جمعه ۲ آذر ۱۴۰۳ / Friday 22nd November 2024

 

 

تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 46
هیچ‌کس حق ندارد با «اسپینوزا» حرف بزند 

 
در قسمت پیش؛ ضمن شرح وقایع قرن هفدهم میلادی و آنچه بین سال‌های ۱۶۲۵ تا ۱۶۵۰ گذشت، ازجمله به موارد زیر اشاره نمودم:
  • عصر طلایی هلند
  • جنبش فرهنگی باروک
  • بحران عمومی در اروپا
  • خرید جزیره منهتن از سرخ‌پوستان به قیمت چند دلار توسط هلندی‌ها(نیو آمستردام)
  • بنای تاج محل به دستور شاه جهان - امپراتور سلسله گورکانیان هند
  • محاکمه گالیله در دادگاه تفتیش عقاید
  • شورش شیمابارا
  • جنگ‌های سه پادشاهی که از سال ۱۶۳۹ تا ۱۶۵۱ در انگلستان، اسکاتلند و ایرلند رخ داد
  • فروپاشی امپراتوری مینگ
  • پیمان وستفالی میان کشورهای اروپایی در ۱۶۴۸ میلادی
  • رنه دکارت و اصل کوژیتو (Cogito ergo sum)
...

از انقلاب علمی و تلاش امثال ویلیام هاروی، آنتونی فیلیپس فان لیوونهوک، کپلر، لایب‌نیتس و ایزاک نیوتون هم صحبت شد. در این بخش به مهم‌ترین وقایع بین ۱۶۵۰ تا ۱۷۰۰ میلادی اشاره می‌کنم.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۶۲۶
معروف‌ترین اثر معماری رنسانس
سال ۱۶۲۶ بنای کلیسای پیتر مقدس(سن پیر) که از ۱۲۰ سال پیش(۱۵۰۶) شروع شده بود؛ به پایان رسید. این بنا که در شهر واتیکان در رم واقع شده از بزرگ‌ترین کلیساهای جهان و معروف‌ترین اثر معماری رنسانس می‌باشد. زیربنای این کلیسا نزدیک به ۲۰۰ هزار متر مربع است و حجاری‌ها و مجسمه‌های سقف آن اثر میکل آنژ می‌باشد. جدا از میکل آنژ، معمارانی چون «دوناتو برامانت»، «کارلو مادرنو» و «لورنزو برنینی» هم در طراحی این بنا نقش داشتند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۶۳۲
کریستینا ملکه سوئد
کریستینا الکساندرا؛ که در سن ۶ سالگی و با مرگ پدرش به جای او بر تخت شاهی نشست، از ۱۶۳۲ تا ۱۶۵۴ میلادی، ملکه سوئد بود.
تاثیرپذیری وی از گرایش‌های ضداصلاح در کلیسا(تغییر مذهب از پروتستان به کاتولیک)، علاقه‌اش به فرهنگ مدیترانه‌ای و نهایتاً استعفا از سلطنت و سکونت در ایتالیا و...تا همین امروز تبدیل به موضوعی برای شماری از نمایش‌نامه‌ها، اپراها، و فیلم‌ها شده‌است.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۶۵۱
کتاب لِوایِتان Leviathan
توماس هابْز Thomas Hobbes فیلسوف انگلیسی در سال ۱۶۵۱ کتاب لِوایِتان Leviathan را نوشت.
این کتاب که یکی دو سال بعد از حمله شاه عباس دوّم پادشاه مست و منگ صفوی به قندهار، منتشر شده‌، تاثیر بسیار مهمی در فلسفه غرب گذاشت.

