اولین مجلس مؤسسان؛ و نطق رضاشاه در مجلس، ۱۳۰۴
خانم‌ها و آقایان محترم سلام بر شما - این بحث به مجلس مؤسسان constituent assembly می‌پردازد که نخستین نشست خود را ۱۵ آذر ماه ۱۳۰۴ برگزار کرد و ۶ روز بعد، پادشاهی ایران را به رضاشاه پهلوی سپرد.
ازجمله عوامل شکل‌گیری مجلس مؤسسان «حزب تجدد» بود که با تلاش علی اکبر داور، عبدالحسین تیمورتاش و سید محمد تدین، تأسیس شده بود. در ادامه بحث به جلسه افتتاحیه مجلس مزبور در تکیه دولت، نطق رضاشاه در آن روز، همچنین اسامی (۲۸۸ نفر)، نمایندگان اولین مجلس مؤسسان اشاره می‌شود.
▬ برای نگارش و تصویب قانون اساسی یک کشور یا اصلاح و بازنگری در آن، «مجلس مؤسسان» تشکیل می‌شود.
▬ پس از استقرار مشروطیت در ایران؛ سه بار مجلس مؤسسان در ایران شکل گرفت. بعد از انقلاب ۵۷ نیز؛ یک بار این مجلس تشکیل شد.
▬ نخستین مجلس مؤسسان؛ در سال ۱۳۰۴ خورشیدی شکل گرفت و اصول قانون اساسی را برای انقراض سلسله قاجار و استقرار سلطنت پهلوی تغییر داد.
▬ دومین مجلس مؤسسان؛ که در سال ۱۳۲۸ خورشیدی تشکیل شد، ضمن افزایش اختیارات محمدرضا شاه پهلوی، حق انحلال مجلس شورای ملی و مجلس سنا را به ایشان تفویض کرد.
▬ سومین مجلس مؤسسان؛ که در سال ۱۳۴۶ خورشیدی تشکیل شد، ضمن تعیین ملکه فرح پهلوی به نیابت سلطنت تا رسیدن ولیعهد به سن قانونی، تشکیل یک شورای سلطنت را در مواقع اضطراری (بیماری، غیبت و فوت پادشاه) پیش‌بینی نمود.
▬ بعد از انقلاب ۵۷ نیز؛ دو بار [سالهای ۵۸ و ۶۸] در خصوص قانون اساسی و نوشتن و تغییر آن اقدام شد...
برگردیم به اولین مجلس مؤسسان.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
تجدیدنظر و بازنگری در قانون اساسی مشروطیت
▬ ۱۵ تا ۲۴ آذرماه ۱۳۰۴؛ عملکرد اولین مجلس مؤسسان ایران مورد بررسی قرار گرفت و تصریح شد وظیفه این مجلس تجدیدنظر و بازنگری در قانون اساسی مشروطیت است، زیرا آن قانون در سال ۱۲۸۵ با شتاب نوشته شده و شیوه بازنگری در آن پیش‌بینی نشده بود.
▬ اولین بازنگری و اصلاح قانون اساسی همان سالِ پیروزی انقلاب مشروطیت و تشکیل مجلس (۱۲۸۵)، با تدوین متممی شامل ۱۰۷ فصل انجام شد تا این که اولین مجلس مؤسسان با هدف تجدید نظر در برخی اصول قانون اساسی در سال ۱۳۰۴ آغاز به کار کرد و در نخستین گام در اصول ۳۶ تا ۴۰ مربوط به سلطنت در قانون اساسی تغییراتی به نفع رضاخان (رضاشاه بعدی) به وجود آورد و سلطنت مشروطه ایران را که طبق اصل ۳۶ قانون اساسی در شخص محمدعلی شاه قاجار و نوادگان ایشان خلاصه می‌شد، به رضاخان و پسران وی تغییر داد.
