میراث‌ باستانی ایران در جای‌جایِ جهان
The Heritage of Persia 

https://www.youtube.com/watch?v=aEpnXNraiXQ

• نامهٔ تنسر به گُشْنَسپْ،
• ماتیکان یوشت فریان،
• درخت آسوریگ،
• اَوِستایِ گاهانی و غیرگاهانی
• اندرزنامه‌های کهن ایرانی،
• خودای‌نامگ، 
• اَرداویراف‌نامه،
• وداها،
• مادیان هَزاردادِستان
• گاتاها - و
• یادگار زریران را تا آنجا که می‌دانستم شرح داده‌ام که ویدئوها و مقالات مربوط به آن در سایت خودم موجود است.

در این بحث به میراث باستانی ایران در جای جای جهان می‌پردازم. متاسفانه شمار زیادی از آثار باستانی و هنری ایران زمین و آنچه به نام «پرشین آرت» Persian art بر سر زبان‌ها است در غربت به سر می‌برد. من آنچه را خودم در موزه‌های دیگر کشور‌ها دیده‌ام و یا از آن با خبر شده‌ام اینجا می‌آورم و تا آنجا که اطلاع دارم این کامل‌ترین مطلب در این مورد، تا این لحظه در وب فارسی است و من برای آن زحمت بسیار کشیده‌ام. متاسفانه به کتاب «کهن دیار» نوشته آقای بهنام محمد پناه دسترسی نداشتم.

جلوتر - سوم آبان سال ۱۳۸۶ - شرکت تجاری «کریستی» Christie's نیز به نقش برجسته‌ای از تخت جمشید از میراث باستانی و هنری ایران زمین چوب حراج زد.
حراج سادِبیز، و نیز دزدیده شدن یک اثر تاریخی و گرانبها از شهر زادگاهم گلپایگان (سنگی از جنس رُخام که بر سر در بقعه هفده تن نصب شده بود) و عشق به ایران زمین، خاک پاک ایزدی، میهن فرزانگان و شهیدان مرا به ارائه این مطلب واداشته‌است.
_________________
هنر فقط نزد ایرانیان نبوده و نیست 
اگرچه هنر فقط نزد ایرانیان نبوده و نیست اما این واقعیّت دارد که هنر ایران یکی از غنی‌ترین میراث هنری در تاریخ جهان است، و بویژه از قرن یازدهم تا سیزدهم میلادی، کانون و دربرگیرنده بسیاری از رشته‌ها از جمله معماری، نقاشی، بافندگی، سفالگری، موسیقی، خوشنویسی و فلزکاری بوده‌است. 

اگرچه نقش نیاکان ما در میراث فرهنگی غنی میهن‌مان تردید برنمی‌دارد اما تاریخ ایران به حدود سه هزار سال پیش بازمی‌گردد و برای سه هزار سال، این سرزمین افزون بر سلسله‌های بومی، توسط سلسله‌های یونانی، عرب، مغول و ترک نیز اداره شده و تاثیر آن‌ها را هم باید در نظر گرفت وگرنه از انصاف و واقع بینی دور می‌مانیم.
برای مثال روی تاخت‌وتاز چادرنشینان مغول مکث کنیم که فقط به ویرانی ایران نینجامید. این یورش‌ها، سال‌ها بعد اثر مهمی بر تاریخ و هنر ایران هم گذاشت. میراث هنری ایران به هند منتقل شد و هنر و ادبیات گورکانی را پدید آورد. هم‌اکنون صدها نسخه خطی فارسی(مربوط به تمدن ایرانی)، در موزه‌ها و کتابخانه‌های هندوستان است.
_________________
دزدان هنر شال و کلاه می‌کنند
مترجم ناصرالدین شاه در سفر فرنگ(ژولیوس ریچارد) که با نام مستعار «میرزا رضا» در دارالفنون تدریس می‌کرد و سال ۱۸۶۰-۶۱ میلادی در سفر صدر اعظم مشیرالدوله به خارج راهنمای او بود، شمار زیادی از آثار هنری ایران از جمله نسخ گرانبهای خطی را از ایران خارج کرد و در پاریس به قیمت گزافی فروخت.
همچنین «رابرت مردوک اسمیت» که در سال ۱۸۶۳ میلادی به عنوان مدیر تلگرافخانه از سوی انگلیس در ایران کار می‌کرد در رأس تشکیلاتی بود که بسیاری از آثار هنری ایران اعم از حجاری و گج‌بُری، نقاشی‌های برجسته دیواری، مجسمه‌های مفرغی اشکانی، عطرپاش‌های ساسانی. سلاح‌های آهنین و سرامیک‌های سفالین، پارچه‌های زری و ابریشمی و فرش‌های قرون شانزدهم و هفدهم... را از طریق بوشهر با کشتی به انگلستان می‌فرستادند.
محراب مسجد میدان کاشان را که یکی از ظریف‌ترین محراب‌های زرین فام بود اینگونه دزدان هنر ربوده‌اند. محراب مزبور را من در موزه‌ای در برلین دیده‌ام.
...
ما که خودمان در خواب، و بی‌خیال و کیفور بودیم. باستان‌شناسانی چون «پروفسور آرتور پوپ»، «آندرا گدار»، «ریچارد اتینگ هاوزن»، «ارنست کونتل»، «جیمز هنری بریستد»، «اریک اشمیت» و «ارنست هرتسفلد» هم، که در شناساندن هنر ایران به جهانیان نقش داشتند نتوانستند از غارت و حیف و میل شدن هنر این سرزمین جلوگیری کنند، دزدان هنر آن‌ها را هم قال گذاشتند و یا دَمشان را دیدند و برخی از آنها را با خود شریک کردند.
البته و صدالبته آنچه بیش از همه باعث تاراج فرهنگ و تمدن ما شده در درجه اول نه استعمارگران، نه فرنگیان، بلکه حکام زورگو و هالو و نیز، بی‌خبری و نابخردی خود ما است.
اکنون مگر از طاق‌بستان و کتیبهٔ بیستون و شکارگاه خسرو پرویز در کرمانشاه، از منزل نظامی گنجوی در روستای «تا» در تفرش، از معبد آناهیتا در کنگاور و سنگ‌نبشته‌های منطفه خرقاب گلپایگان... حفاظت لازم صورت می‌گیرد؟

...
عکسی از اسب سنگی بزرگ شوش، دیدم که روی زمین افتاده و دارد از بین می‌رود. پیش‌تر در میدان ولی‌ عصر شهر شیراز یک سرستون از دوران هخامنشیان بود. آن تندیس را که اذیت و آزارش به کسی نمی‌رسید، از بیخ کندند و از این نمونه‌ها کم نیست. آثار باستانی در جای‌جای کشورمان توسط عوامل طبیعی و یا توسط اشخاص بی‌مسؤولیت درحال تخریب است. بگذریم...

_________________
آثار هنری ایران در آلمان
همانطور که گفتم، محراب مسجد میدان کاشان که یکی از ظریف‌ترین محرابهای زرین فام بود در موزه برلین است. این محراب کاشی، و سنگ‌کاری شده، اثر هنرمند ایرانی «حسن بن عربشاه» است. محراب مسجد نطنز، هم در این موزه بود. محراب مزبور متعلق به ۱۳۰۷ میلادی است.

آثار دیگری هم از میهن ما در این موزه نگهداری می‌شود. ازجمله:

- ظروف قلمکاری و قلمزده ایران از دوره نهم تا دوازدهم هجری،
- کاشی‌های قرون هفدهم و هجدهم،
- پارچه‌های دست دوز و زربفت ایران دوره صفوی،
- قالی شاه عباسی که شهرت بین المللی دارد،
- قطعه‌ای از بهترین پارچه‌های عهد ساسانی.
- کاشی‌کاری‌های همراه با طلا، لاجورد و مینا، با نقش شکارگاه از کاشان،
- قرآن به خط کوفی، و -
- کاشیکاری‌های نفیس متعلق به «امامزاده یحیی» ورامین، و......
در موزه برلین، فرش و گلیم ایرانی، و نیز آثار مکتوب و هنرهای تذهیب و نقاشی مینیاتور ایران در کنار انواع آثار فلزی، شیشه و حجاری‌های زیبا با نقش‌های اسلیمی را دیدم. [نقش اسلیمی= نقش تزیینی به شکل گیاه با ساقه‌های مارپیچی، که ابتدا و انتهای آن مشخص نیست.]

