میراث باستانی ایران در جایجایِ جهان
The Heritage of Persia
https://www.youtube.com/watch?v=aEpnXNraiXQ
پیشتر، به یافتههای مکتوبی که به زبان مادی، پارسی باستان، اوستایی، پارتی و پارسی میانه و... به دست آمده، میراث مکتوب نیاکان پرداختهام و ازجمله:
- نامهٔ تنسر به گُشْنَسپْ،
- ماتیکان یوشت فریان،
- درخت آسوریگ،
- اَوِستایِ گاهانی و غیرگاهانی
- اندرزنامههای کهن ایرانی،
- خوداینامگ،
- اَرداویرافنامه،
- وداها،
- مادیان هَزاردادِستان
- گاتاها - و
- یادگار زریران را تا آنجا که میدانستم شرح دادهام که ویدئوها و مقالات مربوط به آن در سایت خودم موجود است.
در این بحث به میراث باستانی ایران در جای جای جهان میپردازم. متاسفانه شمار زیادی از آثار باستانی و هنری ایران زمین و آنچه به نام «پرشین آرت» Persian art بر سر زبانها است در غربت به سر میبرد. من آنچه را خودم در موزههای دیگر کشورها دیدهام و یا از آن با خبر شدهام اینجا میآورم و تا آنجا که اطلاع دارم این کاملترین مطلب در این مورد، تا این لحظه در وب فارسی است و من برای آن زحمت بسیار کشیدهام. متاسفانه به کتاب «کهن دیار» نوشته آقای بهنام محمد پناه دسترسی نداشتم....
اول اردیبهشت ۱۳۹۲، شرکت چندملیتّی آمریکایی «سادِبیز»(ساتِبیز) Sotheby's (که یکی از بزرگترین حراجیهای آثار هنری را در جهان اداره میکند) بعضی از نادرترین نقاشیها و اشیای هنری مشرق زمین را در لندن به معرض فروش گذاشت. در نمایشگاه مزبور اثر زیبایی از «میر علی کاتب» به چشم میخورد. میر علی کاتب هرَوی از سرآمدان نستعلیقنویسی و از خوشنویسان بزرگ قرن دهم هجری بود که خطش از نظر رعایت اصول، استحکام و همواری، تا زمان خود بیهمتا بوده و شاید پس از او نیز جز «میر عماد» کسی یارای برابری با او نداشته باشد.
جلوتر - سوم آبان سال ۱۳۸۶ - شرکت تجاری «کریستی» Christie's نیز به نقش برجستهای از تخت جمشید از میراث باستانی و هنری ایران زمین چوب حراج زد.
حراج سادِبیز، و نیز دزدیده شدن یک اثر تاریخی و گرانبها از شهر زادگاهم گلپایگان (سنگی از جنس رُخام که بر سر در بقعه هفده تن نصب شده بود) و عشق به ایران زمین، خاک پاک ایزدی، میهن فرزانگان و شهیدان مرا به ارائه این مطلب واداشتهاست.
_________________
هنر فقط نزد ایرانیان نبوده و نیست
اگرچه هنر فقط نزد ایرانیان نبوده و نیست اما این واقعیّت دارد که هنر ایران یکی از غنیترین میراث هنری در تاریخ جهان است، و بویژه از قرن یازدهم تا سیزدهم میلادی، کانون و دربرگیرنده بسیاری از رشتهها از جمله معماری، نقاشی، بافندگی، سفالگری، موسیقی، خوشنویسی و فلزکاری بودهاست.
حراج سادِبیز، و نیز دزدیده شدن یک اثر تاریخی و گرانبها از شهر زادگاهم گلپایگان (سنگی از جنس رُخام که بر سر در بقعه هفده تن نصب شده بود) و عشق به ایران زمین، خاک پاک ایزدی، میهن فرزانگان و شهیدان مرا به ارائه این مطلب واداشتهاست.
_________________
هنر فقط نزد ایرانیان نبوده و نیست
اگرچه هنر فقط نزد ایرانیان نبوده و نیست اما این واقعیّت دارد که هنر ایران یکی از غنیترین میراث هنری در تاریخ جهان است، و بویژه از قرن یازدهم تا سیزدهم میلادی، کانون و دربرگیرنده بسیاری از رشتهها از جمله معماری، نقاشی، بافندگی، سفالگری، موسیقی، خوشنویسی و فلزکاری بودهاست. اگرچه نقش نیاکان ما در میراث فرهنگی غنی میهنمان تردید برنمیدارد اما تاریخ ایران به حدود سه هزار سال پیش بازمیگردد و برای سه هزار سال، این سرزمین افزون بر سلسلههای بومی، توسط سلسلههای یونانی، عرب، مغول و ترک نیز اداره شده و تاثیر آنها را هم باید در نظر گرفت وگرنه از انصاف و واقع بینی دور میمانیم.
برای مثال روی تاختوتاز چادرنشینان مغول مکث کنیم که فقط به ویرانی ایران نینجامید. این یورشها، سالها بعد اثر مهمی بر تاریخ و هنر ایران هم گذاشت. میراث هنری ایران به هند منتقل شد و هنر و ادبیات گورکانی را پدید آورد. هماکنون صدها نسخه خطی فارسی(مربوط به تمدن ایرانی)، در موزهها و کتابخانههای هندوستان است.
_________________
دزدان هنر شال و کلاه میکنند
مترجم ناصرالدین شاه در سفر فرنگ(ژولیوس ریچارد) که با نام مستعار «میرزا رضا» در دارالفنون تدریس میکرد و سال ۱۸۶۰-۶۱ میلادی در سفر صدر اعظم مشیرالدوله به خارج راهنمای او بود، شمار زیادی از آثار هنری ایران از جمله نسخ گرانبهای خطی را از ایران خارج کرد و در پاریس به قیمت گزافی فروخت.
همچنین «رابرت مردوک اسمیت» که در سال ۱۸۶۳ میلادی به عنوان مدیر تلگرافخانه از سوی انگلیس در ایران کار میکرد در رأس تشکیلاتی بود که بسیاری از آثار هنری ایران اعم از حجاری و گجبُری، نقاشیهای برجسته دیواری، مجسمههای مفرغی اشکانی، عطرپاشهای ساسانی. سلاحهای آهنین و سرامیکهای سفالین، پارچههای زری و ابریشمی و فرشهای قرون شانزدهم و هفدهم... را از طریق بوشهر با کشتی به انگلستان میفرستادند.
