پرونده هسته‌ای و پروتکل الحاقی Protocol Additional
حکومتها می‌آیند و می‌روند؛ من و تو نیز می‌رویم، اما ایران می‌ماند
ـــــــــــــــــــــــــــ
موضوع اصلی این بحث پروتکل الحاقی Protocol Additional است که این روزها بعد از مذاکرات اتمی لوزان Lausanne Nuclear Talks بیش از پیش شنیده می‌شود.
تصویب پروتکل الحاقی گامی اساسی؛ در حل پرونده پیچیده هسته‌ای که اینک وبال کشورمان شده، خواهد بود. اما پروتکل الحاقی دقیقاً چیست؟
...
اینگونه مطالب برای کسانی مفید است که مثل من ندانم‌هایشان یسیار است اما می‌خواهند بدانند ـ
و برای کسانیکه؛ موضوع هسته‌ای را دنبال می‌کنند و آشنایی با کلیدواژههای آن را هم ضروری می‌دانند.
هم‌اکنون در روابط بین المللی ایران هیچ مساله‌ای به اندازه پرونده هسته‌ای اهمیت ندارد. این موضوع بسیاری از مسائل داخلی را تحت تاثیر قرار داده و آنطور که می‌شنویم در حوزه اقتصاد و معیشت مردم هم آثار آن محسوس است.
ــــــــــــــــــــــــــــ
ایران اجرای پروتکل الحاقی را پذیرفته است؟
یادآوری کنم که بر اساس بیانیه مشترکی که در پایان مذاکرات لوزان منتشر شد اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی [از سوی ایران] مورد توافق واقع شده‌است. در متنی هم که آمریکایی‌ها در پایان مذاکرات لوزان منتشر کردند، آمده است که ایران اجرای پروتکل الحاقی را پذیرفته‌است.
البته اجرای پروتکل الحاقی نیازمند تصویب مجلس است و احتمالاً با کِش و قوس همراه خواهد بود.
(بویژه ماده ۵ پروتکل که تعهد کشورهای عضو را در مورد اجازه دسترسی به مکان‌های مورد نظر به صراحت بیان می‌کند)
...
جمهوری اسلامی در اوایل مذاکرات هسته‌ای با غرب (زمان دولت محمد خاتمی)، اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را پذیرفت اما مجلس دو سال بعد رأی به تعلیق آن داد و آن را پا در هوا نگه داشت!
...
برای آشنایی با پروتکل الحاقی باید با کلیدواژههای زیر آشنا باشیم که در مورد آن توضیح خواهم داد:
آژانس بین المللی انرژی اتمی، شورای حکام آژانس، معاهده انپیتی و نظام پادْمان آژانس (پادْمان هسته‌ای)
ــــــــــــــــــــــــــــ
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی International Atomic Energy Agency یک سازمان بین‌المللی است که در سال ۱۹۵۷ برای ترویج استفاده صلح‌آمیز، و جلوگیری از استفاده نظامی، از انرژی هسته‌ای تأسیس شد. این آژانس به عنوان یک نهاد مستقل و خودمختار تأسیس شده و جزئی از سازمان ملل یا سازمان دیگری نیست با این حال در اساسنامه خود اعلام کرده که گزارش‌های خود را به مجمع عمومی و شورای امنیت ملل متحد ارائه می‌دهد.
مقر این سازمان در شهر وین اتریش است. تاکنون ۱۶۴ کشور به عضویت این سازمان درآمده‌اند.
پیشنهاد تأسیس این سازمان را «دوایت آیزنهاور» رئیس‌جمهور آمریکا در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد (که به سخنرانی اتم برای صلح معروف شد) در سال ۱۹۵۳ مطرح کرد.
سخنان آیزنهاور - اتم برای صلح Atoms For Peace - نکات قابل تاملی دارد و در فرصتی دیگر به آن اشاره می‌کنم.
ــــــــــــــــــــــــــــ
شورای حُکّام
شورای حکام IAEA-Board of Governors از ارکان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی‌است که از ۳۵ کشور منتصب و منتخب در مجمع عمومی این آژانس تشکیل شده‌است. مطابق ماده ۶ اساسنامه آژانس، ۱۰ عضو شورا باید حتماً از بین کشورهای پیشرفته و صاحب تکنولوژی‌های هسته‌ای و ۷ عضو دیگر از بین کشورهای اروپایی انتخاب شوند. برای خاورمیانه و آسیای جنوبی ۲ نماینده هم در نظر گرفته شده‌است که امکان افزایش این تعداد وجود دارد.
شورای حکام در نشست‌های خود به بررسی و ارایه توصیه به مجمع عمومی در خصوص حساب‌ها و برنامه‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌پردازد...
