جمعه ۲ آذر ۱۴۰۳ / Friday 22nd November 2024

 

 

تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک (65)
همه گذشته‌ها روزی حال بوده‌اند
و همه سرانجام‌ها روزی آینده مردم

 
...
در بخش پیش زیر عنوان «جهان آن چیزی نیست که به نظر می‌رسد»، ضمن شرح وقایع سال‌های آغازین قرن بیستم، به کار بزرگ آلبرت اینشتین یعنی نسبیت عام و خاص Theory of relativity اشاره شد.
نظریه‌ای که نقش یکی از ستون‌های فیزیک و کیهان‌شناختی نوین را ایفا نمود و دیدگاه بشر را نسبت به جهان و کیهان تغییر داد. با توجه به اینکه «هر تاریخ واقعی، 

تاریخ معاصر است» و فهمیدن ما با واقعّیت کنونی دمخور شده و از آن تأثیر می‌گیرد، وقایع اتفاقیه آن روزگار را پی‌می‌گیریم.
یادآوری کنم که نوشتن تاریخ از نوع تاریخ معاصر با نوشته‌های «توسیدید» مورخ یونانی، که وقایع جنگ بین آتن و اسپارت را نوشته، آغاز می‌شود. همو که معتقد بود زمانیکه قدرتی در حال ظهور، قدرت موجود را به چالش می‌کشد و برای هم چنگ و دندان نشان می‌دهند، باید در انتظار تله، دردسرهای بزرگ و حوادث پیش‌بینی نشده بود. من در ویدئو و مقاله «مجتمع نظامی صنعتی و تله توسیدید» Thucydides Trap به این موضوع اشاره کرده‌ام.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
سال‌های آغازین قرن بیستم
زنان و جنبش حق رأی
حق رأی زنان یا حق شرکت زنان در انتخابات، از مهم‌ترین رویدادهای تکامل اولیهٔ جنبش‌های مدافع حقوق زنان بود. هواخواهان حق رأی زنان که سافراجت‌ها نیز نامیده می‌شدند، کسب حق رأی را مقدمهٔ مشارکت سیاسی زنان در جامعه می‌دانستند.
...
سافراجت Suffragette که از ریشه لاتین سوفراژوم sufragium به معنی «حق رای» می‌آید اصطلاحی است که به اعضای جنبش زنان اواخر سده نوزدهم مخصوصاً در بریتانیای کبیر اطلاق می‌شود.
در سال ۱۸۴۸ جنبش حق رأی زنان در ایالات متحده آمریکا به یک جنبش اجتماعی گسترده تبدیل شد. در سال ۱۸۹۳، نیوزیلند نخستین کشوری بود که حق رأی زنان را به رسمیت شناخت.
در سال ۱۸۶۶، دادخواستی به مجلس بریتانیا ارائه شد که در آن زنان بریتانیا تقاضا کرده بودند قانون انتخابات تغییر کند و حق رأی کامل زنان را نیز دربرگیرد. این دادخواست تحت اعتراض خشونت‌بار مخالفینی قرار گرفت که معتقد بودند، حق رأی زنان بزرگ‌ترین خطرات برای انگلستان به همراه خواهد آورد. پارلمان بریتانیا، تا مدت‌ها زیر بار نمی‌رفت و معتقد بود دخالت زنان در سیاست، زندگی سیاسی را مبتذل کرده و ثبات خانواده را هم از میان می‌برَد، از این گذشته، زنان ظرفیت داشتن حق رأی را ندارند.
در سال‌های آغازین قرن بیستم، جنبش حق رأی زنان توسعه بیشتری یافت و تظاهرات خیابانی و راهپیمایی‌های فراوانی را دربر گرفت. بسیاری از طرفداران حق رأی زنان به زندان افتادند تا سرانجام، بریتانیا حق رأی زنان را به رسمیت شناخت.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
نخستین نسل‌کشی در قرن بیستم
از اوائل قرن بیستم(از ۱۹۰۴ به بعد)، نیروهای استعمارگر آلمانی در منطقه آفریقای جنوب غربی(نامبیای کنونی) با شورش مردم روبرو شدند. آلمانی‌ها با قساوت تمام این شورش را سرکوب کردند و بسیاری از «قومِ هرِرو» Herero را کشتند. شمار زیادی هم در بازداشتگاه‌های مرگ جان سپردند. در تاریخ استعماری آلمان، نسل‌کشی قوم «هرِرو» و «ناما» Herero and Namaqua genocide مهم‌ترین جنایت به حساب می‌آید.