محراب مسجد میدان کاشان را که یکی از ظریفترین محرابهای زرین فام بود اینگونه دزدان هنر ربودهاند. محراب مزبور را من در موزهای در برلین دیدهام.
...
ما که خودمان در خواب، و بیخیال و کیفور بودیم. باستانشناسانی چون «پروفسور آرتور پوپ»، «آندرا گدار»، «ریچارد اتینگ هاوزن»، «ارنست کونتل»، «جیمز هنری بریستد»، «اریک اشمیت» و «ارنست هرتسفلد» هم، که در شناساندن هنر ایران به جهانیان نقش داشتند نتوانستند از غارت و حیف و میل شدن هنر این سرزمین جلوگیری کنند، دزدان هنر آنها را هم قال گذاشتند و یا دَمشان را دیدند و برخی از آنها را با خود شریک کردند.
البته و صدالبته آنچه بیش از همه باعث تاراج فرهنگ و تمدن ما شده در درجه اول نه استعمارگران، نه فرنگیان، بلکه حکام زورگو و هالو و نیز، بیخبری و نابخردی خود ما است.
اکنون مگر از طاقبستان و کتیبهٔ بیستون و شکارگاه خسرو پرویز در کرمانشاه، از منزل نظامی گنجوی در روستای «تا» در تفرش، از معبد آناهیتا در کنگاور و سنگنبشتههای منطفه خرقاب گلپایگان... حفاظت لازم صورت میگیرد؟
برای مثال روی تاختوتاز چادرنشینان مغول مکث کنیم که فقط به ویرانی ایران نینجامید. این یورشها، سالها بعد اثر مهمی بر تاریخ و هنر ایران هم گذاشت. میراث هنری ایران به هند منتقل شد و هنر و ادبیات گورکانی را پدید آورد. هماکنون صدها نسخه خطی فارسی(مربوط به تمدن ایرانی)، در موزهها و کتابخانههای هندوستان است.
_________________
دزدان هنر شال و کلاه میکنند
مترجم ناصرالدین شاه در سفر فرنگ(ژولیوس ریچارد) که با نام مستعار «میرزا رضا» در دارالفنون تدریس میکرد و سال ۱۸۶۰-۶۱ میلادی در سفر صدر اعظم مشیرالدوله به خارج راهنمای او بود، شمار زیادی از آثار هنری ایران از جمله نسخ گرانبهای خطی را از ایران خارج کرد و در پاریس به قیمت گزافی فروخت.همچنین «رابرت مردوک اسمیت» که در سال ۱۸۶۳ میلادی به عنوان مدیر تلگرافخانه از سوی انگلیس در ایران کار میکرد در رأس تشکیلاتی بود که بسیاری از آثار هنری ایران اعم از حجاری و گجبُری، نقاشیهای برجسته دیواری، مجسمههای مفرغی اشکانی، عطرپاشهای ساسانی. سلاحهای آهنین و سرامیکهای سفالین، پارچههای زری و ابریشمی و فرشهای قرون شانزدهم و هفدهم... را از طریق بوشهر با کشتی به انگلستان میفرستادند.
محراب مسجد میدان کاشان را که یکی از ظریفترین محرابهای زرین فام بود اینگونه دزدان هنر ربودهاند. محراب مزبور را من در موزهای در برلین دیدهام.
...
ما که خودمان در خواب، و بیخیال و کیفور بودیم. باستانشناسانی چون «پروفسور آرتور پوپ»، «آندرا گدار»، «ریچارد اتینگ هاوزن»، «ارنست کونتل»، «جیمز هنری بریستد»، «اریک اشمیت» و «ارنست هرتسفلد» هم، که در شناساندن هنر ایران به جهانیان نقش داشتند نتوانستند از غارت و حیف و میل شدن هنر این سرزمین جلوگیری کنند، دزدان هنر آنها را هم قال گذاشتند و یا دَمشان را دیدند و برخی از آنها را با خود شریک کردند.
البته و صدالبته آنچه بیش از همه باعث تاراج فرهنگ و تمدن ما شده در درجه اول نه استعمارگران، نه فرنگیان، بلکه حکام زورگو و هالو و نیز، بیخبری و نابخردی خود ما است.
اکنون مگر از طاقبستان و کتیبهٔ بیستون و شکارگاه خسرو پرویز در کرمانشاه، از منزل نظامی گنجوی در روستای «تا» در تفرش، از معبد آناهیتا در کنگاور و سنگنبشتههای منطفه خرقاب گلپایگان... حفاظت لازم صورت میگیرد؟
...
عکسی از اسب سنگی بزرگ شوش، دیدم که روی زمین افتاده و دارد از بین میرود. پیشتر در میدان ولی عصر شهر شیراز یک سرستون از دوران هخامنشیان بود. آن تندیس را که اذیت و آزارش به کسی نمیرسید، از بیخ کندند و از این نمونهها کم نیست. آثار باستانی در جایجای کشورمان توسط عوامل طبیعی و یا توسط اشخاص بیمسؤولیت درحال تخریب است. بگذریم...
عکسی از اسب سنگی بزرگ شوش، دیدم که روی زمین افتاده و دارد از بین میرود. پیشتر در میدان ولی عصر شهر شیراز یک سرستون از دوران هخامنشیان بود. آن تندیس را که اذیت و آزارش به کسی نمیرسید، از بیخ کندند و از این نمونهها کم نیست. آثار باستانی در جایجای کشورمان توسط عوامل طبیعی و یا توسط اشخاص بیمسؤولیت درحال تخریب است. بگذریم......
توجه داشته باشیم که قلمرو فرهنگی ایران بسیار گستردهتر از قلمرو سیاسی آن است. از اینرو، بخش مهمی از میراث فرهنگی ایران را باید بیرون از مرزهای سیاسیاش جستوجو کرد. از اینجا به بعد میکوشم آثار مربوط به ایران را در کشورهای زیر اشاره کنم. به ترتیب الفبا:
آذربایجان، آلمان، آمریکا، اتریش، ارمنستان، ازبکستان، اسرائیل، انگلیس، اوکراین، بلژیک، پاناما، پرتقال، تاجیکستان، ترکیه، چین (ختای)، روسیه، زنگبار (یکی از جزایر تانزانیا)، ژاپن، عراق، مصر، هلند، هندوستان...