▬ سیدحسن تقی‌زاده و یحیی دولت‌آبادی؛ بر این اعتقاد بودند که طرح شتاب‌زده تهیه شده و این روش درست نیست. حسین علاء بیان کرد که این اقدام اساساً خلاف قانون است و مجلس صلاحیت این‌کار را ندارد؛ دکتر مصدق در استدلالی پیچیده که به آن جداً اعتقاد داشت گفت که رضاخان در مقام نخست‌وزیری و فرماندهی کل قوا توانسته‌است خدمات ارزنده‌ای به مملکت بکند و نگهداری او در این سِمَت‌ها بسیار سودمندتر است زیرا اگر شاه شود طبق قانون اساسی، دیگر توانایی اجرایی نخواهد داشت و کشور از نخست وزیری چون او محروم خواهد شد.
▬ اینجا و آنجا گفته می‌شد که رضاخان قبل از تشکیل مجلس مؤسسان، طرح فروپاشی سلطنت ۱۵۳ ساله سلسله قاجار را به مجلس برده و علی‌رغم مخالفت مدرس، تقی‌زاده، دکتر مصدق و دولت‌آبادی ــ با همراهی علی‌اکبر داور، عبدالله یاسائی [شیخ عبدالله صدرالادباء ]، عبدالحسین تیمورتاش و... ــ [انقراض سلسله قاجار را] با ۸۰ رای موافق در برابر ۵ رای مخالف به تصویب رسانده و همین مجلس با تاسیس مؤسسان موافقت کرده بود.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
انقراض سلطنت قاجاریه
▬ اولین مجلس مؤسسان که ۱۵ آذر ۱۳۰۴ در زمان کفالت نخست‌وزیری محمدعلی فروغی و با نطق افتتاحیه رضاخان آغاز به کار کرده بود، پس از پنج جلسه فعالیت با تصویب یک «ماده واحده» به کار خود پایان داد.
▬ ماده واحده‌ای که، در آن آمده بود: «مجلس شورای ملی به نام سعادت ملت، انقراض سلطنت قاجاریه را اعلام نموده و حکومت موقتی را در حدود قانون اساسی و قوانین موضوعه مملکتی به شخص آقای رضاخان پهلوی واگذار می‌نمایند. تعیین‌تکلیف حکومت قطعی موکول به نظر مجلس مؤسسان است که برای تغییر مواد ۳۶، ۳۷، ۳۸ و ۴۰ متمم قانون اساسی تشکیل می‌شود».
▬ گفته می‌شود لیستی از افراد (ازجمله روحانیون)ی که سابقهٔ مخالفت با رضاخان را نداشتند برای نمایندگی مجلس گردآوری شد که از جملهٔ آنان می‌توان به محمدحسین یزدی ندوشنی، ابوالقاسم کاشانی، میرزا شهاب کرمانی و شیخ ضیاالدین کیانوری اشاره کرد.
▬ در انتخابات مجلس مؤسسان کسانی حق داشتند انتخاب شوند که در لیست دولت صورت داده شده بودند، ازاین‌رو، امثال مشیرالدوله (حسن پیرنیا)، موتمن‌الملک (حسین پیرنیا)، حسن مستوفی الممالک (آقا)، دکتر محمد مصدق، سیدحسن تقی‌زاده و... که در موقع تغییر سلطنت، روی موافقی نشان نداده بودند، انتخاب نشدند.
▬ شایان ذکر است که انتخابات نخستین مجلس مؤسسان ایران در ۱۲ آبان ۱۳۰۴ با فرمان وزارت داخله برگزار شد. در این انتخابات علی‌اکبر داور و حزب تجدد به همراهی محمد تدین نایب رئیس مجلس شورای ملی نقش مهمی‌ایفا نمودند. آیین‌نامهِ مجلس مزبور هم به کوشش علی‌اکبر داور به سرانجام رسید.
▬ القصه؛ مجلس مؤسسان با واگذاری پادشاهی ایران به رضاخان و فرزندان پسر او، سرانجام در روز یکشنبه ۲۲ آذرماه ۱۳۰۴ خورشیدی به کار خود پایان داد.