توماس هابز می‌گوید انسان، گرگ انسان است و دست از جنگ و ستیز برنمی‌دارد. ازاین رو زیاده‌خواهی و خودخواهی آدمیان، به «جنگ همه علیه همه» خواهد کشید و برای پیشگیری از آن چاره‌ای جز قرارداد اجتماعی و دولت مقتدر نیست.
جنگ همه علیه همه(بللوُم اُمنیوم کُنترا اُمنِس) Bellum omnium contra omnes عبارتی است که وی در کتاب لِوایِتان، به کار برده‌است.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۶۵۳
پایان شورش فلاخن La Fronde
بین سال‌های ۱۶۴۸ و ۱۶۵۳ میلادی؛ فرانسه در دو مرحله به ولوله و آشوب کشیده شد و مردم پاریس مسلحانه به کوچه و خیابان ریخته و همه جا علیه مامورین دولتی سنگربندی کردند. در منابع تاریخی از آن حرکت اعتراضی با عنوان «فِرُوند» یاد می‌شود.
Fronde در لغت به معنی فلاخَن است و وجه تسمیه آن به خاطر این بود که شورشگران از فلاخَن و سنگ استفاده می‌کردند.
در آن جنبش اعتراضی علاوه بر اعضای پارلمان، و بسیاری از مردم فرانسه، اشراف نقش عمده‌ای داشتند.(در گذشته نهضت‌های آزادی‌خواهی نوعاً به وسیله اشراف و اعیان که با فشار و کنترل متمرکز مخالفت می‌کردند، صورت می‌گرفت.)
...
در هنگامه شورش فلاخَن، پارلمان پاریس برای زمانی کوتاه جنبه نمایندگی ملی به خود گرفت و اعضای آن جرئت یافتند زبان به حمایت از ملت بگشایند اما کمی بعد بین پارلمان و دربار ساخت و پاخت شد و اعتراض مردم فروکش کرد.
اگر شورش فلاخَن به بیراهه نمی‌رفت چه بسا حکومت فرانسه به صورت نوعی اشرافیت قضایی درمی‌آمد و همان مجلس عمومی طبقاتی، تبدیل به مجلس نمایندگان و صاحب قدرتی می‌شد که حتی در برابر رأی پادشاه ایستادگی کند.

فلاخَن(فِروُند) در مرحله دوم بویژه از آنجا که رهبرانش جز به کسب قدرت نمی‌اندیشیدند و سودای آزادیخواهی نداشتند به جایی نرسید و در نهایت نظام سلطنت (لویی‌ چهاردهم) و درواقع حکومت مازارَن Jules Mazarin بازی را برد و با تغییر کاربری کاخ ورسای از یک منزلگاه شکاری به یک زندان مطلا میخ خود را کوبید.
(کاردینال مازارَن از سیاست‌مداران برجسته ایتالیایی بود که از سال ۱۶۴۲ تا زمان مرگ خود مقام صدراعظمی فرانسه را داشت.)
من پیشتر در مورد شورشِ فلاخَن La Fronde مقاله‌ای نوشته‌ام که در بخش تاریخ در سایت خودم موجود است.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۶۶۲
پاسکال مردی زمینی در میان زاهدان
سال ۱۶۶۲ پاسکال Blaise Pascal ریاضی‌دان و فیلسوف فرانسوی درگذشت.
کارهای اولیه وی در علوم طبیعی و کاربردی بود و نقشی مهم در ساخت ماشین حساب‌های مکانیکی و مطالعه سیالات داشت. پاسکال هم‌چنین با عمومیت دادن کار توریچِلی(ریاضیدان و فیزیکدان ایتالیایی)، نقشی مهم در توضیح مفهوم فشار و خلأ ایفا نمود.
به دنبال ناتوانی ابزاری آن زمان برای کشیدن آب به سطح زمین از عمق بیش از ۳۰ متری، توریچلی وسیله‌ای ساخته بود که این مشکل را تا حدودی حل می‌کرد. وی توانست با استفاده از آزمایش لوله جیوه، خلا نسبی بسازد که به خلا توریچلی معروف است.
...
پاسکال رساله‌ای مهم در باب هندسه تصویری نوشت و در زمینه تئوری احتمال از ۱۶۵۴ با پیر دو فرما(ریاضی‌دان فرانسوی که قضیه آخر فرما، قضیه کوچک فرما و اعداد فرما به نام اوست) مکاتباتی داشت. پاسکال اواخر عمر، به فلسفه و الهیات پرداخت.
...
تی اس الیوت وی را در دوران زندگی‌اش «مردی زمینی در میان زاهدان و زاهدی در میان انسان‌های زمینی» توصیف نمود. جمله «قلب دلائلی دارد که مغز از آن آگاه نیست»، از پاسکال به یادگار مانده‌است.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۶۵۵
تکفیر اسپینوزا
یکی از بزرگ‌ترین خردگرایان فلسفه قرن هفدهم و زمینه‌ساز ظهور نقد مذهبی؛ که با نگارش مهم‌ترین اثرش، اخلاقیات، دوگانه‌انگاری دکارتی را به چالش کشید، باروخ اسپینوزا، فیلسوف شهیر هلندی است. پدر اسپینوزا در جریان تفتیش عقاید در پرتغال، به هلند مهاجرت کرده بود تا از مجازات یهودی‌بودن در امان بمانند. اسپینوزا خود گرچه عهد عتیق و سایر متون یهودی را فرا گرفت، اما با گذر زمان نظرهای بحث‌برانگیزی دربارهٔ سندیت عهد عتیق و سرشت امر مقدس پیدا کرد که در نهایت منجر به تکفیر و رانده شدن او از جامعهٔ یهودیان شد.