_________________
آثار هنری ایران در کشور آذربایجان
از ناحیه «آران» آذربایجان و از محلی به نام «ساری تپه» در نزدیکی باکو، در جریان کاوشهای باستانشناسی ستونهای دوران هخامنشی پیدا شده و هم اکنون در موزه تاریخ باکو نگهداری میشود. همچنین در محلی به نام «قَبَلّه» آثاری از دوران اشکانی پیدا شده که در حیاط قلعه «شیروانشاهان» به معرض دید گذاشتهاند.
از ناحیه «آران» آذربایجان و از محلی به نام «ساری تپه» در نزدیکی باکو، در جریان کاوشهای باستانشناسی ستونهای دوران هخامنشی پیدا شده و هم اکنون در موزه تاریخ باکو نگهداری میشود. همچنین در محلی به نام «قَبَلّه» آثاری از دوران اشکانی پیدا شده که در حیاط قلعه «شیروانشاهان» به معرض دید گذاشتهاند.
_________________
آثار هنری ایران در آلمان
همانطور که گفتم، محراب مسجد میدان کاشان که یکی از ظریفترین محرابهای زرین فام بود در موزه برلین است. این محراب کاشی، و سنگکاری شده، اثر هنرمند ایرانی «حسن بن عربشاه» است. محراب مسجد نطنز، هم در این موزه بود. محراب مزبور متعلق به ۱۳۰۷ میلادی است.
آثار هنری ایران در آلمان
همانطور که گفتم، محراب مسجد میدان کاشان که یکی از ظریفترین محرابهای زرین فام بود در موزه برلین است. این محراب کاشی، و سنگکاری شده، اثر هنرمند ایرانی «حسن بن عربشاه» است. محراب مسجد نطنز، هم در این موزه بود. محراب مزبور متعلق به ۱۳۰۷ میلادی است.
آثار دیگری هم از میهن ما در این موزه نگهداری میشود. ازجمله:
- ظروف قلمکاری و قلمزده ایران از دوره نهم تا دوازدهم هجری،
- کاشیهای قرون هفدهم و هجدهم،
- پارچههای دست دوز و زربفت ایران دوره صفوی،
- قالی شاه عباسی که شهرت بین المللی دارد،
- قطعهای از بهترین پارچههای عهد ساسانی.
- کاشیکاریهای همراه با طلا، لاجورد و مینا، با نقش شکارگاه از کاشان،
- قرآن به خط کوفی، و -
- کاشیکاریهای نفیس متعلق به «امامزاده یحیی» ورامین، و......
در موزه برلین، فرش و گلیم ایرانی، و نیز آثار مکتوب و هنرهای تذهیب و نقاشی مینیاتور ایران در کنار انواع آثار فلزی، شیشه و حجاریهای زیبا با نقشهای اسلیمی را دیدم. [نقش اسلیمی= نقش تزیینی به شکل گیاه با ساقههای مارپیچی، که ابتدا و انتهای آن مشخص نیست.]
- کاشیهای قرون هفدهم و هجدهم،
- پارچههای دست دوز و زربفت ایران دوره صفوی،
- قالی شاه عباسی که شهرت بین المللی دارد،
- قطعهای از بهترین پارچههای عهد ساسانی.
- کاشیکاریهای همراه با طلا، لاجورد و مینا، با نقش شکارگاه از کاشان،
- قرآن به خط کوفی، و -
- کاشیکاریهای نفیس متعلق به «امامزاده یحیی» ورامین، و......
در موزه برلین، فرش و گلیم ایرانی، و نیز آثار مکتوب و هنرهای تذهیب و نقاشی مینیاتور ایران در کنار انواع آثار فلزی، شیشه و حجاریهای زیبا با نقشهای اسلیمی را دیدم. [نقش اسلیمی= نقش تزیینی به شکل گیاه با ساقههای مارپیچی، که ابتدا و انتهای آن مشخص نیست.]
در این موزه همچنین حکاکیها و کاشیکاریهای نفیس فراوانی از مساجد مختلف در سراسر ایران گردآوری شدهاست. در این موزه یک کاشی دیدم با اشعار فارسی حک شده روی آن. راهنمای موزه گفت این اثر متعلق به بخشی از دیوار یک کاخ در دامغان بودهاست.
...
در موزه هنر kunsthe-museum، مینیاتورهای بلوری ایرانی و در موزه گوته، نوشته خطهایی میخی و نقاشیهای مذهبی موجود است.
در آلمان، در موزههای مردمشناسی در هامبورگ و هانور و هایدلبرگ و موزه کستنر، موزه فولکونگ، موزه هنر و صنایع دستی و... ــ قطعات نفیس مفرغی، زربفتهای ساسانی، حجاریهای برنزی، سرامیکهای زیبای قرون اولیه و قلمدانها و جلدهای نقاشی شده ایرانی دیده میشود.
...
در موزه هنر kunsthe-museum، مینیاتورهای بلوری ایرانی و در موزه گوته، نوشته خطهایی میخی و نقاشیهای مذهبی موجود است.
در آلمان، در موزههای مردمشناسی در هامبورگ و هانور و هایدلبرگ و موزه کستنر، موزه فولکونگ، موزه هنر و صنایع دستی و... ــ قطعات نفیس مفرغی، زربفتهای ساسانی، حجاریهای برنزی، سرامیکهای زیبای قرون اولیه و قلمدانها و جلدهای نقاشی شده ایرانی دیده میشود.
نقش سه نیزهدار که یکی از آثار باستانی ایران است و در کاخ آپادانا شوش در استان خوزستان کشف شده و سه سرباز را نشان میدهد که پشت سر هم ایستاده و هر یک نیزهای به دست دارند، در موزه پرگامون برلین است. در موزه چرم و کفش(آلمان)، یک جلد قرآن جلد چرمی مطلا را با نقشهای ترنجی به رنگهای سبز و آبی دیدم که مربوط به قرن یازدهم هجری بود.
در یکی دیگر از موزههای آلمان حوالی آلتنبورگ Altenburg آثار یکصد ورق آس و گنجینههای قدیمی ساخت ایران که بر پنجاه برگ از آنها صحنههای مختلف شاهنامه فردوسی نقاشی شده، و ورقهای مُدّور، که آراسته به صحنههایی از داستانهای هفت پیکر نظامی است، دیده میشود.
در موزه عروسکی مونیخ(آلمان) مجموعهای از عروسکهای ایرانی و مدارک اصول و جزئیات خیمهشببازی در ایران، نگهداری میشود.