▬ پادشاه، دو روز بعد در ۲۴ آذر در مجلس شورای ملی سوگند خورد و روز پس از آن به تخت پادشاهی نشست.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
سلطنت مشروطه به رضاشاه تفویض شد
▬ اصل ۳۶: سلطنت مشروطه ایران از طرف ملت به وسیله مجلس مؤسسان به شخص اعلیحضرت، شاهنشاه رضاشاه پهلوی تفویض شد و در اعقاب ذکور ایشان نسلاً بعد نسل برقرار خواهد بود.
▬ اصل ۳۷: ولایت عهد با پسر بزرگتر پادشاه که مادرش ایرانی‌الاصل باشد، خواهد بود، در صورتی که پادشاه، اولاد ذکور نداشته باشد، تعیین ولیعهد بر حسب پیشنهاد پادشاه و تصویب مجلس شورای ملی به عمل خواهد آمد. مشروط برآنکه آن ولیعهد از خانواده قاجار نباشد، و در موقعی که فرزند ذکور برای شاه به وجود آمد، حقاً ولایت عهد با او خواهد بود.
▬ اصل ۳۸: در موقع انتقال سلطنت، ولیعهد وقتی می‌تواند شخصاً امر سلطنت را متصدی شود که دارای حداقل ۲۰ سال شمسی باشد. اگر به این سن نرسیده باشد، نایب‌السلطنه، غیر از خانواده قاجار، از طرف مجلس شورای ملی به جای او انتخاب خواهد شد.
▬ اصل ۴۰: همین‌طور، شخصی که به نیابت سلطنت منتخب می‌شود نمی‌تواند متصدی این امر گردد مگر اینکه قسم مزبور را یاد نموده باشد.
▬ پس از تغییرات ماده‌های ۳۶ تا ۴۰ متمم قانون اساسی در نخستین مجلس مؤسسان که منجر به تغییر سلطنت از قاجار به پهلوی شد، تغییرات دیگری در قانون داده نشد تا در سال ۱۳۲۸ و در زمان محمدرضا شاه که دوباره مجلس مؤسسان برای تغییر چند اصل از قانون اساسی برای افزایش اختیارات شاه و شکل‌دادن به مجلس سنا مورد بازنگری قرارگرفت. دگر بار در سال ۱۳۴۶ مجلس مؤسسان برای اصلاح قانون اساسی مشروطه و اصل مربوط به شرایط نیابت سلطنت برپا شد.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
نطق رضاشاه در افتتاحیه مجلس مؤسسان
بسمه تعالی. البته آقایان محترم از علل و پیشامدهایی که باعث انعقاد مجلس مؤسسان گردیده‌است اطلاع کامل دارند و می‌دانند که مجلس شورای ملی که به موجب قانون اساسی، نماینده قاطبه اهالی مملکت ایران است، برحسب ضرورت و برای متابعت از میل و افکار ملت که در تمام ایران ابراز و اظهار شده بود، برای نیل به استقرار حکومتی که مرام ملی را بهتر تأمین نماید سلطنت را از سلسله قاجار مُنتزع نموده، ریاست حکومت مملکت را موقتاً به عهده اینجانب مُحّول ساخته و انعقاد مجلس مؤسسان را برای تعیین تکلیف، امر لازم و مقتضی دانست. این بود که این جانب حسب‌التكليف و بنا به تصمیم و تصویب مجلس شورای ملی، ملت را به تعیین و انتخاب اُمنای خود به جهت این مقصود مهم دعوت کردم و ملت نیز شما را منتخب نمود. اینک بِعون‌الله و توفيقه، ادای آن وظیفه را که مُعظم‌ترین وظایف ملی و مملکتی است بر حسب رأی ملت به شما واگذار نموده و شما را دعوت می‌کنم که صلاح و خیر مملکت را در نظر گرفته و در هر حال خداوند را شاهد و ناظر اعمال خود دانسته، آنچه وجدان شما بر آن حکم می‌کند به موقع عمل بگذارید. چون در این امر حساس، طول مدت بی‌تکلیفی برای مملکت ممکن است جلب مضرات و مفاسد نماید، مقتضی است حتی الامکان در انجام وظیفه تسریع نمایید. در خاتمه امیدوارم خداوند تبارک و تعالی شما را موفق و مؤید بدارد.