ــــــــــــــــــــــــــــ
معاهده انپیتی (NPT)
انپیتی Non-Proliferation Treaty، یا پیمان‌نامه منع گسترش سلاحهای هسته‌ای، در دوران جنگ سرد (۱۹۶۸میلادی برابر با ۱۳۴۷شمسی) به صورت محدود بین چند کشور جهان منعقد شد. این پیمان کشورهای جهان را به کشورهای دارای سلاح هسته‌ای و کشورهای فاقد سلاح هسته‌ای تقسیم می‌کند.
بنا به تعریف؛ صاحبان سلاح هسته‌ای، کشورهایی را شامل می‌شود که تا پیش از اول ژانویه ۱۹۶۷ (میلادی) برابر با ۱۷ دی ۱۳۴۵ سلاح هسته‌ای یا دیگر وسایل منفجره هسته‌ای را تولید و منفجر کرده باشند و می‌دانیم که چین، فرانسه، روسیه، انگلیس و آمریکا (اعضای دائمی شورای امنیت) به طور رسمی دارای سلاح هسته‌ای بودند.
...
تا کنون ۱۸۸ کشور جهان به پیمان مزبور پیوسته‌اند. ایران در زمان شاه (سال ۱۹۷۰ میلادی) به صورت رسمی عضو انپیتی شد.
هند و پاکستان، این پیمان‌نامه را نپذیرفته‌اند. کره شمالی نیز پس از نقض پیمان در نهایت از آن خارج شد. اسرائیل هم که خود رطب می‌خورد و منع رطب می‌کند، به پیمان مزبور(انپیتی) دهن‌کجی کرده‌است.
...
جلوگیری از گسترش سلاحهای هسته‌ای و پی گیری مذاکرات خلع سلاح هسته‌ای، همچنین یاری‌رسانی به کشورهای غیر هسته‌ای در راه به کارگیری فناوری صلح آمیز هسته‌ای ازجمله اهداف انپیتی است.
آژانس بین المللی انرژی اتمی نهاد ناظر بر اجرای معاهده انپیتی، است. تمرکز آژانس بر راستی آزمایی گزارش کشورها در خصوص مواد و فعالیتهای هسته‌ای آنان است.
از دید منتقدین، انپیتی (NPT) اساساً معاهده‌ای با حقوق و تعهّدات نابرابر برای کشورهای عضو است.
ــــــــــــــــــــــــــــ
پادْمان هسته‌ای
مفهوم پادْمان هسته‌ای nuclear safeguards یعنی نظارت و بازرسی از مواد و موسسات هسته‌ای به منظور اطمینان از کاربرد صلح آمیز آن‌ها. پادْمان در فارسی به معنای نظارت و حراست کردن است و اسم مصدری است که از ریشه فعل پاییدن گرفته شده‌است.
...
از زمان تأسیس آژانس بین المللی انرژی اتمی در سال ۱۹۵۷، مقررات نظارت و بازرسی؛ یا بهتر بگویم پادْمانهای آن به عنوان ابزار ضروری عدم تکثیر هسته‌ای و همکاری صلح‌آمیز هسته‌ای عمل کرده‌است.
پیمان منع گسترش سلاحهای هسته‌ای (انپیتی) انعقاد موافقتنامه‌های پادْمانی (نظارتی) جامع با آژانس را توسط کشورهای عضو اجباری می‌داند.
پادْمان؛ امروزه در اصطلاح، مقررات نظارتی آژانس می‌باشد که شامل انواع بازرسی‌ها است...
حالا می‌رسیم به پروتکل الحاقی
ــــــــــــــــــــــــــــ
پروتکل الحاقی چیست؟
پیدایش پروتکل الحاقی به تجربه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد عراق در اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی و بعد از حمله این کشور به کویت برمی‌گردد. دوره‌ای که برنامه سلاحهای کشتارجمعی عراق تحت بازرسی قرار گرفت.
...
عراق عضو انپیتی و آژانس بود و آژانس بر برنامه هسته‌ای صلح آمیز آن نظارت مستمر داشت.
وقتی دولت صدام از همکاری کامل با بازرسان سرباز زد؛ درست یا غلط، وجود برنامه مخفی غیر از آنچه خود عراق اعلام کرده بود مطرح شد و پروتکل الحاقی در این حال و هوا بود که تهیه گردید.
گفته می‌شود دولت صدام حسین برنامه مخفی سلاح هسته‌ای را هم دنبال می‌کرد و بازرسان آژانس بر اساس اختیاراتی که شورای امنیت در عراق داده بود در جستجوی کشف آن بودند. در ظاهر پادمانهای آژانس (پاییدنهای آژانس، نظارت و بازرسی از مواد و موسسات هسته‌ای) در عراق جامع بود و آژانس باید قادر می‌بود از عدم انحراف آن به سمت اهداف نظامی اطمینان یابد ولی نمی‌توانست مواد و فعالیتهای هسته‌ای اعلام نشده را کشف کند.