در این موزه همچنین حکاکی‌ها و کاشی‌کاری‌های نفیس فراوانی از مساجد مختلف در سراسر ایران گردآوری شده‌است. در این موزه یک کاشی دیدم با اشعار فارسی حک شده روی آن. راهنمای موزه گفت این اثر متعلق به بخشی از دیوار یک کاخ در دامغان بوده‌است.
...
در موزه هنر kunsthe-museum، مینیاتورهای بلوری ایرانی و در موزه گوته، نوشته خط‌‌هایی میخی و نقاشی‌های مذهبی موجود است.
در آلمان، در موزه‌های مردم‌شناسی در هامبورگ و هانور و هایدلبرگ و موزه کستنر، موزه فولکونگ، موزه هنر و صنایع دستی و... ــ قطعات نفیس مفرغی، زربفت‌های ساسانی، حجاری‌های برنزی، سرامیک‌های زیبای قرون اولیه و قلمدان‌ها و جلدهای نقاشی شده ایرانی دیده می‌شود.

نقش سه نیزه‌دار که یکی از آثار باستانی ایران است و در کاخ آپادانا شوش در استان خوزستان کشف شده‌ و سه سرباز را نشان می‌دهد که پشت سر هم ایستاده و هر یک نیزه‌ای به دست دارند، در موزه پرگامون برلین است. 

در موزه چرم و کفش(آلمان)، یک جلد قرآن جلد چرمی مطلا را با نقش‌های ترنجی به رنگ‌های سبز و آبی دیدم که مربوط به قرن یازدهم هجری بود.
در یکی دیگر از موزه‌های آلمان حوالی آلتنبورگ Altenburg آثار یکصد ورق آس و گنجینه‌های قدیمی ساخت ایران که بر پنجاه برگ از آن‌ها صحنه‌های مختلف شاهنامه فردوسی نقاشی شده، و ورق‌های مُدّور، که آراسته به صحنه‌هایی از داستان‌های هفت پیکر نظامی است، دیده می‌شود.
در موزه عروسکی مونیخ(آلمان) مجموعه‌ای از عروسک‌های ایرانی و مدارک اصول و جزئیات خیمه‌شب‌بازی در ایران، نگهداری می‌شود.
گنجینه‌های هنر ایران در آلمان، کتاب‌های مصور خطی فارسی در کتابخانه دانشگاه توبینگن Universität Tübingen را هم شامل می‌شود. انواع و اقسام نسخه‌های خطی شاهنامه، خمسه نظامی، یوسف و زلیخای جامی، دیوان حافظ، خمسهٔ امیر خسرو دهلوی و...

_________________
آثار هنری ایران در آمریکا
در آمریکا - در گالری نلسون، واقع در کانزاس سیتی در استان میسوری - علاوه بر سر‌ستون‌های سنگی و نقوش برجسته از دوران هخامنشی و ظروف مفرغ متعلق به لرستان و...، آثار هنری دیگری هم از کشور ما موجود است. 

در بشقاب سفال لعابداری متعلق به قرن سوم هجری، تصویر سه انسان را می‌بینیم که هر کدام با سازی در دست، می‌نوازند و می‌رقصند، نیاکان ما شاد و خرم بودند.
...
یک بشقاب دیگر هم که نقره‌ای و از دوران ساسانی است در این موزه وجود دارد. در بشقاب مزبور نقش دو جوان به همراه دو اسب بالدار دیده می‌شود. در پایین تصویر، مردی کوزۀ بزرگ آبی را در جلو دهان اسب‌ها گرفته‌است.
...
در موزه شهر دترویت Detroit بزرگ‌ترین شهر ایالت میشیگان، نقش برجسته‌ای مربوط به هخامنشیان موجود است. (دترویت هم‌مرز با شهر ویندزور در کانادا است.)
...
موزه «سینسینتی» The CincinnatiArt Museum (یکی از قدیمی‌ترین نگارخانه‌های ایالات متحده آمریکا) هم، آثار متعددی از هنر ایران دارد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان لوحه نفیس نقره‌ای با نقش «اهورامزدا»، «اهریمن»، و «زروان»(خدای زمان، که در منطقه لرستان ساخته شده‌) را نام برد. این لوح متعلق به قرن‌های ۷ تا ۸ قبل از میلاد است.

در موزه هنرهای زیبای بوستون در آمریکا The Museum of Fine Arts نقش برجسته سرباز هخامنشی نگهداری می‌شود. آثار باستانی دیگری هم از ایران، در موزه بوستون هست. ازجمله، تندیس پنج هزارساله بز کوهی، و... 
گلدان سفالینی که ساخت آن مربوط به بیش از ۶۰۰۰ سال پیش است. تکوک اشکانی(تکوک=ظرف‌هایی که در دوران کهن به شکل جانوران ساخته می‌شدند)

جام شراب به شکل بز، یک بشقاب نقره‌ای طلاکاری شده زیبا، که داخل آن با نقش‌های مختلفی تزیین شده‌است، در بالا نیم دایره ماه به چشم می‌خورد که بر روی آن ایزد ماه قرار گرفته‌ و ارابه آن توسط چهار گاو کوهان‌دار کشیده می‌شود.
...
در موزه دانشگاه شیکاگو ردیفی از شیرهای غُرّان تخت جمشید، سر ستونی از تحت جمشید، سر ستون ایوان شمالی کاخ صد ستون، کتیبه‌ای آجری از خشایارشا و بخش‌هایی از طاقچه‌های سنگی تخت جمشید دیده می‌شود.
همچنین یکی از مهم‌ترین آثار هنری ایران، یعنی «مجسمه نیم تنه شاپور دوم» که از گچ ساخته شده، در موزه تاریخ طبیعی شیکاگو است.
...
در مرکز فرهنگی ایالت مریلند در آمریکا، در موزه هنر والترز Walters Art Museum آثار زیر از کشور ما وجود دارد. 

گلدان نهصدساله با نقوش دایره البروج، بُز کوهی سه هزار ساله ایران باستان، سرامیک مینایی ایرانی با نقش سربازان سلجوقی، مُهر دو هزار و پانصدساله هخامنشی از جنس عقیق، لوستر نقره‌ای هشتصد‌ ساله از خراسان، آبریز سرامیکی سه هزارساله لرستان، جواهر-دان نقره‌ای ایرانی، مجسمه سرامیکی از سر زن سلجوقی، بشقاب نقره‌ای با نقش پادشاه و ملکه ساسانی و چندین اثر دیگر که از آن می‌گذرم.

چون در کل این بحث؛ به قدمت اشیاء و آثار هنری هم اشاره می شود، توضیح دهم که با روش‌های علمی مانند آزمایش موسوم به نیمه عمر کربن (اندازه‌گیری کربن رادیو اکتیو در یک شئی) می‌توان زمان آن شئی را تخمین زد. نیمه عمر اتم «کربن چهارده»، ۵۷۳۰ سال می‌باشد. همچنین از طریق پتاسیم آرگون، تعیین جهت قطب مغناطیسی magnetic polarity chronology و نیز مقدار اورانیوم توریوم Uranium Thorium- می توان تا حدودی، سن اشیاء را معین کرد. شرح بیشتر، در این بحث نمی‌گنجد.

ـــــــــــــــــــــــــــ

در موزه متروپولیتن نیویورک Metropolitan Museum of Art بشقاب شکار قوچ از آثار باستانی دوران ساسانیان را دیدم. بشقاب نقره‌ای شکارگاه، با جیوه، نقره و طلا تذهیب کاری شده و با روش سیاه قلم‌کاری تزئین شده‌ بود. سگک عقاب و صید هم در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می‌شود. سگگ مزبور از اشیای کشف شده دوران اشکانی است. قدمت آن به سده اول پیش از میلاد بر می‌گردد و در نزدیکی نهاوند پیدا شده‌، تکه زوج آن، در موزه بریتانیا است.