خیلی جلوتر، اتو فون بیسمارک(نخستین صدراعظم در تاریخ آلمان)، نامیبیا، کامرون، توگو و بخش‌هایی از تانزانیا و کنیا را تحت‌الحمایه آلمان اعلام کرده بود، یعدها قیصر ویلهلم دوم، و صدراعظم بعدی، برنهارد فن بولو، مستعمرات این کشور را گسترش دادند.
در سال‌های ۱۹۰۵ و ۱۹۰۶ جنگ «ماجی ماجی»، در مستعمرات آلمان در شرق آفریقا آغاز شد. سیاهان علیه استعمارگران آلمانی به مبارزه برخاستند و در این درگیری، از گروه‌های قومی منطقه، افراد بسیاری کشته شدند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۹۰۶
اشغال کوبا توسط آمریکا
اسپانیا، انگلیس و آمریکا، همواره به کوبا چشم داشته‌اند. سال۱۷۴۱ نیروهای انگلیسی به آنجا ریختند… همچنین سالهای دراز، کوبا، مستعمره اسپانیا بود. بعد از جدال آمریکا با اسپانیا بر سر منافع‌شان در کوبا، سال ۱۸۹۸ نیروهای نظامی آمریکا در کوبا جا خوش کردند.
در آغاز قرن بیستم نیز، نیروی دریایی آمریکا، کوبا را به اشغال خود درآورد. خلیج گوانتانامو Bahía de Guantánamo که در آخرین قسمت جنوب شرقی کوبا قرار دارد و اینک یکی از پایگاه‌های دریایی ایالات متحده و زندان گوانتاناما در آن واقع شده، داستان‌ها دارد.

اشغال گوانتانامو و تبدیل آن به پایگاه دریایی ارتش آمریکا، اعتراض مردم را برانگیخت و سال ۱۹۰۵ شورش عمومی کوبا را فراگرفت که در پیامد آن، آمریکا به مدت سه سال کوبا را اشغال کرد. به خاطر منافع شرکت «یونایتد فروت» United Fruit Company که سالیان دراز انحصار تولید و تجارت در کشورهای آمریکای مرکزی را به دست داشت، هندوراس، پاناما و نیکاراگوئه نیز، از تجاوز آمریکا مصون نماندند.
United Fruit Company، که از ۱۹۷۰ به بعد، با شرکت‌های دیگر ادغام شد، یک شرکت آمریکایی و صاحب اختیار میوه‌های استوایی (بالاخص موز) کشت شده در مزارع آمریکای مرکزی و آمریکای جنوبی بود و آن را در بازارهای ایالات متحده آمریکا و اروپا به فروش می‌رساند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۹۰۶
زمین‌لرزه سانفرانسیسکو
۱۸ آوریل ۱۹۰۶ (۲۹ فروردین ۱۲۸۵) زمین لرزه شدیدی در سواحل شمال کالیفرنیا در ایالات متحده به وقوع پیوست که به تخریب و آتش‌سوزی وسیع در شهر سانفرانسیسکو انجامید و بیش از هشتاد درصد آن شهر را ویران کرد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۹۰۸
ماشین فورد
مخترع خط تولید صنعتی، هنری فورد، Henry Ford که نخستین‌بار با هدف تولید خودروی ارزان‌قیمت خط تولید را به کار گرفت، با این کار، نه تنها انقلابی در صنعت اروپا و آمریکا ایجاد کرد، بلکه ترکیب تولید انبوه کالا، دستمزد بالا برای کارگران و قیمت پایین پیشنهادی او چنان تأثیری بر اقتصاد و جوامع قرن بیستم ایجاد کرد، که آن را فوردیسم نامیدند. در اکتبر سال ۱۹۰۸ فورد مدل تی به بازار عرضه گشت. فورد مدل تی، باعث شد سفر‌رفتن برای طبقهٔ متوسط آمریکا آسان‌تر شود.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۹۰۹
فوتوریسم در هنر
سال ۱۹۰۹، آینده‌گری یا فوتوریسم در هنر بر سر زبان‌ها افتاد. فوتوریسم یکی از جنبش‌های هنری اوایل قرن بیستم بود. مرکز این جنبش در ایتالیا بود و در کشورهای دیگر از جمله روسیه نیز تاثیر خود را گذاشت. فوتوریست‌ها در بسیاری از زمینه‌ها مانند ادبیات، نقاشی، مجسمه‌سازی، سفالگری، تئاتر، موسیقی و معماری فعالیت داشته‌اند. دغدغه‌های اصلی این جنبش، پویایی، سرعت و تکنولوژی بود.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۹۰۹
ترکان جوان
در ترکیه عثمانی، گروه‌های تجددگرایی که در پایان قرن نوزدهم و آغاز قرن بیستم فعالیت می‌کردند، در ائتلافی با عنوان ترکان جوان Jön Türkler، فعالیت داشتند.