...
در مدت نطق افتتاحیه شلیک توپ ادامه داشت و والاحضرت اقدس پهلوی به همان طریق بازگشتند. ساعت ۴ بعد از ظهر امیرلشکر عبدالله خان، حکمران تهران گزارش داد که مجلس تا یک ساعت از شب گذشته کار خود را تمام خواهد کرد...
اسامی نمایندگان اولین مجلس مؤسسان
سوگند پادشاهی رضاشاه پهلوی
روز ۲۵ آذر ماه ۱۳۰۴ فرخنده روزی [است] که اعلیحضرت همایون رضاشاه پهلوی در برابر مجلس شورای ملی سوگند پادشاهی خوردند و شاهنشاه ایران شدند. پس از تصویب ماده واحده از سوی مجلس شورای ملی در روز ۹ آبان ماه ۱۳۰۴ که به نام سعادت ملت ایران، انقراض سلطنت قاجاریه را اعلام و حکومت موقتی را در حدود قانون اساسی و قوانین موضوعه مملکتی به شخص آقای رضا خان پهلوی واگذار نمود و تعیین تکلیف حکومت را به نظر مجلس مؤسسان قرارداد که برای دگرگون ساختن ماده‌های ۳۶ - ۳۷ - ۳۸ - ۴۰ متمم قانون اساسی برگزار شود.
...
مجلس مؤسسان در روز ۱۵ آذر ماه ۱۳۰۴ نخستین نشست خود را برگزار کرد و ۶ روز بعد در پنجمین نشست مجلس مؤسسان، پادشاهی ایران را به اعلیحضرت رضاشاه پهلوی سپرد. در روز ۲۵ آذر ماه ۱۳۰۴ مجلس شورای ملی آذین بندان شده بود. از ساعت یک و نیم پس از نیم روز میهمانان به پارلمان وارد شدند. از ورودی مجلس تا ساختمان مجلس در دو سو شاگردان مدرسه نظام ایستاده بودند و از در ساختمان به بالا دو سوی پلکان‌ها از یک سو تا سالن آیینه که جای درنگ برای اعلیحضرت همایونی قرارداده شده بود و از سوی دیگر تا در ورود به سالن اصلی مجلس شورای ملی که راهروی اعلیحضرت همایونی رضاشاه بود شاگردان مدرسه نظام با لباس رسمی و در حال سلام ایستاده بودند. تالار کمیسیون خارجه مجلس برای هیات وزرا، تالار کمیسیون فواید عامه برای نخست وزیران پیشین، تالار کمیسیون نظام برای علمای اعلام و تالار بزرگ تنفس برای نمایندگان مجلس مؤسسان ویژه شده بود. آذین ورودی و راهروهای مجلس بسیار باشکوه و زیبا بود. ساعت دو و نیم پس از نیم روز موکب اعلیحضرت همایونی که یساولان سلطنتی [سواران و مأموران تشریفات درباری] جلوی کالسکه سلطنتی با چماق‌های نقره‌ای در دست و امیر لشکر خدایارخان که پرچم سلطنتی را در دست داشت دنبال کالسکه وارد پهنه مجلس شورای ملی شدند. هیات رییسه مجلس شورای ملی و هیات وزرا برای پیشباز در برابر ساختمان مجلس ایستاده بودند. اعلیحضرت همایونی در برابر ساختمان مجلس پیاده شدند و به سوی تالار آیینه که برای ایشان ویژه شده بود رفتند. نخست نمایندگان هیات مؤسسان به سوی سالنی که در آن آیین سوگند برگزار می‌شد، رفتند و در جای ویژه برای آنها، سمت چپ مجلس ایستادند. سپس نمایندگان مجلس هر یک به سوی سندلی [صندلی]های خود رفتند و نشستند. در لژ هیات نمایندگان خارجه سفیران انگلیس، فرانسه، مصر، روسیه، ترکیه و دیگر کشورها با پوشاک رسمی مشکی و یُراق‌دار ایستاده بودند و کلاه‌های شاپوی خود را در دست داشتند. علما نیز به فرم یک نیم‌دایره