حتی پیش از واکنش یهودیان؛ کلیسای کاتولیک نوشته‌های بحث‌برانگیز او را در فهرست آثار ممنوعه قرار داد و پروتستان‌های هلندی هم آن‌ها را به آتش کشیدند.
اسپینوزا در صحن نیو کرک مسیحیان در لاهه هلند دفن شده، و من با سختی قبر او را یافتم. از هرکس می‌پرسیدم خبر نداشت...
مرتجعین مذهبی در دوران اسپینوزا، با امثال وی راه نمی‌‌آمدند و به این‌گونه مخالفت‌ها جنبه عمل هم می‌پوشاندند مثلاً تقریباً همان زمان در ایتالیا کار جوردانو برونو را یکسره کرده، زنده در آتش سوزاندند. اسپینوزا بسیار شانس آورد که مثل سقراط و جوردانو برونو اعدام نشد.
...
خدا برای اسپینوزا، خدای جاودانی و به عبارت دیگر صورت پدیداری الوهیت است. از زبان خودش بیان شده که خدا همان طبیعت است که در برگیرنده تمام علت‌ها وجوهر‌هاست و من خواهان عشق عقلانی به او هستم.
عقاید اسپینوزا منجر به صدور حکم تکفیرش از سوی روحانیون یهودی شد (در سال۱۶۶۵)
در متن حکم آمده بود:
 
به قضاوت فرشتگان و روحانیون؛ ما باروخ اسپینوزا، را تکفیر می‌کنیم، از اجتماع یهودی اخراج کرده و او را لعنت و نفرین می‌کنیم. تمامی لعنت‌های نوشته شده در قانون(منظور تلمود و تورات است) بر او باد، در روز بر او لعنت باد، در شب بر او لعنت باد. وقتی خواب است بر او لعنت باد، وقتی بیدار است بر او لعنت باد، وقتی بیرون می‌رود بر او لعنت باد و وقتی باز می‌گردد بر او لعنت باد.
خداوند او را نبخشد و خشم و غضب خدا علیه او مستدام باد، خداوند نام او را در زیر این خورشید محو کند و او را از تمامی قبایل اسرائیل خارج کند. ما شما را نیز هشدار می‌دهیم، که هیچ‌کس حق ندارد با او سخن بگوید، چه به طور گفتاری و چه بطور نوشتاری. هیچ‌کس حق ندارد به او لطفی بکند، کسی حق ندارد با او زیر یک سقف بماند، و در دو متری او قرار بگیرد، و هیچ‌کس حق ندارد هیچ نوشته‌ای از او را بخواند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۶۶۶
آتش‌سوزی بزرگ لندن
تا اواسط قرن هفدهم میلادی هسته مرکزی شهر لندن کماکان بافت قرون وسطایی خود را حفظ کرده بود و دور تا دور آن دیواری قرار داشت که سال‌ها قبل و در زمان استیلای رومیان ساخته شده بود.