کاسه زرین میخی‌نگار از آثار باستانی دوران داریوش اول(یا داریوش دوم) هم، در موزه متروپولیتن نیویورک بود. در بالای این کاسه به صورت گرداگرد با سه نوع خط میخی پارسی، عیلامی و بابلی نوشته شده: داریوش، شاه بزرگ.

در موزه مزبور آثار دیگری هم از ایران از‌جمله «کلاه‌خود پرنده و سه پیکر» که قدمت آن به دوره عیلام میانه، به سده ۱۴ پیش از میلاد باز می‌گردد، نگهداری می‌شود. بر روی این کلاه‌خود، سه پیکر قرار دارند، نفر وسط مرد ریش‌داری است که گلدانی را در دست گرفته‌ و در بالای کلاه‌خود، پرنده‌ای با بال‌های گشوده در حال پرواز است.

...
در موزه متروپولیتن، سنگ‌نگاره پیشکش‌آوران(مالیات دهندگان) تخت جمشید به نمایش گذاشته شده‌است. سنگ‌نگاره مزبور در قسمت‌های مختلف کاخ‌های هخامنشیان در تخت جمشید دیده می‌شود و پیشکش‌آورانی را نمایش می‌دهد که هر کدام با حمل یک تحفه از پلکانی بالا می‌روند. 

سنگ‌نگاره، یک مرد پارسی را هم نشان می‌دهد که در حال حمل مشک آب یا شراب به وسیله یک سینی است. نفر سمت راست که در پله بالا‌تر قرار دارد، مرد مسلح اهل ماد است که ظرفی درپوش‌دار را با خود می‌برَد.

تندیس نقره‌ای گاو نشسته نیز در موزه متروپولیتن نیویورک بود. قدمت آن به حدود ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد برمی‌گردد. سر و دست‌های تندیس مزبور که در جنوب غرب ایران کشف شده‌، به شکل گاو است و تن آن به شکل انسان. جنس مجسمه گاو عیلامی که در عصر مس(حدود ۵۰۰۰ سال پیش) ساخته شده، علاوه بر هنرمندی قابل ستایش سازندگان آن، بیانگر پیشگامی تمدن عیلام در فناوری استخراج و ذوب فلزات گرانبها است.

در موزه متروپولیتن نیویورک خنجر زيباى قاجارى با تيغه فولاد و دسته عاج، همچنین دسته‌های پرنده‌گون دیگ از اشیای کشف شده در تپه حسنلو نگهداری می‌شوند. این دسته‌ها سابقاً به ظرفی با عمق کم و چکش‌کاری شده، پرچ شده بودند. نقش این اشیاء، پرنده‌ای را نشان می‌دهد که گردن بلند و دُم و بال کشیده دارد. تکوک شیر غُرّان (جامی که در آن شراب می‌نوشند) نیز، از آثار باستانی دوره هخامنشی در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می‌شود. جام مزبور دارای یک ظرف مخروطی شکل و یک شیر است که در حال نعره‌کشیدن است. شیر غران یکی از نمادهای هنرورزی در تزئینات آثار به جا مانده از دوره هخامنشیان است. موزه متروپولیتن مجموعه بزرگی از مفرغ‌های لرستان را هم، در دل خود جای داده‌‌است.

سفالینه‏‌های ارزشمند نیشابور و یک محراب بزرگ ۱۴۰۰ ساله هم که معلوم نیست چگونه از کشور خارج شده در موزه متروپولیتن نیویورک بود. شنیدم محراب مزبور از جنس کاشی لعابی و متعلق به اصفهان است که حدود ۱۳۰۰ سال در یکی از مساجد اصفهان قرار داشت.
در موزه باستان‌شناسی دانشگاه پنسیلوانیا، آثار باستانی مربوط به ایران باستان موجود است. از اسکلت‌های سه هزارساله مشهور به «دو عاشق» از تپه حسنلو(که دو نفر در آغوش یکدیگر را نشان می‌دهند)، یک دستبند طلای دوره هخامنشی و کاسه‌ی ضد طلسم دوره‌ی ساسانی، که بگذریم، در موزه باستانشناسی دانشگاه پنسیلوانیا، برگی از نگارگری کتاب یوسف و زلیخا، نوشته عبدالرحمن جامی، هم هست با موضوع معراج. که دو بیت زیر در آن دیده می‌شود:

وز آنجا کرد سوی زهره آهنگ
به دامان وفایش زهره زد چنگ
به قصد شستن پا زین گلابه
چهارم چرخش آورد آفتابه
...
موزه بروکلین Brooklyn Museum il (که در محله بروکلین در نیویورک قرار دارد)، مجموعه ارزشمندی از اشیاء هنری از تاریخ ایران را در خود جای داده‌است. ازجمله، یک خوشنویسی روی پوست گاو، شعری ازبوستان سعدی - 
جهانت به کام و فلک یار باد - جهان آفرینت نگهدار باد(...)،
یک کاشی بسیار زیبا و تابلویی از عاشورا هم در این موزه(از ایران) بود.
...
در مؤسسه هنر مینیاپولیس(میا)، Minneapolis Institute of Art در ایالت مینه‌سوتا، در کشور ایالات متحده هم آثاری از ایران وجود دارد ازجمله آفتابه برنزی(مربوط به زمان هخامنشی) و یک ابریق زیبا به شکل قوچ، که مربوط به دوره سلجوقی است.
...
در موزه پاول گتی J. Paul Getty Museum در کالیفرنیا آثاری از گذشته ایران موجود است ازجمله کوزه‌ای از دوران هخامنشی، و از عصر اشکانی، یک تکوک (جام شراب) به شکل گوزن، یک دیگ به شکل گربه وحشی، تکوک دیگر به شکل شیر، و چند کاسه که وسط یکی از آنها تصویری از دولفین است.

در موزه اسمیت‌سونیان در آمریکا(واشنگتن دی سی)، اشیاء زیر از ایران موجود است:

یک تندیس سه‌هزارساله‌ی زن از جنس عاج، یک جام نقره‌ای ۳۰۰۰ ساله، آدمک برنزی با شکلی خاص، یک لیوان دسته‌دار با نقوش هندسی، پیش‌زره‌ی طلایی، بز کوهی از جنس برنز، یک جام طلا که روی آن تصویر یگ کوزه حکاکی شده، پایه‌ای برنزی به شکل موجودی گاومانند و...، (همه متعلق به پیش از روی کارآمدن هخامنشیان)
از دوره اشکانی، هاون‌های سفالی، یک ظرف آب به شکل گاو، ظرف دیگر به شکل جانور خیالی، تکوک(جام شراب) نقره‌ای اشکانی به شکل سر شیر،
(از عصر ساسانی)، یک تُنگ با نقش دیونیسوس (خدای شراب در اساطیر یونایی)، جام شراب به شکل سر بُز، سردیس اسب از جنس عقیق، بشقاب نقره‌‌ای با نقش اسب، یک ظرف بیضی شکل با نقش درخت مو، بشقاب نقره‌‌ای با نقش بز کوهی در میان شاخه‌های درخت مو، (همه از ایران) در آن موزه بود.
...
در موزه «فیلد» Fild، در ایلی‌نوی Illinois از ایالت‌های غرب میانه آمریکا هم یک تندیس از شاه ساسانی، موجود است.
...
در نگارخانه آرتور سکلر Arthur M. Sackler Gallery در آمریکا، آثار نفیسی از ایران موجود است. نمونه‌ای از خط نستعلیق قرن دهم هجری اثر کمال الدین، تصاویری از سیاوش و سودابه در شاهنامه فردوسی، یک نسخه خطی از اشعار جامی، یک نقاشی مربوط به آدم و حوا(از عصر صفوی)...
همچنین کوزه پادار و جام چکمه شکل، از هزاره نخست پیش از میلاد(که از شمال ایران یافت شده)، و پارچ آب هزارساله از جنس طلا و...
...
در موزه هنر هاروارد Harvard Art Museum در آمریکا، سنگ قبری از دوره سلجوقی، همچنین پرتره میرزا ابوالحسن خان‌(سفیر دولت قاجار در لندن در زمان جورج سوم پادشاه انگلستان) و نمونه‌هایی از هنر زیرلاکی ایران ازجمله قلمدان‌های زیبا موجود است.
در موزه هنر سیاتل Seattle Art Museum هم، یک پلاک اشکانی با نقش حمله شیر بر گوزن موجود است. 