گنجینههای هنر ایران در آلمان، کتابهای مصور خطی فارسی در کتابخانه دانشگاه توبینگن Universität Tübingen را هم شامل میشود. انواع و اقسام نسخههای خطی شاهنامه، خمسه نظامی، یوسف و زلیخای جامی، دیوان حافظ، خمسهٔ امیر خسرو دهلوی و...
در یکی دیگر از موزههای آلمان حوالی آلتنبورگ Altenburg آثار یکصد ورق آس و گنجینههای قدیمی ساخت ایران که بر پنجاه برگ از آنها صحنههای مختلف شاهنامه فردوسی نقاشی شده، و ورقهای مُدّور، که آراسته به صحنههایی از داستانهای هفت پیکر نظامی است، دیده میشود.
در موزه عروسکی مونیخ(آلمان) مجموعهای از عروسکهای ایرانی و مدارک اصول و جزئیات خیمهشببازی در ایران، نگهداری میشود.
گنجینههای هنر ایران در آلمان، کتابهای مصور خطی فارسی در کتابخانه دانشگاه توبینگن Universität Tübingen را هم شامل میشود. انواع و اقسام نسخههای خطی شاهنامه، خمسه نظامی، یوسف و زلیخای جامی، دیوان حافظ، خمسهٔ امیر خسرو دهلوی و...
_________________
آثار هنری ایران در آمریکا
در آمریکا - در گالری نلسون، واقع در کانزاس سیتی در استان میسوری - علاوه بر سرستونهای سنگی و نقوش برجسته از دوران هخامنشی و ظروف مفرغ متعلق به لرستان و...، آثار هنری دیگری هم از کشور ما موجود است.
آثار هنری ایران در آمریکا
در آمریکا - در گالری نلسون، واقع در کانزاس سیتی در استان میسوری - علاوه بر سرستونهای سنگی و نقوش برجسته از دوران هخامنشی و ظروف مفرغ متعلق به لرستان و...، آثار هنری دیگری هم از کشور ما موجود است. در بشقاب سفال لعابداری متعلق به قرن سوم هجری، تصویر سه انسان را میبینیم که هر کدام با سازی در دست، مینوازند و میرقصند، نیاکان ما شاد و خرم بودند.
...
یک بشقاب دیگر هم که نقرهای و از دوران ساسانی است در این موزه وجود دارد. در بشقاب مزبور نقش دو جوان به همراه دو اسب بالدار دیده میشود. در پایین تصویر، مردی کوزۀ بزرگ آبی را در جلو دهان اسبها گرفتهاست.
...
در موزه شهر دترویت Detroit بزرگترین شهر ایالت میشیگان، نقش برجستهای مربوط به هخامنشیان موجود است. (دترویت هممرز با شهر ویندزور در کانادا است.)
...
موزه «سینسینتی» The CincinnatiArt Museum (یکی از قدیمیترین نگارخانههای ایالات متحده آمریکا) هم، آثار متعددی از هنر ایران دارد که از مهمترین آنها میتوان لوحه نفیس نقرهای با نقش «اهورامزدا»، «اهریمن»، و «زروان»(خدای زمان، که در منطقه لرستان ساخته شده) را نام برد. این لوح متعلق به قرنهای ۷ تا ۸ قبل از میلاد است.
...
یک بشقاب دیگر هم که نقرهای و از دوران ساسانی است در این موزه وجود دارد. در بشقاب مزبور نقش دو جوان به همراه دو اسب بالدار دیده میشود. در پایین تصویر، مردی کوزۀ بزرگ آبی را در جلو دهان اسبها گرفتهاست.
...
در موزه شهر دترویت Detroit بزرگترین شهر ایالت میشیگان، نقش برجستهای مربوط به هخامنشیان موجود است. (دترویت هممرز با شهر ویندزور در کانادا است.)
...
موزه «سینسینتی» The CincinnatiArt Museum (یکی از قدیمیترین نگارخانههای ایالات متحده آمریکا) هم، آثار متعددی از هنر ایران دارد که از مهمترین آنها میتوان لوحه نفیس نقرهای با نقش «اهورامزدا»، «اهریمن»، و «زروان»(خدای زمان، که در منطقه لرستان ساخته شده) را نام برد. این لوح متعلق به قرنهای ۷ تا ۸ قبل از میلاد است.
در موزه هنرهای زیبای بوستون در آمریکا The Museum of Fine Arts نقش برجسته سرباز هخامنشی نگهداری میشود. آثار باستانی دیگری هم از ایران، در موزه بوستون هست. ازجمله، تندیس پنج هزارساله بز کوهی، و... گلدان سفالینی که ساخت آن مربوط به بیش از ۶۰۰۰ سال پیش است. تکوک اشکانی(تکوک=ظرفهایی که در دوران کهن به شکل جانوران ساخته میشدند)
جام شراب به شکل بز، یک بشقاب نقرهای طلاکاری شده زیبا، که داخل آن با نقشهای مختلفی تزیین شدهاست، در بالا نیم دایره ماه به چشم میخورد که بر روی آن ایزد ماه قرار گرفته و ارابه آن توسط چهار گاو کوهاندار کشیده میشود.
...
در موزه دانشگاه شیکاگو ردیفی از شیرهای غُرّان تخت جمشید، سر ستونی از تحت جمشید، سر ستون ایوان شمالی کاخ صد ستون، کتیبهای آجری از خشایارشا و بخشهایی از طاقچههای سنگی تخت جمشید دیده میشود.
همچنین یکی از مهمترین آثار هنری ایران، یعنی «مجسمه نیم تنه شاپور دوم» که از گچ ساخته شده، در موزه تاریخ طبیعی شیکاگو است.
...
در مرکز فرهنگی ایالت مریلند در آمریکا، در موزه هنر والترز Walters Art Museum آثار زیر از کشور ما وجود دارد.
...
در موزه دانشگاه شیکاگو ردیفی از شیرهای غُرّان تخت جمشید، سر ستونی از تحت جمشید، سر ستون ایوان شمالی کاخ صد ستون، کتیبهای آجری از خشایارشا و بخشهایی از طاقچههای سنگی تخت جمشید دیده میشود.
همچنین یکی از مهمترین آثار هنری ایران، یعنی «مجسمه نیم تنه شاپور دوم» که از گچ ساخته شده، در موزه تاریخ طبیعی شیکاگو است.