جنب و جوش آنان که در میان محصلان نظامی آغاز شده بود، به قشرهای دیگر هم گسترش پیدا کرد و به جنبشی علیه سلطان عبدالحمید دوم تبدیل شد. ترکان جوان در سال ۱۹۰۶، جمعیت «اتحاد و ترقی» را به طور رسمی پایه گذاشتند و یکی از جریان‌های اصلی سیاسی و فرهنگی اواخر دورهٔ عثمانی به‌شمار می‌رفتند. جمعیت مزبور با کودتا موفق به برکناری «کمال پاشا» آخرین پادشاه عثمانی شد و عملا به اقتدار سلسله ۶۰۰ ساله عثمانی پایان داد. از ائتلاف ترکان جوان، سه پاشا(محمد طلعت پاشا، اسماعیل انور پاشا، احمد جمال پاشا)، بر قلمروی عثمانی حکم راندند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۹۰۹
اکتشاف نفت در ایران
در پی اکتشاف میدان نفتی در شهر مسجدسلیمان، در جنوب ایران، شرکت نفت ایران و انگلیس Anglo-Iranian Oil Company، با هدف استخراج نفت خام، تاسیس شد. دخالت‌های این شرکت و انگلیس در میهن ما، فصل غمباری است و در این بحث نمی‌گنجد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۹۱۰
انقلاب مکزیک
سال ۱۹۱۰، در مکزیک، قیام مردم به رهبری «فرانسیسکو مادرو» Francisco I. Madero علیه قدرت حاکمه و رئیس جمهور مقتدر وقت «پورفیریو دیاس» Porfirio Díaz آغاز گشت. اگرچه پورفیریو دیاس از قدرت سرنگون و به فرانسه تبعید شد، اما با گذشت زمان انقلاب مردم تغییر جهت داد و از شورش علیه نظام موجود، به یک جنگ داخلی تغییر کرد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۹۱۰
رمان ژان باروا و ماجرای دریفوس
روژه مارتَن دو گار Roger Martin du Gard‏ نویسندهٔ فرانسوی و برندهٔ جایزه نوبل ادبیات رُمانی دارد به نام «ژان باروا» Jean Barois که آلبر کامو» و «آندره ژید» به آن خیلی علاقه داشتند. روژه مارتن دوگار که از نوجوانی تحت تأثیر «تولستوی» و رمان «جنگ و صلح» بود، جدال عقاید و آراء را در رمان خودش به تصویر کشیده‌است. من در مقاله «ژان باروا و دویدن در پی آواز حقیقت» به وی اشاره کرده‌ام.