در موزه هنر کلیولند Cleveland Museum of Art در اوهایو، اشیاء زیر از ایران موجود است:

- کوزه‌ای سه هزار ساله به شکل زن برهنه، که مربوط به پیش از دوران هخامنشی است،

- نقش برجسته‌ی بزی در حال خوردن گیاه از عصر ساسانی،

- بشقاب نقره ساسانی با نقش ایزدبانوی آناهیتا،

- جام طلای سه هزار ساله مارلیک با نقش هیولای بالدار،

- انگشتر عقیق اشکانی با نقش طاووس،

- جام نقره سه هزارساله لرستان، 

- ظرف آبخوری ساسانی به شکل اسب و،

- فنجان نقره‌ای سه هزار ساله با نقش شکار شیر... 

در موزه کلیولند همچنین، یک خیمه منحصر به فرد مربوط به دوران محمد شاه قاجار که از پشم و ابریشم بافته شده، همچنین مینیاتورها و برگه‌هایی از شاهنامه که شامل نقاشی‌ها و دست نوشته‌هایی از قرون ۱۶ و ۱۷ میلادی است و یکی از آنها «مویه اسکندر بر مرگ دارا» را به زیبایی به تصویر کشیده‌‌، موجود است..
...
در موزه هنر لس آنجلس Los Angeles County Museum of Art، نمونه‌هایی از برنز‌های لرستان، صحافی‌های زیبا، تابلویی از رضا عباسی، دو برگ از یک نسخه خطی قران، یک نقش برجسته از اسب سوار ساسانی، مجسمه میمون نشسته، کوزه‌ای کفش دار، با قدمت ۳۰۰۰ سال، و تندیسی از یک زن برهنه، و...دیده می‌شود.
در موزه هنر لس آنجلس، نگاره زیبایی از نبرد بهرام چوبین با «ساوه‌شاه»، تابلویی از جنگ گیو با لهاک و فرشیدورد، در شاهنامهٔ فردوسی، همچنین نگاره‌ای از بیژن که سر هومان را باز می‌آورد، نگهداری می‌شود.

_________________
آثار هنری ایران در اتریش
در موزه هنرهای دستی اتریش، قالی «شکارگاه» شاه عباس که برخی از کار‌شناسان، نفیس‌ترین قالی جهان دانسته‌اند، موجود است.
قالی شکارگاه فرشی است تمام ابریشم از ایران اوائل قرن ۱۶ میلادی و همانطور که از اسم ان بر می‌آید صحنهٔ شکار را نشان می‌دهد. شکارچی‌ها سواره یا پیاده به شکار شیر، یوزپلنگ، بزکوهی، مارال، گورخر، گوزن و رویاه مشغولند.
در اتریش هم تابلوهای متعدد نقاشی ایرانی را دیدم. تابلوهای موش و گربه عبید زاکانی، نقاشی‌ها و هنر سکا‌ها (از اقوام پیشین ایرانی)، مدال‌ها، هنرهای تزیینی و...

_________________
آثار هنری ایران در ارمنستان
در گالری ملّی ارمنستان، در بخش هنر خارجی، که قسمتی از موزه ملّی آن کشور است، آثار هنری از ایران قدیم دیده می‌شود. ازجمله، فرش گرانبهایی که روی آن بطرز زیبایی، «بسم الله الرحمن الرحیم» بافته شده‌است. در این موزه، نمونه‌های نقاشی و هنرهای دستی بر روی چوب، سنگ، سفال...، همچنین یک کاشی نگهداری می‌شود که آیه «فسَیعلَمُ الّذینَ ظَلَموا أَی مَنقَلَبٍ ینقَلِبونَ» روی آن حک شده و مربوط به قرن ۱۵ میلادی است.

_________________ 
آثار هنری ایران در ازبکستان
پیش و بعد از اسلام سمرقند و بخارا موقعیت ممتازی داشتند و بخصوص در دوران سامانیان بر سر زبان‌ها بودند، سمرقند و بخارا میراث باستانی و هنری ما را با خود دارند. سمرقند بویژه در دوره تیموریان و سرسلسله آن امیرتیمور گورگانی، رونق بسیار داشت و هنرمندان ایرانی رهسپار آنجا می‌شدند. 
از قرن پانزدهم، ایران تزئین بنا‌ها و مقابر مذهبی را با موزائیک و کاشی لعابی آغاز کرد و این سبک در طول دوره‌های تیموری و صفوی در بخارا و سمرقند نیز رایج بود.

در بنای آثاری چون ریگستان، گور امیر تیمور، شاه زند، مسجد بی‌بی خانم، رصدخانه الغ بیک و... همچنین شماری از آثار تاریخی در شهر خوارزم، هنرمندان ایرانی نقش داشته‌اند. در موزه شهر «کوکند» چند برگ خطی از عطار و سعدی و برگ‌هایی از شاهنامه دیدم. 

موزه هنر شهر تاشکند، تابلویی در مورد خوارزمی داشت که نقاش، زیر آن به اشتباه کتاب «الجبر و المقابله» او را «المقابله و الجبر» نوشته بود.

_________________
آثار هنری ایران در اسرائیل
موزه اسرائیل در بیت المقدس (اورشلیم)، مجموعه بی‌نظیری از آثار باستانی ایران مربوط به تمام دوره‌های تاریخی را در خود جای داده‌است. از جمله این آثار، می‌توان به یک محراب کامل دوران صفوی متعلق به سده هفدهم میلادی(کار هنرمندان اصفهانی)، مجمر فلزی زیبا با نقوش حیوانات، شمعدان‌های فلزی دوره سلجوقی، کفن سوزن‌دوزی شده نفیس از دوران حکمرانی آل بویه و کاشی‌های لعاب‌دار زیبا از دوره قاجار و... اشاره کرد که در بخش «هنر و باستان‌شناسی اسلامی» موزه اسرائیل قرار دارد. همچنین موزه اسرائیل، مالک آثار زیبایی از تذهیب و مینیاتور و قران‌های خطی است. میزان اشیاء عتیقه و باستانی ایران در اسرائیل و به ویژه در «موزه ملی بتصئیل» خیلی زیاد است.
در موزه سرزمین‌های مقدس The Bible Lands Museum، Jerusalem که در بیت المقدس(اورشلیم) واقع است، آثاری از هنر ایران دیده می‌شود.

_________________
آثار هنری ایران در انگلستان
گنجینه آمودریا(جیحون) - مجموعه‌ای دارای ۱۷۰ تکه طلا و نقره(بر جای مانده از دودمان هخامنشی)، هم‌اکنون در موزه‌های «ویکتوریا و آلبرت» و، بریتانیا است. مجموعه فوق در نزدیکی آمودریا(رود جیحون) یافت شده است. یکی از اشیای مزبور، 

پلاک طلایی مرد ماد با خنجر است. این پلاک و دیگر قطعات گنجینه آمودریا در نیایشگاهی در منطقه تخته قباد(کواد) تاجیکستان، کشف شده‌ و من از نزدیک خرابه‌های آن معبد را دیده‌ام. 