دور میز شاهنشاه و سندلی[صندلی – کُرسی] جواهرنشان که به سندلی نادری آوازه دارد، نشستند. در لژ ویژه وزیران پیشین و دیگر بزرگان کشور و همه طبقه‌ها و در لژ روزنامه‌ها، مدیران روزنامه‌ها و هفته‌نامه‌ها و بخشی از اصناف ایستاده بودند. در سوی چپ مجلس، سران ارتش و در لژ نوین رییس‌های اداره‌های دولتی ایستاده بودند. در لژ روبرو که لژ شاهنشاه است پروانه داده بودند که دو دوربین عکاسی گزارده شود. هیات وزرا با گُبه یا پیراهن‌های بلند و بی‌آستین که بر روی لباس‌ها می‌پوشند، وارد شدند و در دایره جلوی مجلس در سوی راست و معاونین در سوی چپ ایستادند. سپس نخست وزیران پیشین نیز با گُبه ترمه وارد شدند و در زاویه سوی راست تریبون عبدالحسین فرمانفرما و سعدالدوله و در زاویه چپ محمد ولی خان تنکابنی سپهسالار ایستادند. هیات رییسه مجلس واپسین هیاتی بود که به مجلس وارد شد و بر سندلی‌های روبروی تریبون جایگاه وزیران نشستند. پس از آنکه همه در جای خود قرارگرفتند، آقای جم مدیرالملک با گُبهِ ترمه وارد مجلس شد از همان بالا با آوای بلند گفت:
اعلیحضرت همایونی تشریف فرما شدند.
در این هنگام نمایندگان مجلس از جای خود برخاستند و اعلیحضرت همایونی از پله‌های هیات رییسه به سالن مجلس وارد تشریف فرما شدند، با رخت پادشاهی و جقه و سردوشی‌های الماس زده در جلوی سندلی ویژه و پشت میز شاهنشاهی ایستادند و چنین فرمودند:
«نظر به احساسات عالیه‌ای که ملت محبوب من نسبت به من ابراز نموده و به پاس صمیمیت من در خدمت به مملکت برای تقدیر مراتب مزبور بلندترین مقامی را که در حیز امکان داشته به من تفویض کرده‌است، میل دارم در اولین موقع که برای من میسر می‌شود با کمال مسرت اظهار امتنان خود را از این صفت قدردانی ملت عزیز بنمایم و خاطر نشان کنم که همچنانکه در گذشته از هیچ گونه مجاهدت و فداکاری برای مملکت فروگذار نکرده‌ام در آینده نیز از نیت خود در سعی و کوشش برای خیر و سعادت ملت اطمینان کامل دارم و از خداوند تبارک و تعالی برای نیل به مقاصد بی آلایش خود طلب توفیق کرده اینک به ایفای مراسم تحلیف و ادای اولین تکلیفی که قانون اساسی برای من مقرر داشته است اقدام می‌نمایم.»
سپس رویه دیگری که سوگندنامه قانون اساسی در آن نوشته شده بود را برداشتند و چنین خواندند:
«من خداوند قادر متعال را گواه گرفته به کلام‌الله مجید و به آنچه نزد خدا محترم است قسم یاد می‌کنم که تمام هم خود را مصروف حفظ استقلال ایران نموده حدود مملکت و حقوق ملت را محفوظ و محروس بدارم. قانون اساسی و مشروطیت ایران را نگهبان و بر طبق آن و قوانین مقرره سلطنت نمایم و در ترویج مذهب جعفری اثنی عشری سعی و کوشش نمایم و در تمام اعمال و افعال خداوند عَز شأنه را حاضر و ناظر دانسته منظوری جز سعادت و عظمت دولت. ملت ایران نداشته باشم و از خداوند مستعان در خدمت به ترقی ایران توفیق می‌طلبم و از ارواح طیبه اولیای اسلام استمداد می‌کنم.»