در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، مسأله روز اروپا «دگرگونی فهم بشر از دین همراه با پیشرفت علوم طبیعی» بود و رمان ژان باروا هم به همین موضوع پرداخته‌است. استبداد زیر پرده دین و سلطه کلیسا را بر جوانان اروپا نشان داده و به «ماجرای دریفوس» و محاکمهٔ «امیل زولا» نویسندهٔ معروف فرانسوی هم می‌پردازد و واکنش توده مردم را نسبت به دریفوس و امیل زولا که تحت تاثیر «جبر جّو»، خشن و مستبدانه بود، زیر ذره بین می‌گذارد.
دریفوس، افسر یهودی فرانسوی بود که به اتهام جاسوسی برای آلمانی‌ها محاکمه و محکوم شد اما ۱۲ سال بعد(در ۱۹۰۶)، معلوم گشت بیگناه بوده‌است. امیل زولا، به حمایت از وی و محکوم کردن عمل دادگاه و اعتراض به آن پرداخت که به محکومیت یک ساله‌ خودش منجر شد. پس از آن بود که سیصد تن از نویسندگان و اندیشمندان علیه جبر جو شوریدند و طی نامه‌ای به اعتراض به این حکم برخاستند که به اعلامیه روشنفکران مشهور شد. ماجرای دریفوس در شمار رسواکننده‌ترین وقایع قضایی فرانسه است.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۹۱۱
ورود به قطب جنوب
سال‌های ۱۹۱۰–۱۲، روئال آموندسن Roald Amundsen جستجوگر نروژی، نخستین سفر اکتشافی قطب جنوب را رهبری نمود. او نخستین کسی است که به هر دو قطب شمال و جنوب پا گذاشت. البته، رابرت اسکات از افسران نیروی دریایی انگلیسی هم راهی قطب جنوب شد، اما دریافت که روآلد آموندسن پیش از او به قطب جنوب رسیده بود. اسکات و چهار نفر همراهش در بازگشت از قطب جنوب بر اثر خستگی، گرسنگی و سرمای شدید جان باختند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۹۱۱
دهلی نو
در تاریخ ۱۵ دسامبر ۱۹۱۱ دهلی نوNew Delhi، پایتخت کنونی کشور هند، بنا گذاشته شد. دهلی نو، در اصل منطقه‌ای شهری درون کلان‌شهر دهلی بود.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۹۱۱
ماری کوری
دانشمند لهستانی، ماری کوری Marie Curie، تنها زنی است که دوبار جایزهٔ نوبل دریافت کرده‌است. او این جایزه را در رشتهٔ فیزیک در سال ۱۹۰۳ و سپس در رشته شیمی در سال ۱۹۱۱ دریافت نمود.
موفقیت‌های ماری کوری شامل نظریه رادیواکتیویته(اصطلاحی که خودش ابداع و باب کرد)، همچنین روش‌هایی برای جداسازی ایزوتوپ و کشف دو عنصر پولونیوم و رادیوم است. وی اگرچه شهروند فرانسه بود ولی هیچگاه هویت ملی خویش را فراموش نکرد. به فرزندانش زبان لهستانی یاد داد و آنها را برای بازدید به لهستان می‌برد. ماری کوری اولین عنصری که کشف کرد را به افتخار لهستان(پولند)، پولونیوم نامید.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۹۱۱
انقلاب شین‌های Xinhai Revolution
انقلاب شین‌های، قیام مردمی بود که به سقوط آخرین سلسله امپراتوری تاریخ چین - دودمان چینگ - منجر شد. این انقلاب از آن جهت شین‌های نامیده شد که در سال ۱۹۱۱ میلادی رخ داد که مطابق گاه‌شماری چینی، سال شین‌های نام دارد.
انقلاب شین‌های که شامل قیام‌ها و نبردهای متعددی است، سرانجام در ۱۲ فوریه ۱۹۱۲ فروکش کرد اما نقطهٔ عطفی در تاریخ چین به یادگار گذارد: پایان ۲۰۰۰ سال حکومت امپراتوری در چین و آغاز عصر جمهوریت در این کشور.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۹۱۲
کشتی تایتانیک RMS Titanic
۱۵ آوریل ۱۹۱۲، کشتی بخار بزرگی با نام «آر-اِم-اس تایتانیک» RMS Titanic در هنگام سفر از بریتانیا به نیویورک به علت برخورد با کوه یخی غرق شد و ۱۵۱۴ نفر از مسافران و خدمهٔ آن جان خود را از دست دادند.