یادآوری کنم که موزه ویکتوریا و آلبرت، از بر‌ترین موزه‌های جهان به جهت داشتن ذخائر غنی آثار هنری است و قالی تاریخی اردبیل هم که توسط «مقصود بیک کاشانی» برای بقعه «شیخ صفی الدین اردبیلی» بافته شده بود و یک اثر هنری بی‌مانند است، در موزهٔ مزبور نگهداری می‌شود. فرش اردبیل در سیزدهمین سال پادشاهی شاه تهماسب بافته شده و یک اثر تاریخی محسوب می‌شود. این فرش از نظر طرح و بافت یکی از نفیس‌ترین و مشهورترین قالی‌های جهان است.
... 
شاهنامه‌ای به خط محمدحکیم‌الحسینی از سال ۱۰۸۵ هجری با چهارده صفحه مینیاتور، یک نسخه خمسه نظامی به خط جعفرالحافظ(مربوط به سال ۸۲۴ هجری)، و چند شاهنامه خطی دیگر، جامع‌التواریخ عهد مغول، کتاب خسرو و شیرین نظامی به خط عبدالجبار(یکی از شاگردان معروف میرعماد)، که دارای هفده صفحه تصاویر رنگین بسیار عالی و زیبا، کار رضا عباسی کاشانی است و... همه، در موزه «ویکتوریا و آلبرت» لندن قرار دارد.
همچنین ده نقاشی‌ زیر:
۱- اردشیر با گلنار دختر کسری ـ از یک شاهنامه نفیس قرن یازدهم هجری
۲- خسرو و خواهر بهرام چوبینه ـ از شاهنامه(دموت)
۳- خسرو شیرین از خمسه نطامی قرن نهم هجری
۴- تصویر خضر و الیاس بر سر چشمه آب زندگی از خمسه نظامی قرن نهم هجری
۵- فرستادگان شاه ایران در دربار اسکندر ـ از کتاب خمسه نظامی 
۶- یکی از تصاویر جامع‌التواریخ از عهد مغول
۷- به تخت نشستن کیخسرو ـ از شاهنامه
۸- سیاوش و سودابه در کنار یکدیگر
۹- رستم پس از غلبه یافتن بر دیو سفید که او را به قتل می‌رساند.
۱۰- سیاوش که دارد فنون کشتی‌گیری را می‌آموزد.
...
در موزه ویکتوریا و آلبرت، یک کشکول ایرانی زیبا را هم دیدم که با نقش‌های هندسی و آیات قران تزئین شده بود.

در یاداشت مربوط به آن نوشته شده بود [این کشکول] پیشینه‌ای نزدیک به صد و پنجاه سال دارد و از پوسته نوعی دانه روغنی ساخته شده‌، از گیاهی در جزیره «سیشل» که در اقیانوس هند می‌روید و پوسته‌های آن همراه با جریان آب به سواحل جنوبی ایران می‌رسیده‌اند. سفر پوسته‌ها در دریا شباهت فراوانی به داستان‌های عارفانه دارد و از این رو استفاده از آن ارزش معنوی ویژه‌ای به کشکول می‌بخشیده‌است.

...

در مجموعه مینگانای دانشگاه بیرمنگام، نسخه‌های خطی ایرانی، از اواخر قرن چهاردهم تا نوزدهم میلادی وجود دارد. مجلس عشاق جامی(از هفت اورنگ)، مثنوی مولوی، شرح حال صوفیان، شاهنامه با خط و نقاشی‌های زیبا(از ۴۰۰ سال پیش)، کلیله و دمنه(از ۱۴۱۲ میلادی) و...

...
و اما موزه بریتانیا British Museum
موزه بریتانیا مهم‌ترین مجموعه‌های هنر پارسی در جهان را ضبط کرده‌است.

ارابه طلایی چهار اسب از آثار باستانی دوره هخامنشی که در گنجینه آمودریا یافت شده‌ در موزه بریتانیا است. این ارابه چهار اسبه متعلق به ۳۰۰ تا ۵۰۰ سال پیش از میلاد است و دو نفر با لباس هخامنشی‌ بر آن سوار هستند.

استوانه گِلی منشور کورش که درست یا غلط، عنوان کهن‎‌ترین سند حقوق بشر دنیا را بر خود دارد، در موزه بریتانیا است.
من در این مورد مقاله‌ای با عنوان
استوانهٔ کورش Cyrus Cylinder «مانترا»ی خیال انگیز
نوشته‌ام. شنیدم نگاره‌ اولین سزارین تاریخ که روی فلز نقش شده(از ایران)، در موزه بریتانیا موجود است که البته آن را نیافتم. زنی در حال زایمان است و در یاداشت مربوط به آن قطعه نوشته شده که پهلوی او را شکافتند و از وی فرزندی به دنیا نیامد.

...
سنگ‌نگاره ویرانی شوش یا سنگ‌نگاره آشور بانی‌پال یکی از آثار باستانی است که به مناسبت غلبه آشوریان بر عیلامیان در سال ۶۴۷ پیش از میلاد خلق شده‌است. آنچه از تصویر این اثر برمی‌آید، سپاهیان آشور در حال ویران کردن معبد با کلنگ دو سر و دیلم هستند و همچنین از شهر شوش زبانه‌های آتش بلند می‌شود. تعدادی هم از سربازان آشوری مشغول خارج‌کردن گنج‌های آن هستند. گفته می‌شود این اثر باستانی در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود اما من آنرا نتوانستم پیدا کنم و ندیدم.

بازوبند طلایی بز و پرنده هما یکی از آثار باستانی متعلق به دوران هخامنشیان هم در موزه بریتانیا است. این بازوبند مزین به حیوانی اساطیری است که از شاخ و تن بز و صورت و بال پرنده همای اساطیری تشکیل شده‌است و به صورت متقارن رو به روی هم قرار گرفته‌اند. این بازوبند متعلق به حدود ۵۰۰ سال پیش از میلاد است. بازوبند طلایی بز و پرنده همای هخامنشی دارای سنگ‌ها و نگین‌های گرانبها بوده‌، که همگی از آن کنده شده‌است.

بشقاب نوازندگان از آثار باستانی دوران ساسانیان(سده هفتم میلادی) در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود. این بشقاب در طبرستان پیدا شده‌است.
در این بشقاب نقره‌ای که با طلا زراندود شده‌ و نقش قلم زنی شده از ضیافت و بزم شاهانه را نشان می‌دهد نوازندگان در حال اجرای موسیقی هستند. در پایین بشقاب، اجاقی که در حال پخت غذا می‌باشد، روشن است و درختی بیش از نیمی

از طرح لبه بشقاب را پر کرده‌ و بر روی درخت پرنده‌ای نشسته‌است.

...
سفال‌های مربوط به قرن نهم و دهم قبل از میلاد هم که در تپه سیلک کاشان به دست آمده، همچنین «مُهر داریوش»، در موزه بریتانیا است.
...
در موزه بریتانیا «جام نقره ساسانی» هم بود. جامی با کنده کاری‌ها و نقره کاری‌های شگفت انگیز که از خصوصیات دوره ساسانی است و در مازندران کشف شده‌است. همچنین پرتره‌ای از شاه عباس اول پادشاه صفوی، و انواع سرامیک چینی ساخت ایران و...
در بریتیش میوزیوم، یکی از مجموعه مجسمه‌های «هیچ» (از هنرمند ایرانی پرویز تناولی) - «هیچ»‌هایی که به قول خود او پوچ نیستند - به نمایش گذاشته شده بود. در این موزه بزرگ حتماً اشیای دیگری از میراث هنری ایران هست که از نگاه من افتاده‌است.
...
شگفتا که در موزه بریتانیا، بخش‌های ایلام و شوش و اکد و کلده را از بخش ایران باستان جدا کرده و در طبقۀ اعراب جا داده‌اند.
...
در کتابخانه علوم دانشگاه اکسفورد، در طبقۀ سوم، بخشی با کتب و ابزار و ادوات علمی مربوط به ایران مانند اصطرلاب‌، ترازو و وسایل مکانیکی پر شده‌است.
...
در گالری دیوید اَرن لندن David Aaron Ancient Arts، یک جام شراب دیدم از هزاره نخست پیش از میلاد که در محدوده آذربایجان یافته شده و بدنه آن از دو بخش کروی تشکیل شده‌ بود. همچنین یک بشقاب (از عصر ساسانی)، با نقش سه زن که نفر وسطی تا حدودی برهنه بود.
... 
در کاخ ویندسور Windsor Castle که در ویندسور، شهرستان برکشر Berkshire انگلستان قرار دارد، فرش‌های نفیسی از ایران موجود است.

در مجموعه خصوصی مایکل بکمن در لندن،‌ تعدادی از آثار با ارزش هنری و عتیقه ایرانی موجود است. کاسه نقره‌ای با نقوش پادشاهان هخامنشی و ساسانی، ظرف سفالی از عصر زندیه، گردنبند طلا با تزئینات فیروزه‌ای، ظرف آب‌خوری با دعا و نقوش فلکی کنده کاری شده بر بدنه آن، بخوردان برنجی با مشبک فلزی و...