...
آژانس درصدد برآمد ضعف خودش را برطرف نماید. این تلاشها در آژانس به برنامه ۲+۹۳ (Program 93+2) معروف شد و حاصل آن تهیه و پیشنهاد یک پروتکل الحاقی به موافقتنامه پادمان جامع کشورها بود که در سال ۱۹۹۳ تدوین و چهار سال بعد در ۱۵ مه ۱۹۹۷ به تصویب نهایی رسید.
مطابق پروتکل الحاقی، بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اختیارات گسترده‌ای در دسترسی به اطلاعات و سایت‌ها دارند...
طبق مقررات، کشورهای عضو معاهده انپیتی می‌توانند (ولی ملزم نیستند) این پروتکل را با آژانس منعقد کنند.
...
پروتکل الحاقی دولت‌ها را ملزم می‌سازد دسترسی آژانس را به هر محل در پایگاه هسته‌ای و سایر محلهایی که مواد هسته‌ای وجود دارد یا ممکن است وجود داشته باشد و نیز همه اماکنی که در فعالیتهای مرتبط با چرخه سوخت هسته‌ای درگیر هستند یا ممکن است درگیر باشند فراهم سازد. از معادن اورانیوم گرفته تا ضایعات هسته‌ای...
ضایعات هسته ای Nuclear waste به‌عنوان پسمانده‌های آزمایشات تحقیقاتی در کشاورزی، در صنعت، پزشکی، و محصول فرعی فرایند تولید انرژی هسته‌ای همواره ناخواسته تولید می‌شوند.
...
خلاصه کلام؛ آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از طریق پروتکل الحاقی دسترسی کاملتری به تمام فعالیتهای مربوط به امور هسته‌ای کشورهای عضو پیدا می‌کند.
بدین ترتیب «آژانس در مورد کشورهایی که هم موافقتنامه پادْمان جامع و هم پروتکل الحاقی را پذیرفته و اجرا می‌کنند ابزار راستی آزمایی مورد نیاز را در اختیار دارد تا اطمینان کاملی از فقدان مواد و فعالیتهای اعلام نشده هسته‌ای ارائه دهد»
...
۱۸ دسامبر ۲۰۰۳ جمهوری اسلامی ایران پروتکل الحاقی به موافقتنامه پادْمان را امضا نمود و تا تصویب آن در مجلس داوطلبانه آن را به اجرا گذاشت. اما بعد از آنکه ورق برگشت (تحولات مربوط به انتخابات نهمین دوره ریاست جمهوری)، در ۶ فوریه ۲۰۰۶ طی نامه‌ای به آژانس اطلاع داد التزام داوطلبانه به اجرای پروتکل الحاقی را معلق می‌دارد ولی موافقتنامه پادْمان جامع را همچنان اجرا می‌کند.
...
در همه اسناد مربوط به پرونده هسته‌ای ایران (اعم از گزارش‌های دبیرکل آژانس، قطعنامه‌های شورای حکام آژانس و نیز قطعنامه‌های شورای امنیت) بر اهمیت پروتکل الحاقی تاکید شده و مصرانه از ایران خواسته شده است در اسرع وقت به تصویب آن اقدام نماید.
...
اگرچه مطابق حقوق بین الملل معاهدات، تصویب هر معاهده بین المللی عملی ارادی و برخاسته از رضایت یک کشور است؛ اما،
تصویب پروتکل الحاقی یکی از نقطه‌های مبهم پرونده هسته‌ای را که اینک وبال ایران شده، از میان خواهد برد و حربه مهمی را از طرف مقابل که موضوع هسته‌ای برایشان بهانه فشار است نه دلیل فشار و تحریم، خواهد ستاند.
...
یادآوری کنم که پروتکل الحاقی دارای یک مقدمه، هشت سرفصل، ١٨ماده و دو پیوست است که از آن می‌گذرم...
...
در این رابطه:
سایت همنشین بهار
برای ارسال این مطلب به فیس‌بوک، آیکون زیر را کلیک کنید: بیش از پیش شنیده می‌شود؛ تصویب پروتکل الحاقی گامی اساسی، در حل پرونده پیچیده هسته‌ای که وبال کشورمان شده، خواهد بود. اما پروتکل الحاقی دقیقاً چیست؟
این بحث برای کسانی مفید است که موضوع هسته‌ای را دنبال می‌کنند و آشنایی با کلید واژههای آن را ضروری می‌دانند.
){kind=small}
facebook