یکشنبه ۴ آذر ۱۴۰۳ / Sunday 24th November 2024

 

 

میراث مکتوب نیاکان (۴)
گاتاها، «مانترا»ی تأمل‌برانگیز

...
سّر هزار ساله را، مستم و فاش می‌کنم
خواه ببند دیده را، خواه گشا و خوش ببین
(مولوی)
...
من از دیروزم و از امروز،
در من اما چیزی هست از فردا، و از پس فردا و از جاودانگی تمام روزهای در راه…
چنین می‌گفت زرتشت
(نیچه)
 
این بحث در مورد یکی از کهن‌ترین آثار مکتوب نیاکان ما، گاتاها، یا گات‌ها است، هفده سروده‌‌ منسوب به زرتشت که در برگیرنده پیام و آموزش‌های اوست و برخلاف دیگر ضمیمه‌های اوستا با خرافه آلوده نشده‌است. سروده‌های گاتاها، «مانترا» توصیف شده یعنی قابل تأمل و اندیشه‌برانگیز است. گرچه نیاکان ما، ۱۷ سروده گاتایی را در میان مجموعه‌ای از نوشتارهای گوناگون که بعدها نام اوستا به خود گرفت جای داده‌اند، اما کتاب اصلی آئین زرتشت، گاتاها است نه اوستا که یک جُنگ و کشکولی است از مسائل مختلف و در آن خرافه کم نیست. اوستا نه کتاب آسمانی است و نه آن را زرتشت نوشته‌است، بوسیله کسانی تدوین شده که هیچکس آنها را نمی‌شناسد و نام‌شان هم مشخص نیست.
...
گاتاها منظوم و موزون و کوتاه است و به لحاظ صرف و نحو و زبان و بیان، با دیگر بخش‌های اوستا تفاوت دارد. شمار بندهای دوبیتی گونه آن(متن اصلی، نه آنچه به آن افزوده شده)، ۲۳۸ بند است و پنج بخش‌ دارد. اَهنَوَد گاتها(سرور)، اُشتَوَد گاتها(تندرستی)، شَپنتَمَد گاتها(خرد نیک)، وُهوخشَتَر گاتها(اقتدار نیک)، وَیشتواِشت گاتها(نیکوترین خواسته)
...
از اوستا تنها چیزی که به زرتشت و دین زرتشتی تعلق دارد گاتاها است و اساس آموزش آن، بر وجود آفریننده‌ای است که او را «اهورامزدا» می‌خواند. خرد تابناک. خدای جان و خرد که فردوسی هم در شاهنامه به آن اشاره دارد: بنام خداوند جان و خرد - کزین برتر، اندیشه برنگذرد
...
ازجمله مفاهیم برجسته و بنیادین گاتاها این‌ است:
  • هر گاه انسان به راستی روی آورد، جلوه عشق و منش نیک بر او آشکار خواهد شد.
  • جهان مادی و عقلانی در هم تنیده هستند. انسان در این دو جهان به طور هم‌زمان زندگی و پویایی دارد. تنها پیشکشی که نیاز است، اندیشهٔ نیک است
  • باورهای خرافی به خدایان، الهه‌ها و موجودات تخیلی، و اجرای مراسم برای خشنود ساختن آنها بایستی کنار گذاشته شود و همهٔ تصورات و اعمال غیرمنطقی باید رها شوند.
  • هدف از زندگی، شاد و خوشبخت زیستن است اما خوشبختی از آن کسی است که به دیگران خوشبختی رساند.
  • سخن‌ها را بشنوید و با اندیشه روشن در آن‌ها بنگرید و راهی را که باید در پیش گیرید برای خود برگزینید، از آن دو مینوی همزادی که در آغاز آفرینش در اندیشه و انگار پدیدار شدند، یکی نیکی را می‌نمایاند و دیگری بدی را، و میان این دو، دانا راستی را برمی‌گزیند و نادان دروغ را.
  • به بشر آزادی اندیشه، گفتار و کردار بخشیده شده و ذهنی روشن برای تشخیص میان آنچه نیک و بد برای جامعه انسانی دارد.
  • اهورامزدا(خرد تابناک)، دوست انسان است. انسان نیـز در خردمنـدی نشانی از خدا دارد و هرقدر بر دانش خود بیفزاید به او نزدیـک‌تـر خواهـد شد.
در سده ۱۸ میلادی پژوهشگر فرانسوی «انکتیل دوپرون»Anquetill Duperron با بهره‌گیری از زبان سانسکریت که ریگ‌ودا ऋग्वेद Rigveda (اشعار و سرودهای مذهبی هندو) با آن نوشته شده، کلید زبان اوستا و سرانجام گاتاها را پیدا نمود. ریگ‌ودا از نظر زبان‌شناسی و محتوایی پیوند نزدیکی با اوستا دارد.
زبانشناس آلمانی کارل فریدریش گِلدنر Karl Friedrich Geldner هم به بازشناسی گاتاها، کمک کرده‌است.
...
افرادی که نام می‌برم، برای برگردان فارسی گاتاها تلاش کرده‌اند:
ابراهیم پورداوود، موسی جوان(پدر دکتر علی جوان کاشف لیزر گازی)، هاشم رضی، موبد فیروز آذرگشسب، عباس شوشتری، علی‌اکبر جعفری، حسین وحیدی، جلیل دوستخواه، خسرو خزاعی، موبد رستم شهزادی، بابک صالحیان-رضا مرادی غیاث‌آبادی و دکتر آبتین ساسانفر.
لینک ترجمه دکتر آبتین ساسانفر را با همین مطلب گذاشته‌ام.
پانویس
گاتا‌ها جمعِ گات به معنای سرود است که در زبان پهلوی به گاث(گاس) تبدیل شده و در زبان پارسی گاه گفته می‌شود. رّد پای این واژه در دستگاه‌های موسیقی امروز ایرانی همانند سه‌گاه و چهارگاه و راست‌پنج‌گاه...به جای مانده‌است.
...
گفته می‌شود در گاتاها نام زرتشت، بیشتر با صیغه سوم شخص آمده‌است. البته ذکر نام زرتشت - آن پیام‌آور خرد - هم، لزوماً دلیل بر انتساب گاتاها به وی نیست. برخی معتقدند که گاتاها صرفاً متنی کهن است و زرتشت، خالق و نویسنده آن نیست و چه بسا سرایش آن کار یک گروه بوده‌ که برای اجرا در مناسک مذهبی سروده‌اند.