...
در مرکز فرهنگی ایالت مریلند در آمریکا، در موزه هنر والترز Walters Art Museum آثار زیر از کشور ما وجود دارد.
گلدان نهصدساله با نقوش دایره البروج، بُز کوهی سه هزار ساله ایران باستان، سرامیک مینایی ایرانی با نقش سربازان سلجوقی، مُهر دو هزار و پانصدساله هخامنشی از جنس عقیق، لوستر نقرهای هشتصد ساله از خراسان، آبریز سرامیکی سه هزارساله لرستان، جواهر-دان نقرهای ایرانی، مجسمه سرامیکی از سر زن سلجوقی، بشقاب نقرهای با نقش پادشاه و ملکه ساسانی و چندین اثر دیگر که از آن میگذرم.چون در کل این بحث؛ به قدمت اشیاء و آثار هنری هم اشاره می شود، توضیح دهم که با روشهای علمی مانند آزمایش موسوم به نیمه عمر کربن (اندازهگیری کربن رادیو اکتیو در یک شئی) میتوان زمان آن شئی را تخمین زد. نیمه عمر اتم «کربن چهارده»، ۵۷۳۰ سال میباشد. همچنین از طریق پتاسیم آرگون، تعیین جهت قطب مغناطیسی magnetic polarity chronology و نیز مقدار اورانیوم توریوم Uranium Thorium- می توان تا حدودی، سن اشیاء را معین کرد. شرح بیشتر، در این بحث نمیگنجد.
شمشیر اردشیر
شمشیر اردشیرکه اکنون در موزه «گتی ویلا» در لس آنجلس قرار دارد تا حدودی خمیده و از جنس طلا، آهن و چوب است و نیام آن مزین به نقوش سلطنتی شیر بالدار، شاهین هخامنشی در وسط و دو ردیف شیر در دو طرف آن است. در مدخل نیام نقش دو ابوالهول (اسفینکس) دیده میشود. دسته شمشیر اردشیر از خطوط مورب تشکیل شده و در انتها به قطعه ای بیضی شکل ختم میشود. نوک نیام نیز به سه بخش نیم دایره ای ختم میشود که بر روی آنها نقش گل کوکب یا نیلوفر کنده شده است.
ـــــــــــــــــــــــــــ
در موزه متروپولیتن نیویورک Metropolitan Museum of Art بشقاب شکار قوچ از آثار باستانی دوران ساسانیان را دیدم. بشقاب نقرهای شکارگاه، با جیوه، نقره و طلا تذهیب کاری شده و با روش سیاه قلمکاری تزئین شده بود. سگک عقاب و صید هم در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری میشود. سگگ مزبور از اشیای کشف شده دوران اشکانی است. قدمت آن به سده اول پیش از میلاد بر میگردد و در نزدیکی نهاوند پیدا شده، تکه زوج آن، در موزه بریتانیا است.
کاسه زرین میخینگار از آثار باستانی دوران داریوش اول(یا داریوش دوم) هم، در موزه متروپولیتن نیویورک بود. در بالای این کاسه به صورت گرداگرد با سه نوع خط میخی پارسی، عیلامی و بابلی نوشته شده: داریوش، شاه بزرگ.
در موزه مزبور آثار دیگری هم از ایران ازجمله «کلاهخود پرنده و سه پیکر» که قدمت آن به دوره عیلام میانه، به سده ۱۴ پیش از میلاد باز میگردد، نگهداری میشود. بر روی این کلاهخود، سه پیکر قرار دارند، نفر وسط مرد ریشداری است که گلدانی را در دست گرفته و در بالای کلاهخود، پرندهای با بالهای گشوده در حال پرواز است.
...
در موزه متروپولیتن، سنگنگاره پیشکشآوران(مالیات دهندگان) تخت جمشید به نمایش گذاشته شدهاست. سنگنگاره مزبور در قسمتهای مختلف کاخهای هخامنشیان در تخت جمشید دیده میشود و پیشکشآورانی را نمایش میدهد که هر کدام با حمل یک تحفه از پلکانی بالا میروند.
در موزه متروپولیتن، سنگنگاره پیشکشآوران(مالیات دهندگان) تخت جمشید به نمایش گذاشته شدهاست. سنگنگاره مزبور در قسمتهای مختلف کاخهای هخامنشیان در تخت جمشید دیده میشود و پیشکشآورانی را نمایش میدهد که هر کدام با حمل یک تحفه از پلکانی بالا میروند.
سنگنگاره، یک مرد پارسی را هم نشان میدهد که در حال حمل مشک آب یا شراب به وسیله یک سینی است. نفر سمت راست که در پله بالاتر قرار دارد، مرد مسلح اهل ماد است که ظرفی درپوشدار را با خود میبرَد.
تندیس نقرهای گاو نشسته نیز در موزه متروپولیتن نیویورک بود. قدمت آن به حدود ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد برمیگردد. سر و دستهای تندیس مزبور که در جنوب غرب ایران کشف شده، به شکل گاو است و تن آن به شکل انسان. جنس مجسمه گاو عیلامی که در عصر مس(حدود ۵۰۰۰ سال پیش) ساخته شده، علاوه بر هنرمندی قابل ستایش سازندگان آن، بیانگر پیشگامی تمدن عیلام در فناوری استخراج و ذوب فلزات گرانبها است.
در موزه متروپولیتن نیویورک خنجر زيباى قاجارى با تيغه فولاد و دسته عاج، همچنین دستههای پرندهگون دیگ از اشیای کشف شده در تپه حسنلو نگهداری میشوند. این دستهها سابقاً به ظرفی با عمق کم و چکشکاری شده، پرچ شده بودند. نقش این اشیاء، پرندهای را نشان میدهد که گردن بلند و دُم و بال کشیده دارد. تکوک شیر غُرّان (جامی که در آن شراب مینوشند) نیز، از آثار باستانی دوره هخامنشی در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری میشود. جام مزبور دارای یک ظرف مخروطی شکل و یک شیر است که در حال نعرهکشیدن است. شیر غران یکی از نمادهای هنرورزی در تزئینات آثار به جا مانده از دوره هخامنشیان است. موزه متروپولیتن مجموعه بزرگی از مفرغهای لرستان را هم، در دل خود جای دادهاست.