پس از غرق شدن تایتانیک گزارش‌هایی در مورد تعداد زیاد کوه‌های یخ در اقیانوس اطلس شمالی منتشر شد و مقامات دریانوردی و هواشناسی آمریکا گفتند که زمستان گرم آن سال باعث شده که توده بزرگی از کوه‌های یخ در آب‌های اقیانوس اطلس به حرکت درآیند و در روزها و هفته‌های پیش از وقوع این حادثه جهت باد و دما در شمال اقیانوس اطلس باعث شده که تعداد زیادی از کوه‌های یخ به سمت جنوب حرکت کنند.
بعدها گفته شد ماه در حالت بدر، ماه کامل باعث رانش کوه یخ به سمت جنوب شده و غرق شدن و برخورد کشتی تایتانیک با کوه یخ به آن مربوط است. سال ۱۹۹۷، فیلمی حماسی-عاشقانه و بسیار پر سر و صدا، داستان غرق شدن تایتانیک را به تصویر کشید.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۹۱۲
جنگ اول بالکان
جنگ اول بالکان که از اکتبر ۱۹۱۲ تا ماه مه سال ۱۹۱۳ به درازا کشید مجموعه نبردهایی میان اتحادیه بالکان (صربستان، یونان، مونته نگرو و بلغارستان)، در برابر امپراتوری عثمانی بود. ارتش مشترک کشورهای بالکان بر ارتش عثمانی غالب شد و موفقیت سریعی به دست آورد. در نتیجه جنگ تقریباً تمامی سرزمین‌های اروپایی باقی مانده تحت کنترل امپراتوری عثمانی از این کشور جدا و در میان اعضای مجمع بالکان تقسیم شدند. حوادث بعدی جنگ به ایجاد کشور آلبانی انجامید. با وجود موفقیت جنگ اول بالکان، بلغارستان از تقسیم غنایم در مقدونیه ناراضی بود، که موجب آغاز جنگ دوم بالکان گشت. دومین جنگ بالکان با حمله بلغارستان به صربستان و یونان در روز ۱۶ ژوئن سال ۱۹۱۳ آغاز شد. ارتش‌های صربستان و یونان توانستند حمله اولیه بلغارستان را دفع کرده و وارد خاک بلغارستان شوند. رومانی نیز که از پیش بر سر مناطق مرزی با بلغارستان اختلاف داشت، وارد جنگ شد. همچنین امپراتوری عثمانی با غنیمت شمردن فرصت و ضعف بلغارستان برخی از مناطق از دست رفته خود در جنگ اول بالکان را باز پس گرفت. زمانی که نیروهای رومانیایی تا دروازه‌های صوفیه، پایتخت بلغارستان پیش آمدند، و بلغارستان با پذیرش شکست، بخشی از مناطق به دست آورده خود در جنگ اول بالکان را به صربستان، یونان و رومانی واگذار نمود. بلغارها، مجبور شدند منطقه ادیرنه را نیز به امپراتوری عثمانی پس بدهند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱۹۱۴
کانال پاناما
ساخت و ساز آبراه پاناما که سال ۱۹۱۴ در کشور پاناما به سرانجام رسید، اقیانوس آرام را به اقیانوس اطلس ارتباط می‌دهد. کشتی‌ها در گذشته، برای عبور از اقیانوس آرام به اطلس مجبور بودند آمریکای جنوبی را دور بزنند اما پس از ایجاد کانال پاناما به طور مستقیم از اروپا به آمریکا و از آنجا به آسیای شرقی می‌روند.
در شرایطی که راه معمولی کشتیرانی میان شهرهای نیویورک و سان فرانسیسکو ۲۲۵۰۰ کیلومتر مسافت دارد، عبور از کانال پاناما این مسافت را به ۹۵۰۰کیلومتر کاهش می‌دهد.

ایده اولیه ایجاد یک آبراه در کشور پاناما به قرن ۱۶ بازمی‌گردد و نخستین تلاش برای ایجاد آن به سال ۱۸۸۰ و به رهبری فرانسوی‌ها مربوط می‌شود. پروژه نهایی اما، توسط آمریکایی‌ها ادامه یافت. ایجاد کانال پاناما با دشواری‌های بسیاری همراه بود، به نحوی که پس از پایان کار ۲۷۵۰۰ کارگر(در مجموع دوره کار فرانسوی‌ها و آمریکایی‌ها) جان خود را از دست داده بودند. من کانال پاناما را از نزدیک دیده‌ام. کانال مزبور که در جریان یکی از بزرگ‌ترین و دشوارترین پروژه‌های مهندسی در جهان ایجاد شده، یکی از مهم‌ترین آبراه‌های جهان است.
...
«تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک» ادامه خواهد داشت.
در همین زمینه 
تاریخ جهان دادگاه جهان است
بخش‌های دیگر «تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک»
...
سایت همنشین بهار 
 
 

برای ارسال این مطلب به فیس‌بوک، آیکون زیر را کلیک کنید:
facebook