Copper Stone) Age.
...
4000 - 30000
Horse riders
People began to ride horses, on the steppes, or grassy plains, of Europe and Asia. They lived as shepherds, leading flocks of sheep a across the steppes in search of fresh grazing.
...
4000 - 3000 BCE
First cities
The first cities emerged in Mesopotamia (modern - day Iraq). Each city was ruled by a king on behalf of local god, who was worshipped in a great temple.
...
4000 2500 BCE
Tomb builders Farming people in Europe set up large stone tombs, The earliest, called dolmens, used standing stone supporting a horizontal table stone. Originally, dolmens would have been covered with earth mounds. A tomb of the ancestors showed the right of the living to hold the land.
...
3500 BCE
Chinese bronze
In China and western Asia, people discovered that by mixing tin with copper they could make a much harder metal - bronze.
...
3300 BCE
Ötzi – the Iceman
In 1991, hikers in the Ötzal Alps, between Austria and Italy, discovered the body of a man in melting Ice. At first they thought he was a modern-day victim. In fact he was around 5,300 years old.
The man, nicknamed Ötzi, had died after being shot with an arrow.
 ...
Clothing and equipment
The body was found wearing a bearskin hat. clothes of deer and goat hide, and deer and bearskin shoes stuffed with grass. Ötzi also had a bow and arrows, a copper axe, a flint dagger , a fire making kit, and berries for food.
...
3300 BCE
First writing
The sumerians invented an early writing system called cuneiform, Around the same time Egyptians invented another writing System called hieroglyphs. It used picture signs, which stood for words, ideas, and sounds.
History Year by Year/Peter Chrisp, Joe Fullman, Susan Kennedy

 
 
 

برای ارسال این مطلب به فیس‌بوک، آیکون زیر را کلیک کنید:
facebook