سفالینههای ارزشمند نیشابور و یک محراب بزرگ ۱۴۰۰ ساله هم که معلوم نیست چگونه از کشور خارج شده در موزه متروپولیتن نیویورک بود. شنیدم محراب مزبور از جنس کاشی لعابی و متعلق به اصفهان است که حدود ۱۳۰۰ سال در یکی از مساجد اصفهان قرار داشت.
در موزه باستانشناسی دانشگاه پنسیلوانیا، آثار باستانی مربوط به ایران باستان موجود است. از اسکلتهای سه هزارساله مشهور به «دو عاشق» از تپه حسنلو(که دو نفر در آغوش یکدیگر را نشان میدهند)، یک دستبند طلای دوره هخامنشی و کاسهی ضد طلسم دورهی ساسانی، که بگذریم، در موزه باستانشناسی دانشگاه پنسیلوانیا، برگی از نگارگری کتاب یوسف و زلیخا، نوشته عبدالرحمن جامی، هم هست با موضوع معراج. که دو بیت زیر در آن دیده میشود:
در موزه باستانشناسی دانشگاه پنسیلوانیا، آثار باستانی مربوط به ایران باستان موجود است. از اسکلتهای سه هزارساله مشهور به «دو عاشق» از تپه حسنلو(که دو نفر در آغوش یکدیگر را نشان میدهند)، یک دستبند طلای دوره هخامنشی و کاسهی ضد طلسم دورهی ساسانی، که بگذریم، در موزه باستانشناسی دانشگاه پنسیلوانیا، برگی از نگارگری کتاب یوسف و زلیخا، نوشته عبدالرحمن جامی، هم هست با موضوع معراج. که دو بیت زیر در آن دیده میشود:وز آنجا کرد سوی زهره آهنگ
به دامان وفایش زهره زد چنگ
به قصد شستن پا زین گلابه
چهارم چرخش آورد آفتابه
...
موزه بروکلین Brooklyn Museum il (که در محله بروکلین در نیویورک قرار دارد)، مجموعه ارزشمندی از اشیاء هنری از تاریخ ایران را در خود جای دادهاست. ازجمله، یک خوشنویسی روی پوست گاو، شعری ازبوستان سعدی -
جهانت به کام و فلک یار باد - جهان آفرینت نگهدار باد(...)،
یک کاشی بسیار زیبا و تابلویی از عاشورا هم در این موزه(از ایران) بود.
...
در مؤسسه هنر مینیاپولیس(میا)، Minneapolis Institute of Art در ایالت مینهسوتا، در کشور ایالات متحده هم آثاری از ایران وجود دارد ازجمله آفتابه برنزی(مربوط به زمان هخامنشی) و یک ابریق زیبا به شکل قوچ، که مربوط به دوره سلجوقی است.
...
در موزه پاول گتی J. Paul Getty Museum در کالیفرنیا آثاری از گذشته ایران موجود است ازجمله کوزهای از دوران هخامنشی، و از عصر اشکانی، یک تکوک (جام شراب) به شکل گوزن، یک دیگ به شکل گربه وحشی، تکوک دیگر به شکل شیر، و چند کاسه که وسط یکی از آنها تصویری از دولفین است.
به دامان وفایش زهره زد چنگ
به قصد شستن پا زین گلابه
چهارم چرخش آورد آفتابه
...
موزه بروکلین Brooklyn Museum il (که در محله بروکلین در نیویورک قرار دارد)، مجموعه ارزشمندی از اشیاء هنری از تاریخ ایران را در خود جای دادهاست. ازجمله، یک خوشنویسی روی پوست گاو، شعری ازبوستان سعدی -
جهانت به کام و فلک یار باد - جهان آفرینت نگهدار باد(...)،
یک کاشی بسیار زیبا و تابلویی از عاشورا هم در این موزه(از ایران) بود.
...
در مؤسسه هنر مینیاپولیس(میا)، Minneapolis Institute of Art در ایالت مینهسوتا، در کشور ایالات متحده هم آثاری از ایران وجود دارد ازجمله آفتابه برنزی(مربوط به زمان هخامنشی) و یک ابریق زیبا به شکل قوچ، که مربوط به دوره سلجوقی است.
...
در موزه پاول گتی J. Paul Getty Museum در کالیفرنیا آثاری از گذشته ایران موجود است ازجمله کوزهای از دوران هخامنشی، و از عصر اشکانی، یک تکوک (جام شراب) به شکل گوزن، یک دیگ به شکل گربه وحشی، تکوک دیگر به شکل شیر، و چند کاسه که وسط یکی از آنها تصویری از دولفین است.
در موزه اسمیتسونیان در آمریکا(واشنگتن دی سی)، اشیاء زیر از ایران موجود است:
یک تندیس سههزارسالهی زن از جنس عاج، یک جام نقرهای ۳۰۰۰ ساله، آدمک برنزی با شکلی خاص، یک لیوان دستهدار با نقوش هندسی، پیشزرهی طلایی، بز کوهی از جنس برنز، یک جام طلا که روی آن تصویر یگ کوزه حکاکی شده، پایهای برنزی به شکل موجودی گاومانند و...، (همه متعلق به پیش از روی کارآمدن هخامنشیان)
از دوره اشکانی، هاونهای سفالی، یک ظرف آب به شکل گاو، ظرف دیگر به شکل جانور خیالی، تکوک(جام شراب) نقرهای اشکانی به شکل سر شیر،
(از عصر ساسانی)، یک تُنگ با نقش دیونیسوس (خدای شراب در اساطیر یونایی)، جام شراب به شکل سر بُز، سردیس اسب از جنس عقیق، بشقاب نقرهای با نقش اسب، یک ظرف بیضی شکل با نقش درخت مو، بشقاب نقرهای با نقش بز کوهی در میان شاخههای درخت مو، (همه از ایران) در آن موزه بود.
...
در موزه «فیلد» Fild، در ایلینوی Illinois از ایالتهای غرب میانه آمریکا هم یک تندیس از شاه ساسانی، موجود است.
...
در نگارخانه آرتور سکلر Arthur M. Sackler Gallery در آمریکا، آثار نفیسی از ایران موجود است. نمونهای از خط نستعلیق قرن دهم هجری اثر کمال الدین، تصاویری از سیاوش و سودابه در شاهنامه فردوسی، یک نسخه خطی از اشعار جامی، یک نقاشی مربوط به آدم و حوا(از عصر صفوی)...
همچنین کوزه پادار و جام چکمه شکل، از هزاره نخست پیش از میلاد(که از شمال ایران یافت شده)، و پارچ آب هزارساله از جنس طلا و...