اما سال ۱۶۶۶ که لندن با آتش‌سوزی بزرگی روبرو شد قسمت قرون وسطایی شهر به‌طور کلی ویران شد و از بین رفت. درآن آتش سوزی بزرگ ۸۷ کلیسای محلی، از جمله کلیسای بزرگ سنت پل، بیشتر ساختمان‌های دولتی شهر و حدود ۱۳٬۰۰۰ خانه مسکونی، سوخته و منهدم گردیدند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۶۶۹
جنگ کرت
بین سال ۱۶۴۵ (میلادی) و ۱۶۶۹ (میلادی) در جزیره کرت(یونان) بین نیروی‌های عثمانی و جمهوری ونیز جنگ بزرگی رخ داد.
جزیره کرت در جنگ‌های صلیبی چند بار دست‌به‌دست شد و در ۱۶۶۹ عثمانی‌ها هم بر آن چیره شدند. محاصره کرت به دست عثمانی‌ها بیست‌ویک سال به درازا کشید.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۶۷۳
مرگ مولیر
ژان باتیست پوکلن Jean-Baptiste Poquelin که با نام مولیر شناخته می‌شود را یکی از سه درام‌نویس برتر قرن هفدهم فرانسه و بزرگترین کمدی‌نویس تئاتر اروپا می‌دانند.

مولیر در سال ۱۶۵۸ در پاریس به نوشتن نمایش‌نامه روی آورد و با ترتیب دادن کمدی سیاسی مشکلات اجتماع و خطاهای معاصرانش را افشا ‌کرد. او در نمایش‌نامه‌هایش بی‌رحمانه‌ جامعه فئودال آن دوران و باید و نبایدهای آن را به تمسخر می‌گرفت.
مولیر بیمار بود و در سال ۱۶۷۳ به‌طور غم‌انگیزی، در حالی که خودش نقش یک بیمار خیالی را برعهده داشت، در حین اجرا بیهوش شد و اندکی پس از آنکه به خانه رسانده شد جان داد.
کلیسا مانع شد که وی در گورستان شهر به خاک سپرده شود. ده‌ها سال بعد(اواخر قرن هجدهم) باقی‌مانده خاکش به موزه تاریخی فرانسه آورده شد و بعداً در گورستان پرلاشز دفن شد.
آناتول فرانس دربارهٔ او نوشت: مولیر لحظه‌ای کوتاه از وجدان آگاه بشریت بود که همچون جرقه‌ای در جو تاریک فرهنگی اروپا درخشید.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۶۸۳
عثمانی‌ها و محاصره وین
عثمانی‌ها در اولین تلاشِ خود در سالِ ۱۵۲۹ وین را محاصره کرده بودند اما به دلائل گوناگون، نتوانستند حصر را به فتح بَدل کنند.
آنها بتدریج تدارکات مفصلی چیدند، جاده‌ها و پل‌های زیادی را تعمیر و تاسیس کردند، مقادیرِ زیادی از مهمات و دیگر منابع را از قبل به مراکز موجود در مسیر و منطقه‌ی بالکان فرستادند و در سال ۱۶۸۳ بار دیگر روی تسخیر وین متمرکز شدند اما محاصره آن شهر آغاز فرو افتادن‌شان در جنگی درازمدت بود و باعث شد که استیلای امپراتوری عثمانی بر جنوب شرق اروپا پایان یابد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۶۸۵
لغو فرمان نانت
توضیح اندکی در مورد فرمان نانت دارد و اینکه در قرن شانزدهم میلادی ایجاد انشعاب در مسیحیت زمینه‏‌ساز جنگ‏های متعدد مذهبی شد...
درآغاز پروتستان‏‌ها، نوعی آزادی در اعمال مذهبی داشتند. اما کمی بعد بین آنان و کاتولیک‌ها جنگ و ستیز به مدت ۳۶ سال جریان داشت و بسیاری از دو طرف در خون خویش غلطیدند تا بالاخره با «فرمان نانْتْ» Edict of Nantes یک سری آزادی‌هایی برای پروتستان‏‌ها در نظر گرفته شد و غائله خوابید.
اما در سال ۱۶۸۵ ورق برگشت و لوئی چهاردهم پادشاه وقت فرانسه فرمان نانت را لغو کرد و بار دیگر پروتستان‌های فرانسه (Huguenots) در معرض اذیت و آزار قرار گرفتند.