 

_________________

آثار مُرتبط با ایران در دوبلین (ایرلند)

در موزه «چِستر بیتی» Chester Beatty در دوبلین، نسخه‌های پاپیروس از اندیشه‌های مانی، قابل دیدن بود. دست‌نوشته‌ای از حدود سال ۴۰۰ میلادی که در مصر کشف شده و آیین او را بی‌واسطه شرح می‌دهد. 

همچنین یک مُهر بلوری که در سده سوم میلادی در میانرودان ساخته شده و برخی به این باورند که مُهر رسمی مانی بوده است. روی مُهر، چهره مانی و دو تن از پیروانش ترسیم و در حاشیه آن به خط آرامی نوشته شده: «مانی، پیام آور عیسی مسیح».

_________________

آثار هنری ایران در اوکراین
در کاخ و موزه باغچه‌سرای کشور اوکراین، معروف‌ترین اثر ایرانی «فواره اشک» (فواره باغچه‌سرای) که آرامگاه دختر اسیری از لهستان است دیده می‌شود. معمار فواره باغچه سرای، یک ایرانی بوده‌است.
در کاخ مزبور پیکر مومیایی شده یک ملکه ایرانی را هم، با زینت آلاتش، از جمله قطعه‌های طلایی که روی چشم‌ها و لب‌هایش گذاشته، می‌توان دید. یادآور شوم که فواره باغچه‌سرای، نام یک کتاب ادبی هم هست که الکساندر پوشکین، نوشته‌است.

_________________

آثار هنری ایران در پاناما
در موزه موسوم به گالری، در پایتخت پاناما شمایلی دیدم که از شهر من گلپایگان پیدا شده و به آن موزه برده بودند.

شمایل، مربوط به داستان سیاوش و رفتن او در آتش بود. پائین شمایل نوشته بود. جرفادقان که اسم قدیمی شهر گلپایگان است.

_________________

آثار هنری ایران در ترکیه
در نزدیکی دریاچه وان ترکیه، سنگ‌نبشتهٔ‌ای از خشایارشا، بر فراز صخره‌ای و در ارتفاع ۲۰ متری از سطح زمین و در نزدیکی یک قلعه واقع شده‌است.

گویا این کتیبه در اصل توسط داریوش بزرگ آماده‌سازی شده‌ اما به دلائلی تکمیل نشده‌ و خشایارشا پسر داریوش، در دوران زمامداری خود آن را تکمیل کرده و به یادگار گذاشته‌است. این کتیبه ۲۷ سطر و ۳ ستون دارد و از چپ به راست و به سه زبان پارسی باستان، اکدی و عیلامی نوشته شده‌است. گویا این تنها کتیبهٔ هخامنشی است که در خارج از مرزهای کنونی ایران قرار دارد.
...
در موزه «خانه مولوی»(در استانبول) نسخه‌ای خطی از مثنوی مولوی نگهداری می‌شود که مربوط به سال ۱۴۷۵ میلادی است. در موزه توپکاپی آثار مربوط به ایران کم نیست. از‌جمله درفش ارتش ایران در جنگ چالدران.

در این موزه بیشتر آثار ایرانی از دوره صفویان است. در موزه توپکاپی در بخش آغازین، نمونه‌هایی از کلاه‌خود، زره و درفش‌های سپاه ایران در دوران صفوی را می‌توان دید. بخشی از این آثار در جنگ چالدران به دست عثمانیان افتاده‌است. در موزه توپکاپی همچنین، مینیاتوری از سده هفدهم همراه با کتابی خطی در باره ملا‌نصرالدین وجود دارد. 
چند مدال شیر و خورشید از دوره قاجار را در تالارهای «گنجینه» همین موزه دیدم.
از سکه‌های دوران هخامنشی که بگذریم(بویژه نقش گاوی ایستاده بر دولفین)، در منطقه تاریخی «سلطان احمد» استانبول، مجسمه‌های سنگی و ماسه‌ای، سرستون‌ها و نقش‌های تزیینی از معماری دوران اشکانی وجود دارد. در منطقه سلطان احمد(در موزه باستانشناسی) یک ستون یادبود مرمری نیز از روزگار هخامنشیان نگهداری می‌شود. 
_________________ 

آثار هنری ایران در چین
نقاشی ایران در زمان باستان به‌خصوص در عصر ساسانی از راه آسیای مرکزی به چین نفوذ کرده و این تأثیر توسط آیین مانی که با نقاشی همنشین بود بسیار بوده‌است. یکی از مکان‌هایی که تاثیرات هنر نقاشی ایران ساسانی را در چین نمایان می‌سازد، غارهای منطقه دون‌خوانگ است. در معابد زیرزمینی منطقه دون‌خوانگ یک‌سری نقاشی دیواری وجود دارد که در آن‌ها تاثیر هنر نقاشی ساسانی به صورت حاشیه‌های مرواریدی‌شکل دیده می‌شود که این نوع حاشیه‌ها از ویژگی‌های هنر ساسانی هستند. از دیگر تاثیرات هنر نقاشی ساسانی در منطقه دون‌خوانگ می‌توان از زمینه سرخ‌ رنگ نقاشی نام برد که یک سنت ایرانی در دوره ساسانی است. پروفسور پوپ Arthur Upham Pope که شیفته معماری مسجد شیخ لطف الله اصفهان بود، در کتاب «هنرهای ایران» می‌گوید:
«زمینه قرمز نقاشی‌های دیواری و تزئینات به شکل مروارید، که در معابد بودایی دون‌خوانگ به کار رفته، هر دو اصالتاً ساسانی هستند.»
گفته شده تاثیر پیکرنگاری ایران بر پیکرنگاری بودایی چین تا پایان دوره ساسانی و سراسر دوره تانگ ادامه می‌یابد و حتی در برخی از نقاشی‌های دیواری مشاهده می‌شود. اینکه آثار هنری ایران در موزه‌های چین هم باشد بر من معلوم نیست اما می‌دانم که در شهر چوانجو(در کشور چین یا به قول خودشان ختای) دهکده‌ای به نام «بوسی جوان» به معنای پارسیان، وجود دارد که آمیزه‌ای از هنر و فرهنگ ایرانی است. چینی‌ها بر این باورند که مردم این دهکده بازماندگان بازرگانان ایرانی هستند که در زمان سلسلهٔ تانگ چین ۶۱۷ تا ۹۰۷ میلادی زندگی خود را در آنجا آغاز کردند.
گفته شده از قرن پنجم پیش از میلا‌د تا قرن هشتم میلا‌دی نفوذ نقاشی ایران در نقاشی چین بسیار بوده‌است. برخی گفته‌اند نقاشی در چین در اصل ایرانی و مانوی است فقط چون پس از رفتن از ترکستان شرقی به چین بار دیگر از راه چین به ایران برگشته و مردم چین نیز از خود آثاری در آن گذاشته‌اند، به سبک چینی مشهور شده‌است. من در این مورد اطلاعی ندارم.
_________________

آثار هنری ایران در روسیه
در موزه هنرهای شرقی مسکو، آثاری از ایران، از تمدن عیلام، تا دودمان قاجار یافت می‌شود. ظرف سفالی با نقش حیوانات که در نهاوند کشف شده، مجسمه الهه باروری که در شوش به‌دست آمده، برنزهای لرستان، سکه‌های اشکانی و ساسانی، کاشی‌کاری‌های دوره سلجوقی، مینیاتور و نسخه‌های خطی از سروده‌های سعدی و جامی و خمسه‌ی نظامی، فرش‌های دوره صفوی، نقاشی ‌روی شیشه از دوره قاجار، تابلوهای رنگ روغن مانند پرتره فتحعلی‌شاه، عباس میرزا، زنان نوازنده و رقصنده، نشست‌های دربار و ...
یکی از کهن‌ترین آثار بخش ایران در موزه مزبور «الهه باروری از شوش»، مربوط به هزاره دوم پیش از میلاد است. در این موزه، تکوک[جام شراب] اشکانی با نقش شیردال، جلب نظر می‌کرد.