...
پس از آن اعلیحضرت قلم را برداشتند و رویه سوگندنامه را دستینه نهادند. سالن مجلس سکوت بود و تنها دوربین‌های عکاسی بودند که آن سکوت را می‌شکستند. سپس سیل تهنیت به سوی اعلیحضرت همایونی رضاشاه پهلوی سرازیر شد. پس از آیین تهنیت اعلیحضرت به سوی تالار آیینه تشریف فرما شدند و پس از کوتاه زمانی از تالار بیرون آمدند و در راهرو با نمایندگان که ایستاده بودند ابراز مهربانی فرمودند و از پله‌ها به پایین روانه شدند. هیات رییسه و وزیران تا جلوی کالسکه اعلیحضرت را همراهی کردند و آیین پسواز به جای آوردند تا اعلیحضرت سوار کالسکه سلطنتی شدند و از پهنه مجلس شورای ملی در ساعت سه پس از نیم روز خارج شدند. روز دهم دی ماه برنامه شناساندن ولیعهد شش ساله ایران محمدرضا پهلوی به مجلس شورای ملی اعلام شد و آیین جشن تاجگذاری برای روز ۴ اردیبهشت ماه ۱۳۰۵ در کاخ گلستان تعیین شد.
...
تاجگذاری رضا شاه پهلوی
روز یکشنبه ۴ اردیبهشت ماه ۱۳۰۵ اعلیحضرت همایون رضا شاه پهلوی شاهنشاه ایران در آیین بسیار باشکوهی دیهیم شاهنشاهی ایران را بر سر نهادند.
تعبیر «پادشاه اسلام‌پناه پهلوی»، برگرفته از تلگراف سیدابوالحسن اصفهانی به رضاشاه است
در این عکس تاریخی (جلسه افتتاحیه اولین مجلس مؤسسان در تکیه دولت)؛ رضاشاه در حالی که فقط یک فرد نظامی پشت سرش ایستاده، در محاصره ۱۶ تن از روحانیون سرشناس آن دوره قرار دارد، به گونه‌ای که ۴ سّید و ۴ شیخ در یک سوی رضاشاه و ۴ سّید و ۴ شیح دیگر در سمت دیگر وی ایستاده‌اند. در این عکس، آیت‌الله کاشانی، آیت‌الله سیدمحمد بهبهانی، میرزا یحیی امام جمعه خویی، شیخ محمدحسین یزدی، و شیخ زین‌العابدین رهنما و...دیده می‌شوند. نقش شماری از آخوندها در افزایش قدرت رضاشاه در اوایل سلطنت وی قابل کتمان نیست. تلگراف‌های تبریکی که علمای سرشناس شیعه از ایران و عراق برای ایشان فرستادند به اندازه کافی گویاست. سیدابوالحسن اصفهانی از رضاشاه با عنوان «پادشاه اسلام‌پناه پهلوی» یاد کرده‌است. آقا ضیاء عراقی، دیگر مجتهد برجسته نجف، امید داشته که رضاشاه در جهت «تشیید ارکان دین مبین اسلام» گام بردارد. نوهِ صاحب جواهر نیز در تلگراف تبریک خود برای اتصال حکومت پادشاه به ظهور حضرت ولی عصر دعا کرده‌است.
...
اینکه سردودمان پهلوی با شماری از آنها درافتاد؛ نافی آنچه اشاره شد، نیست. با وجود تلاش رضاشاه و ولیعهد ایشان (محمدرضا پهلوی) برای کم‌کردن اختیارات و نفوذ روحانیون، اعوان و انصار همین آخوندها، بعد از انقلاب، بر مَسندِ قدرت نشستند و هر اسبی که داشتند تاختند...
░▒▓ همه نوشته‌ها و ویدئوها در آدرس زیر است:
...
همنشین بهار
برای ارسال این مطلب به فیس‌بوک، آیکون زیر را کلیک کنید:
facebook