حدود ۵۰۰ هزار نفر از آنان به دلیل اذیت و آزاری که می‌دیدند، مجبور به ترک فرانسه شده، به ممالک پروتستان‌نشین نظیر انگلستان، ایرلند، ولز و آفریقای جنوبی و...مهاجرت کردند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 
۱۶۸۸
انقلاب باشکوه Glorious Revolution 
انقلاب باشکوه همان انقلاب سال ۱۶۸۸ انگلستان است که با عناوینی چون انقلاب بدون خونریزی و یا انقلاب ۱۶۸۸ نیز نامیده می‌شود. چراکه بدون درگیری، پیروز شد و حکومتی دموکراتیک‌تر، جایگزین نظام پادشاهی شد. انقلاب زمانی شکل گرفت که شاه ویلیام سوم و ملکه ماری دوم به جای شاه جیمز دوم نشسته و تاج و تخت او را غصب نمودند و در این جابجایی قدرت، شاه جدید موافقت نمود تا بعنوان یک پادشاه محدود عمل نموده، به علاوه اختیارات و قدرت بیشتری به پارلمان واگذار نماید. 
این انقلاب اگرچه کوتاه و بدون شور و هیجان بود اما نه تنها نتیجه آن، یعنی سلطنت مشروطه، تا به امروز نظام حاکم بر انگلستان را رقم زده‌است بلکه دستاوردهای آن، موجب پدید آمدن رویدادهایی شد که نخستین دموکراسی مدرن را پایه‌ریزی کرد. 
انقلاب ۱۶۸۸ که نوعی تقابل بین پروتستان‌ها (ویلیلم سوم) با کاتولیک‌ها (جیمز ذوم) هم محسوب می شود، به لحاظ فکری تحت تأثیر آراء جان لاک فیلسوف لیبرال انگلیسی قرار داشت. 
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
جنگ نه ساله
در اواخر قرن ۱۷ میلادی، بین سال‌های ۱۶۸۸ تا ۱۶۹۷ میان لویی چهاردهم، پادشاه فرانسه، و دیگر قدرت‌های اروپایی(هلند، انگلستان، امپراتوری مقدس روم، اسپانیا و شاهزادگان اصلی آلمان) جنگ نه ساله درگرفت که به آن جنگ اتحاد آگسبورگ هم گفته می‌شود. این رویارویی در اروپای غربی و مرکزی، اسکاتلند و ایرلند و...رخ داد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۶۹۲
محاکمات جادوگری در سِیْلِم
سال ۱۶۹۲ در شهر سِیلِم از توابع ماساچوست، همچنین در چند شهر دیگر، ضمن محاکمات جادوگری، افراد زیادی بازداشت و شکنجه شدند و بعضاً جان خود را از دست دادند.

بر اساس همین واقعه تاریخی؛ آرتور میلر نمایشنامه‌ای «جادوگران شهر سیلم» را نوشته‌است. البته وی جادوگری و اتهاماتی از این قبیل را استعاره‌ای برای تهمت‌های دوره مک کارتی و کنار گذاشتن نیروهای ترقی‌خواه قرار داده‌است.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۶۹۵
درگذشت لافونتِن
سال ۱۶۹۵ ژان دو لافونتِن Jean de La Fontaine شاعر و حکایت نویس مشهور فرانسوی‌ درگذشت. در باره او گفته‌اند تنها شاعر فرانسوی پیش از ویکتور هوگو است که ساختار زبان فرانسه را به خوبی درک نمود.
«افسانه‌های لافونتن» در ایران ترجمه شده و گفته می‌شود حکایت «روباه و زاغ» در کتاب درسی فارسی که استاد حبیب یغمایی به نظم درآورده‌، از شعر لافونتن، است. ایرج میرزا و رشید یاسمی و...هم برخی از حکایت‌های لافونتن را به نظم فارسی ترجمه کرده‌اند.
در قسمت بعد به قرن هجدهم میلادی می رسیم.
…
تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک ادامه خواهد داشت
 