...
در موزه هنر هاروارد Harvard Art Museum در آمریکا، سنگ قبری از دوره سلجوقی، همچنین پرتره میرزا ابوالحسن خان(سفیر دولت قاجار در لندن در زمان جورج سوم پادشاه انگلستان) و نمونههایی از هنر زیرلاکی ایران ازجمله قلمدانهای زیبا موجود است.
در موزه هنر سیاتل Seattle Art Museum هم، یک پلاک اشکانی با نقش حمله شیر بر گوزن موجود است.
از دوره اشکانی، هاونهای سفالی، یک ظرف آب به شکل گاو، ظرف دیگر به شکل جانور خیالی، تکوک(جام شراب) نقرهای اشکانی به شکل سر شیر،
(از عصر ساسانی)، یک تُنگ با نقش دیونیسوس (خدای شراب در اساطیر یونایی)، جام شراب به شکل سر بُز، سردیس اسب از جنس عقیق، بشقاب نقرهای با نقش اسب، یک ظرف بیضی شکل با نقش درخت مو، بشقاب نقرهای با نقش بز کوهی در میان شاخههای درخت مو، (همه از ایران) در آن موزه بود.
...
در موزه «فیلد» Fild، در ایلینوی Illinois از ایالتهای غرب میانه آمریکا هم یک تندیس از شاه ساسانی، موجود است....
در نگارخانه آرتور سکلر Arthur M. Sackler Gallery در آمریکا، آثار نفیسی از ایران موجود است. نمونهای از خط نستعلیق قرن دهم هجری اثر کمال الدین، تصاویری از سیاوش و سودابه در شاهنامه فردوسی، یک نسخه خطی از اشعار جامی، یک نقاشی مربوط به آدم و حوا(از عصر صفوی)...
همچنین کوزه پادار و جام چکمه شکل، از هزاره نخست پیش از میلاد(که از شمال ایران یافت شده)، و پارچ آب هزارساله از جنس طلا و...
...
در موزه هنر هاروارد Harvard Art Museum در آمریکا، سنگ قبری از دوره سلجوقی، همچنین پرتره میرزا ابوالحسن خان(سفیر دولت قاجار در لندن در زمان جورج سوم پادشاه انگلستان) و نمونههایی از هنر زیرلاکی ایران ازجمله قلمدانهای زیبا موجود است.
در موزه هنر سیاتل Seattle Art Museum هم، یک پلاک اشکانی با نقش حمله شیر بر گوزن موجود است.
در موزه هنر کلیولند Cleveland Museum of Art در اوهایو، اشیاء زیر از ایران موجود است:
- کوزهای سه هزار ساله به شکل زن برهنه، که مربوط به پیش از دوران هخامنشی است،
- نقش برجستهی بزی در حال خوردن گیاه از عصر ساسانی،
- بشقاب نقره ساسانی با نقش ایزدبانوی آناهیتا،
- جام طلای سه هزار ساله مارلیک با نقش هیولای بالدار،
- انگشتر عقیق اشکانی با نقش طاووس،
- جام نقره سه هزارساله لرستان،
- ظرف آبخوری ساسانی به شکل اسب و،
- فنجان نقرهای سه هزار ساله با نقش شکار شیر...
در موزه کلیولند همچنین، یک خیمه منحصر به فرد مربوط به دوران محمد شاه قاجار که از پشم و ابریشم بافته شده، همچنین مینیاتورها و برگههایی از شاهنامه که شامل نقاشیها و دست نوشتههایی از قرون ۱۶ و ۱۷ میلادی است و یکی از آنها «مویه اسکندر بر مرگ دارا» را به زیبایی به تصویر کشیده، موجود است..
...
در موزه هنر لس آنجلس Los Angeles County Museum of Art، نمونههایی از برنزهای لرستان، صحافیهای زیبا، تابلویی از رضا عباسی، دو برگ از یک نسخه خطی قران، یک نقش برجسته از اسب سوار ساسانی، مجسمه میمون نشسته، کوزهای کفش دار، با قدمت ۳۰۰۰ سال، و تندیسی از یک زن برهنه، و...دیده میشود.
در موزه هنر لس آنجلس، نگاره زیبایی از نبرد بهرام چوبین با «ساوهشاه»، تابلویی از جنگ گیو با لهاک و فرشیدورد، در شاهنامهٔ فردوسی، همچنین نگارهای از بیژن که سر هومان را باز میآورد، نگهداری میشود.
...
در موزه هنر لس آنجلس Los Angeles County Museum of Art، نمونههایی از برنزهای لرستان، صحافیهای زیبا، تابلویی از رضا عباسی، دو برگ از یک نسخه خطی قران، یک نقش برجسته از اسب سوار ساسانی، مجسمه میمون نشسته، کوزهای کفش دار، با قدمت ۳۰۰۰ سال، و تندیسی از یک زن برهنه، و...دیده میشود.در موزه هنر لس آنجلس، نگاره زیبایی از نبرد بهرام چوبین با «ساوهشاه»، تابلویی از جنگ گیو با لهاک و فرشیدورد، در شاهنامهٔ فردوسی، همچنین نگارهای از بیژن که سر هومان را باز میآورد، نگهداری میشود.
_________________
آثار هنری ایران در اتریش
در موزه هنرهای دستی اتریش، قالی «شکارگاه» شاه عباس که برخی از کارشناسان، نفیسترین قالی جهان دانستهاند، موجود است.
قالی شکارگاه فرشی است تمام ابریشم از ایران اوائل قرن ۱۶ میلادی و همانطور که از اسم ان بر میآید صحنهٔ شکار را نشان میدهد. شکارچیها سواره یا پیاده به شکار شیر، یوزپلنگ، بزکوهی، مارال، گورخر، گوزن و رویاه مشغولند.
در اتریش هم تابلوهای متعدد نقاشی ایرانی را دیدم. تابلوهای موش و گربه عبید زاکانی، نقاشیها و هنر سکاها (از اقوام پیشین ایرانی)، مدالها، هنرهای تزیینی و...
آثار هنری ایران در اتریش
در موزه هنرهای دستی اتریش، قالی «شکارگاه» شاه عباس که برخی از کارشناسان، نفیسترین قالی جهان دانستهاند، موجود است.