گاتاها بر یکتاپرستی و اندیشه نیک (هومَته)، گفتارنیک (هوختَه) و کردار نیک (هووَرشته) استوار گشته‌است. در آثار کنفسیوس هم عبارتی مشابه وجود دارد.
به آنچه که برخلاف آداب مرسوم برازندگی است نگاه نکن،
به آنچه که برخلاف آداب مرسوم برازندگی است گوش نکن
آنچه را که برخلاف آداب مرسوم برازندگی است نگو.
این اندرز اخلاقی همراه یک افسانه بودایی به ژاپن هم رسیده‌ که تندیش سه میمون خردمند 三猿 گواه آن است.
سه میمون خردمند در ژاپن، به میمون‌های سمبلیک اشاره دارند که با کمک هنرهای تجسمی بیانگر این هستند که بدی را نبین،  نشنو و نگو. شر نبین (see no evil)، شر نشنو (hear no evil)، و شر نگو (speak no evil)
...
بیش از سه هزار سال است که نام زرتشت بعنوان یک نام مقدس وارد ضمیر ناخودآگاه ایرانیان و مردمان آسیای میانه شده، و پژوهشگران اروپایی هم از او بعنوان نماد دانش یاد می‌کنند، اما زمان زندگی زرتشت، همچنین تاریخ و قدمت گاتاها به طور دقیق مشخص نیست. 
منابع
  • پورداود، ابراهیم. گاتها کهن‌ترین بخش اوستا
  • ساسانفر، آبتین. برگردان هفت هات نخستین
  • کویر، محمود. فرجام تافرجامی ها
  • آذرگشسب، فیروز. گاتاها، به تصحیح ماندانا معاونت،
  • دوستخواه، جلیل. اوستا، گزارش و پژوهش
  • دارمستتر، جیمز. وندیداد اوستا
  • قدیانى، عباس. فرهنگ جامع تاریخ ایران‏
  • وحیدی، حسین. گاتها، سرودهای مینوی زرتشت
  • اوشیدری، جهانگیر. دانشنامهٔ مزدیسنا
  • شوشتری، عباس گاتها سروده‌های زرتشت
  • جعفری، علی اکبر. ستوت یسن و سرودهای پاک زرتشت اسپنتمان
  • دوانلو، فرانک. گاتاهای زرتشت
  • ذکاء، یحیی. مجلهٔ بخارا، شمارهٔ ۳، آیا هخامنشیان زرتشتی بوده‌اند؟
  • بهار، مهرداد. جستاری چند در فرهنگ ایران.
  • زرین کوب، عبدالحسین. تاریخ مردم ایران، پیش از اسلام 
...
ساسانفر، آبتین. گاتاها، سرودهای اشو زرتشت، برگردان هفده هات. (کتاب)
...  
مرادی غیاث‌آبادی. «دستکاری در گاتهای زرتشت و گمراهی در مطالعات ثانوی» 
در همین زمینه
...
سایت همنشین بهار

 
 
 
 

برای ارسال این مطلب به فیس‌بوک، آیکون زیر را کلیک کنید:
facebook