 1625▶1700
1626
St Peter's
The great basilica of St Peter in Rome was completed in 1626, 120 years after building began in 1506. The piazza in front, a masterpiece of Baroque architecture, was finished in 1667. The dome of St Peter's is 80.7 m (265 ft) high.
1632
Christina of Sweden
Queen Christina of Sweden, was the queen of Sweden from 1632 to 1654. She then resigned to become a Roman Catholic.
She also liked humanities and had invited philosophers such as René Descartes in Sweden.
1651
Leviathan
Leviathan is a book written by Thomas Hobbes (1588–1679), Its name derives from the biblical Leviathan. The work concerns the structure of society and legitimate government, and is regarded as one of the earliest and most influential examples of social contract theory.
1653
La Fronde
The Fronde was a series of civil wars in France between 1648 and 1653, occurring in the midst of the Franco-Spanish War, which had begun in 1635. The king confronted the combined opposition of the princes, the nobility, the law courts (parlements), and most of the French people, and yet won out in the end.
The timing of the outbreak of the Fronde of the nobles, directly after the Peace of Westphalia (1648) that ended the Thirty Years War, was significant.
1662
Blaise Pascal
Blaise Pascal was a French mathematician. Pascal was considered a child prodigy. Though best known for his works in math, including the creation of Pascal's Triangle, which is named after him, and developments in the field of probability, Pascal was also a scientist. He wrote in support of the scientific method and also contributed to physics. Later he wrote two books about Christianity. Also, the Pascal unit was named after him.
1655
Spinoza's excommunication
Baruch Spinoza (24 November 1632 – 21 February 1677) was a Dutch philosopher of Portuguese Jewish origin. He is considered to be one of the great Rationalist philosophers of the 17th century.
Spinoza's ideas were not cherished by the Jewish community in Amsterdam of the time, and Spinoza was excommunicated in 1655.
1666
London burns
For three days, a fire that had begun in a baker's shop swept through London, Jestroying most of the buildings with in ;he old city walls. The devastation came a year after the city had been the centre 3f an outbreak of bubonic plague that aad left 100,000 people dead.
1669
Fall of Crete
The Ottomans captured the city of Candia (modern Heraklion) on the island of Crete in the eastern Mediterranean from the Venetians.
Their victory came after a 21 - year – long siege, one of the longest in history.
1673
Death of Moliere
Molière was a French actor, director and writer. He wrote some of the most important comedies in human history.
Molière's last play was Le Malade Imaginaire, called in English The Hypochondriac. As in many of his comedies, Molière played the main role. He died on stage during the fourth performance. Because of his problems with the church, he was not allowed to be buried in a church cemetery.

1683
Siege of Vienna
An ottoman army laid siege to Vienna, but was driven off by a relieving army led by John Sobieski, king of Poland. The defeat marked the end of Ottoman expansion in Europe, and they were driven out of central Europe in 1697.
1685
Flight of the Huguenots
After Louis XIV revoked the Edict of Nantes, ending religious toleration in France, thousands of Huguenots fled abroad to escape forced conversion. Many were skilled craftsmen who found refuge in England and the Netherlands.
1688
The Nine Years' War
Louis XIV's army crossed tlieRiver Rliine to invade the Rhineland-Palatinate region in western Germany, an act of aggression that led to the Nine Years' War. All the European powers, including Britain, united against France, forcing Louis to give up gains he had made earlier in eastern and northern France.
1692
Salem witch trials
Mass hysteria spurred a witch - hunt in the small town of Salem, Massachusetts, USA, after a group of young gii-ls claimed to be possessed by the devil. Three women were accused of practicing witchcraft and hanged after atrial. By the time the witch trials ended in May 1693, 18 other
women, and one man, had been put to death.
1695
Jean de La Fontaine
Jean de La Fontaine was the first of the French fabulist. He was one of the most widely read French poets of the 17th century. He is known for his fables.
According to Flaubert, he was the only French poet to understand and master the subtleties of the French language before Victor Hugo.
 در همین زمینه
تاریخ جهان دادگاه جهان است 
بخش‌های دیگر«تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک» 
...
سایت همنشین بهار 

 

برای ارسال این مطلب به فیس‌بوک، آیکون زیر را کلیک کنید:
facebook