قالی شکارگاه فرشی است تمام ابریشم از ایران اوائل قرن ۱۶ میلادی و همانطور که از اسم ان بر میآید صحنهٔ شکار را نشان میدهد. شکارچیها سواره یا پیاده به شکار شیر، یوزپلنگ، بزکوهی، مارال، گورخر، گوزن و رویاه مشغولند.
در اتریش هم تابلوهای متعدد نقاشی ایرانی را دیدم. تابلوهای موش و گربه عبید زاکانی، نقاشیها و هنر سکاها (از اقوام پیشین ایرانی)، مدالها، هنرهای تزیینی و...
_________________
آثار هنری ایران در ارمنستان
در گالری ملّی ارمنستان، در بخش هنر خارجی، که قسمتی از موزه ملّی آن کشور است، آثار هنری از ایران قدیم دیده میشود. ازجمله، فرش گرانبهایی که روی آن بطرز زیبایی، «بسم الله الرحمن الرحیم» بافته شدهاست. در این موزه، نمونههای نقاشی و هنرهای دستی بر روی چوب، سنگ، سفال...، همچنین یک کاشی نگهداری میشود که آیه «فسَیعلَمُ الّذینَ ظَلَموا أَی مَنقَلَبٍ ینقَلِبونَ» روی آن حک شده و مربوط به قرن ۱۵ میلادی است.
آثار هنری ایران در ارمنستان
در گالری ملّی ارمنستان، در بخش هنر خارجی، که قسمتی از موزه ملّی آن کشور است، آثار هنری از ایران قدیم دیده میشود. ازجمله، فرش گرانبهایی که روی آن بطرز زیبایی، «بسم الله الرحمن الرحیم» بافته شدهاست. در این موزه، نمونههای نقاشی و هنرهای دستی بر روی چوب، سنگ، سفال...، همچنین یک کاشی نگهداری میشود که آیه «فسَیعلَمُ الّذینَ ظَلَموا أَی مَنقَلَبٍ ینقَلِبونَ» روی آن حک شده و مربوط به قرن ۱۵ میلادی است.
_________________
آثار هنری ایران در ازبکستان
پیش و بعد از اسلام سمرقند و بخارا موقعیت ممتازی داشتند و بخصوص در دوران سامانیان بر سر زبانها بودند، سمرقند و بخارا میراث باستانی و هنری ما را با خود دارند. سمرقند بویژه در دوره تیموریان و سرسلسله آن امیرتیمور گورگانی، رونق بسیار داشت و هنرمندان ایرانی رهسپار آنجا میشدند.
از قرن پانزدهم، ایران تزئین بناها و مقابر مذهبی را با موزائیک و کاشی لعابی آغاز کرد و این سبک در طول دورههای تیموری و صفوی در بخارا و سمرقند نیز رایج بود.
آثار هنری ایران در ازبکستان
پیش و بعد از اسلام سمرقند و بخارا موقعیت ممتازی داشتند و بخصوص در دوران سامانیان بر سر زبانها بودند، سمرقند و بخارا میراث باستانی و هنری ما را با خود دارند. سمرقند بویژه در دوره تیموریان و سرسلسله آن امیرتیمور گورگانی، رونق بسیار داشت و هنرمندان ایرانی رهسپار آنجا میشدند.
از قرن پانزدهم، ایران تزئین بناها و مقابر مذهبی را با موزائیک و کاشی لعابی آغاز کرد و این سبک در طول دورههای تیموری و صفوی در بخارا و سمرقند نیز رایج بود.
در بنای آثاری چون ریگستان، گور امیر تیمور، شاه زند، مسجد بیبی خانم، رصدخانه الغ بیک و... همچنین شماری از آثار تاریخی در شهر خوارزم، هنرمندان ایرانی نقش داشتهاند. در موزه شهر «کوکند» چند برگ خطی از عطار و سعدی و برگهایی از شاهنامه دیدم. موزه هنر شهر تاشکند، تابلویی در مورد خوارزمی داشت که نقاش، زیر آن به اشتباه کتاب «الجبر و المقابله» او را «المقابله و الجبر» نوشته بود.
_________________
آثار هنری ایران در اسرائیل
موزه اسرائیل در بیت المقدس (اورشلیم)، مجموعه بینظیری از آثار باستانی ایران مربوط به تمام دورههای تاریخی را در خود جای دادهاست. از جمله این آثار، میتوان به یک محراب کامل دوران صفوی متعلق به سده هفدهم میلادی(کار هنرمندان اصفهانی)، مجمر فلزی زیبا با نقوش حیوانات، شمعدانهای فلزی دوره سلجوقی، کفن سوزندوزی شده نفیس از دوران حکمرانی آل بویه و کاشیهای لعابدار زیبا از دوره قاجار و... اشاره کرد که در بخش «هنر و باستانشناسی اسلامی» موزه اسرائیل قرار دارد. همچنین موزه اسرائیل، مالک آثار زیبایی از تذهیب و مینیاتور و قرانهای خطی است. میزان اشیاء عتیقه و باستانی ایران در اسرائیل و به ویژه در «موزه ملی بتصئیل» خیلی زیاد است.
در موزه سرزمینهای مقدس The Bible Lands Museum، Jerusalem که در بیت المقدس(اورشلیم) واقع است، آثاری از هنر ایران دیده میشود.
آثار هنری ایران در اسرائیل
موزه اسرائیل در بیت المقدس (اورشلیم)، مجموعه بینظیری از آثار باستانی ایران مربوط به تمام دورههای تاریخی را در خود جای دادهاست. از جمله این آثار، میتوان به یک محراب کامل دوران صفوی متعلق به سده هفدهم میلادی(کار هنرمندان اصفهانی)، مجمر فلزی زیبا با نقوش حیوانات، شمعدانهای فلزی دوره سلجوقی، کفن سوزندوزی شده نفیس از دوران حکمرانی آل بویه و کاشیهای لعابدار زیبا از دوره قاجار و... اشاره کرد که در بخش «هنر و باستانشناسی اسلامی» موزه اسرائیل قرار دارد. همچنین موزه اسرائیل، مالک آثار زیبایی از تذهیب و مینیاتور و قرانهای خطی است. میزان اشیاء عتیقه و باستانی ایران در اسرائیل و به ویژه در «موزه ملی بتصئیل» خیلی زیاد است.
در موزه سرزمینهای مقدس The Bible Lands Museum، Jerusalem که در بیت المقدس(اورشلیم) واقع است، آثاری از هنر ایران دیده میشود.