در بخش منسوجات هرمیتاژ، حدود ۱۵۰ اثر ایرانی را دیدم.(پارچه‌های ابریشمین یا زربافت با نقش نگارهای ایرانی و...)
در قسمت فرش، یک زیلو از ایران بود مربوط به قرن شانزدهم. همچنین یک فرش ابریشمی مربوط به قرن ۱۷. 
در بخش سکه‌ها، شمار بسیار زیادی سکه طلا، نقره و مسی از دوره‌های مختلف تاریخ ایران دیده می‌شد.
...
اضافه کنم که در موزه کاخ کرملین(روسیه)، یک کلاهخود و ماسک چهارصدساله که هدیه دربار صفوی به زمامداران روسی است، نگهداری می‌شود.
...
قفقاز 
از آقای دکتر محمود کویر شنیدم، روی پیشانی دروازه دربند Дербе́нт آخرین نقطه قفقاز که از زمان انوشیروان باقی مانده، لوحه‌ای هست که روی آن نوشته شده:
«ای بشر، به ایران خوش آمدید» 
دربند، شهری بندری در حاشیه دریای خزر است و در جنوبی‌ترین قسمت فدراسیون روسیه واقع شده‌است. نام فارسی دربند از اواخر سده پنجم میلادی بر شهر نهاده شد یعنی از زمان قباد یکم ساسانی. 
... 
در جنوبی‌ترین منطقه روسیه Осетия(اوستیا)، که در گذشته‌های دور ایرانیان به آنجا کوچ کردند و هنوز زبان فارسی رایج است، وقتی در کوچه پس کوچه‌ها قدم می‌زنیم انگار در ایران عصر ساسانی هستیم. اسم ها، واژه‌ها، نشانه‌ها همه دوره ساسانی را تداعی می‌کند. یک نمونه از نشان‌های شیر که به سبک پرسپولیس در حال حمله به شکار خود است و گویا یک گردنبند زرین متعلق به یک ملکه یا شاهزاده ایرانی بوده، در اوستیای شمالی در جنوب روسیه و شمال جمهوری گرجستان پیدا شده‌است.

...
اضافه کنم که «زنگ» واژه‌ای فارسی است به معنی تیره‌رنگ، قهوه‌ای و سیاه، «بار» به معنی ساحل، کناره و کرانه (مثل: جویبار، رودبار، ارسباران...) و در مجموع «زنگبار» یعنی «ساحل سیاهان» و یا «سرزمین سیاهان». 
_________________

آثار هنری ایران در ژاپن
در موزه ملی توکیو، آجرهای رنگین ۲۸۰۰ ساله با نقش موجودات نیمه انسان، که در شمال غرب ایران در تپه باستانی قلاچی کشف شده، همچنین کاسه دسته‌دار از سده نهم پیش از میلاد، پیش از عصر هخامنشی، نگهداری می‌شود. بر بدنه این کاسه نقش چهار گاو که هر کدام به وسیله دو گربه‌سان شکار شده‌اند به چشم می‌خورد و انتهای دسته این ظرف به شکل دو مرغابی ساخته شده‌است. 

در موزه ملی توکیو(ژاپن) آثار هنری مختلف از ایران شامل نقاشی، خوشنویسی، فلزکاری، کنده کاری، سرامیک سازی، خاتم کاری و پارچه‌های مختلف و... نگهداری می‌شود.
در موزه میهوی ژاپن Miho Museum دو حجاری از تخت جمشید(نقش اسبان ارابه و خدمتگزار تخت جمشید) وجود دارد. نقش اسبان ارابه ادامه نقش ارابه‌ران در موزه بریتانیاست که موزه «میهو» درسال ۱۹۸۵ آن را خریده‌است. در شهر نارا در ژاپن، در معبد تودای-جی، یک تنگ آب شیشه‌ای از ایران قدیم - مربوط به دوره ساسانی - موجود است.

در موزه مهیو، ظرف نقره‌ای به شکل قوچ ایستاده، تندیس ۲۸۰۰ساله‌ بزکوهی با درخت خرما، بشقاب نقره‌‌ای دوره‌ی ساسانی با نقش آهویی در چنگال عقاب، تندیس نقره‌ای خروس از دوره‌ی پیش-هخامنشی، ظرف بیضی شکل نقره‌ای از دوره ساسانی، قزقون(دیگ در دار) زرین هخامنشی، تندیس نقره‌ای گاو ایستاده، تنگ آب بسیار قدیمی با دسته‌ای به شکل بز کوهی بالدار، گلدان نقره ساسانی با نقش پرنده، فرشی از دوره شاه عباس اول صفوی، قایق حامل درخت مقدس و بز ها، و ظرفی به شکل حمله شیر به گاو، از دوره پیش-هخامنشی موجود است.

_________________

آثار هنری ایران در عراق
قسمت بزرگی از عراق کنونی را سرزمین باستانی «میانرودان»(بین‌النهرین) تشکیل ‌داده که خاستگاه تمدن‌های باستانی سومر، بابل و آشور بوده‌است. در دوران اشکانی و ساسانی، بخش گسترده‌ای از میانرودان جزو امپراتوری ایران بود. 
در کاوش‌های باستان‌شناسی در عراق که به شکل جدی از آغاز سده بیستم میلادی آغاز شد اشیاء گوناگونی هم در رابطه با تمدن ایرانی بدست آمد. بخش عظیمی از این آثار هم‌اکنون در موزه پِرگامون برلین و موزه متروپولیتن نیویورک است و بخشی نیز در موزه ملی عراق نگهداری می‌شد.

بعد از سال ۲۰۰۳ که آن کشور با حمله ایالات متحده و متحدینش روبرو شد، یکی از قربانیان آن تجاوز مهیب، موزه‌های عراق بود که از دستبرد افراد بی فرهنگ و تاجران هنر در امان نماند. بعدها هم که داعشیان بر آن کشور مسلط شدند، بویژه در موصل آثار تاریخی و قدیمی مربوط به دوره تمدن آشوری و بابلی، آسیب جدی دید.
...
آثار مربوط به سلسله‌های ایرانی در موزه ملی عراق به شکل عمده دربرگیرنده سکه‌های اشکانی و ساسانی، سفال، ظرف‌هایی با نوشته به خط آرامی، کوزه‌های لُعابی، تابوت‌‌های اشکانی، کلاه‌خود و بطری‌های ظریف شیشه‌ای از زمان ساسانی هستند. در موزه غارت شده بغداد، آثار متعدد پارتی‌ها، ساسانیان و آثار مشترک ایران و کشورهای بین النهرین(میان رودان) نگهداری می‌شود که از آن جمله نقش‌های برجسته سنگی «نِرگال» NERGAL و نقش خدای آفتاب همراه با یک عقاب است.

 

از آثار پارت‌ها که در این موزه نگهداری می‌شود می‌توان به نقش برجسته الهه جنگ به نام «آلات» ALLAT همراه با دو الهه دیگر که متعلق به قرن اول پس از میلاد است اشاره کرد. توجه داشته باشیم که در زمان‌هایی طولانی، از دوران اشکانیان(سده سوم پیش از میلاد تا سده سوم میلادی) و ساسانیان(سده سوم تا هفتم میلادی)، پایتخت ایران در عراق قرار داشت. بدیهی است که بخشی از آثار آسیب دیده و غارت شده، به تاریخ ایران مربوط می‌شد. طاق‌ کسری ازجمله بناهای تاریخی ایران در عراق است اما در سایر نواحی این کشور نیز آثار تاریخی زیادی متعلق به سلسله‌های ایرانی وجود دارد. یکی از درخشان‌ترین این آثار شهر باستانی هترا (الحضر) است که بخش بزرگی از آن را داعشیان ویران کردند. داعش آثار قدیمی شهر هترا را به عنوان مظاهر بت‌پرستی با خاک یکسان نمود.
...
بقعه و بارگاه حسین بن علی همچون حرم دیگر امامان شیعه در نجف، کاظمین و سامرا، هم، معرف هنر و معماری ایرانی است. توجه داشته باشیم که ساخت و ساز آنها در دوره‌های مختلف به همت حکام و مردم ایران انجام یافته‌است. شاکله ساختمان کنونی حرم امام حسین بازمانده از دوران استیلای آل‌بویه بر ایران و عراق است و بسیاری از بخش‌های دیگر در دوره‌های صفویه، افشاریه و قاجاریه به دستور کسانی چون شاه اسماعیل اول، نادرشاه افشار و ناصرالدین‌شاه ساخته شده‌اند...
________________

آثار هنری ایران در فرانسه
بخشی از موزه لوور پاریس به آثار تاریخی و باستانی ایران اختصاص دارد و شامل قطعات بزرگی از سرستون‌های کاخ‌های هخامنشیان و تخت‌جمشید شیراز تا لوح قانون حمورابی می‌شود. سر ستون‌های هفت متری آپادانا و آثار داریوش در شوش در فاصله سالهای ۱۹۳۰ تا ۱۹۵۰ میلادی به این موزه منتقل شده‌است.
همچنین ظرف‌های رنگ‌آمیزی شده سفالی متعلق به نیمه دوم هزاره چهارم قبل از میلاد، سفال‌های قرن دهم پیش از میلاد، آثار برنزی قرن هشتم پیش از میلاد، تابلوهای نقاشی، مهره‌ها و مجسمه‌های کوچک دوره هخامنشیان(که از قدیمی‌ترین آثار ایرانی است) در این موزه نگهداری می‌شود.
...

دسته گلدان بز کوهی، یکی از آثار به جای مانده مربوط به دوران هخامنشیان در موزه لوور است. جنس آن، نقره با روکش طلا می‌باشد. بال‌های زیبا و شاخ‌های این بز کوهی، سمبل سرزندگی و نشاط در هنر هخامنشی است.
...
سنگ‌نگاره یادبود اونتاش ناپیریشا(پادشاه بزرگ عیلامی و بنیانگذار زیگورات چغازنبیل) در موزه لوور است. بر روی این سنگ نگاره باستانی نقش زنی حک شده‌ که دُم ماهی دارد و مارهایی را در دستان خود گرفته‌است. در بالای تصویر کامل این سنگ نگاره، کاهنه‌های معبد در حال عبور هستند. جنس این سنگ نگاره از ماسه سنگ می‌باشد. این اثر مربوط به ۱۳۴۰ تا ۱۳۰۰ پیش از میلاد است و از چغازنبیل به شوش آورده‌شده و هم‌اینک در موزه لوور قرار دارد.

تخته بازی ۵۸ خانه‌ای، از آثار باستانی عصر آهن که در تپه سیلک کاشان کشف شده و از جنس گل‌پخته است نیز در موزه لوور است. تندیس یک پرنده(فاخته لاجوردی رنگ) از آثار باستانی دوره عیلام که به شکل پرنده فاخته و متعلق به ۱۳۰۰ سال پیش از میلاد است در موزه لوور پاریس نگهداری می‌شود.
شمشیرهایی از طلا و نقره متعلق به عصر دیلمیان و ساسانیان را هم در موزه لوور دیدم. همچنین کوزه بانوی رقصان، یکی از آثار فلزی به جای مانده از هنر ساسانیان که روی آن چهار زن را در حال پایکوبی و رقص نمایش می‌دهد.

تندیس ناپیرآسو(همسر پادشاه عیلام) که نقطه اوجی در هنر ریخته‌گری مفرغ است و حضور صنعتگرانی چیره دست را در ایران زمین در سرزمین عیلام نشان می‌دهد، از جمله آثار مربوط به ایران در موزه لوور است. قدمت آن به ۱۲۵۰ سال پیش از میلاد باز می‌گردد و با لایه‌ای از مس و طلا روی قالب برنزی ساخته شده‌است. 

سنگ‌نگاره زن ایلامی و ندیمه‌اش از آثار باستانی دوره عیلام هم در موزه لوور است. بر روی این سنگ نگاره نقش زنی ایلامی وجود دارد که دارد نخ می‌ریسد و ندیمه‌اش او را باد می‌زند. جلوی او هم میزی با بشقاب غذا قرار دارد. این اثر تاریخی در منطقه شوش کشف شده‌است.
سنگ‌نگاره بز با دم ماهی که بر روی سنگ آهک ایجاد شده‌ و یک نوع تشریفات مذهبی را نمایش می‌دهد در بخش عتیقه‌های شرق نزدیک، در طبقه همکف، اتاق ۱۰ در موزه لوور نگهداری می‌شود.
کتیبه داریوش بزرگ که یکی از الواح ارزشمند دوران هخامنشی است در موزه لوور است. کتیبه مزبور در کاخ آپادانای شوش به خط پارسی کهن است. این کتیبه علاوه بر اینکه مجوز و فرمان‌نامه ساخت بنای کاخ آپادانای شوش را بیان کرده‌، اطلاعات مهمی را در مورد داریوش اول و هخامنشیان به باستان‌شناسان ارائه داده‌است.

قطعه افسار برنزی لرستان و چندین و چند اثر دیگر مربوط به ایران در موزه لوور وجود دارد که از آن می‌گذرم. در موزه لوور آثار متعددی هم از دوران سامانیان، سلجوقیان، صفویان و... نگهداری می‌شوند.
نقش شیر کاخ آپادانای شوش هم در موزه لوور بود. این دیواره یکی از آثار باستانی متعلق به دوران هخامنشیان، داریوش بزرگ است که در کاخ وی قرار داشته و مربوط به ۵۱۰ سال پیش از میلاد است.
...
در موزه لوور «سنگ‌نگاره کمان‌داران» ایرانی هم بود. کتیبه مانندی که از آجر سفالی براق ساخته شده و بلندی آن ۴٫۷۵ متر و پهنای آن ۳٫۷۵ متر است و درواقع بخشی از تزئینات مجلل کاخ آپادانا، در شوش بشمار می‌رفت.
در موزه لوور، یک لوحه اکدی هست که به داستان خواجه پیروز (که بعدها به حاجی فیروز بدَل شد) اشاره دارد که صورتش سیاه است و لباس سرخ به تن می‌کند و دایره و تنبک می‌زند و نوروزی خوان بوده‌است.
تندیس مرمرین یکی از الهه‌های آشوری(ایزدبانوی ایشتار) متعلق به دوره اشکانی نیز، در موزه لوور بود.

در موزه آقاخان چندین نگاره‌ مینیاتوری از شاهنامه فردوسی، همچنین یک بخوردان مربوط به سده یازدهم میلادی(از بخش باختری ایران)، به شکل یک پرنده برنزی موجود است.
در موزه سلطنتی اونتاریو در کانادا که در تورنتو واقع شده و یکی از بزرگ‌ترین موزه‌های فرهنگ دنیا در آمریکای شمالی به شمار می‌رود، آثار ایرانی از دوره‌ها و مناطق گوناگون موجود است. از ظروف سفالی هزاره چهارم پیش از میلاد و نشان‌های طلایی هخامنشیان گرفته تا سرامیک‌های کاشان در سده دوازدهم میلادی، و اشیای نقاشی شدهء دوره قاجار در تهران.

در پایان یادآور می‌شوم که در جنوب شرقی اروپا در کرواسی، صربستان، بوسنی هرزه گویین، رومانی، مجارستان، ماسادونیا(مقدونیه) و بلغارستان، آثاری از هنر ایران موجود است که به کند و کاو نیاز دارد. پنج نقاشی نفیس قاجار هم اکنون در بلغارستان و اسلواکی نگهداری می‌شوند. سه نمونه از این نقاشی‌ها سالهاست که در گالری ملی هنر بلغارستان انبار شده‌‌است. گفته می‌شود این تابلوها مربوط به زمانی است که مظفرالدین شاه مدت کوتاهی در صوفیه(پایتخت بلغارستان) اقامت گزید.
در موزه‌های خارج از ایران، نمونه‌هایی از نقاشی یا نگارگری ایرانی که به اشتباه مینیاتور خوانده می‌شود هم موجود است که به آن اشراف ندارم. نمونه‌های مزبور بیشتر به صورت مصورسازی کتب ادبی (ورقه و گلشاه، کلیله و دمنه، سمک عیار، و...)، کتب علمی و فنی (التریاق، الادویه المفرده، الاغانی، و...)، کتب تاریخی (مانند جامع التواریخ، و...)، و همچنین، برخی کتب مذهبی، همچون، خاوران نامه می‌باشد، 
...

برای ارسال این مطلب به فیس‌بوک، آیکون زیر را کلیک کنید:
facebook

HAMNESHINE_BAHAR@YAHOO.COM  /  HAMNESHINBAHAR DOT NET © 2012
بازچاپ مطالب این سایت با آوردن نام منبع آزاد است.